Ωδή στη Δημοκρατία

Η ώρα ήταν 2 ακριβώς, όταν το ακροατήριο –έπειτα από ένα δίωρο αναμονής –άκουσε από τα μεγάφωνα τη φράση «Κυρίες και κύριοι, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών». Για λίγα δευτερόλεπτα, επικράτησε απόλυτη ησυχία. Ξαφνικά, πίσω από τις κουίντες, εμφανίζεται χαμογελαστός ο Μπαράκ Ομπάμα. Το ακροατήριο από κάτω ζητωκραυγάζει. Οσο ο Πρόεδρος των ΗΠΑ πλησιάζει στη σκηνή, ένα ιδιόμορφο ψηφιδωτό από ταμπλέτες και έξυπνα τηλέφωνα αλλοιώνει τον κατακόκκινο χρωματισμό των καθισμάτων στη Νέα Λυρική Σκηνή στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Σχεδόν όλοι όσοι έχουν έρθει θέλουν να καταγράψουν τη στιγμή που ο απερχόμενος αμερικανός πρόεδρος, ένας από τους λιγοστούς χαρισματικούς ηγέτες της εποχής μας, εμφανίζεται ζωντανά μπροστά στα μάτια τους. Ο Ομπάμα προχωρεί στο πόντιουμ και τους ευχαριστεί. Και λέει, μιλώντας ελληνικά στο κοινό, «καλησπέρα».

Δεν ήταν η μοναδική λέξη που εκστόμισε στα ελληνικά. Στη διάρκεια της ομιλίας του αναφέρθηκε στο ελληνικό «φιλότιμο» στη «σπανακόπιτα» και τη φουστανέλα, ενώ μνημόνευσε δημοσίως τον δικό μας Γιάννη Αντετοκούνμπο που σπάει τα καλάθια στον μαγικό κόσμο του ΝΒΑ. Πέρα όμως από τη συνήθη κολακεία που επιχειρεί κάθε ομιλητής στο εγχώριο ακροατήριο, οι αναφορές στην Ελλάδα λειτουργούσαν περισσότερο ως γέφυρες στα νοήματα που ο ίδιος εμβάθυνε στη διάρκεια της ομιλίας του. Και όπως ήταν λογικό, η αναφορά στη Δημοκρατία, που γεννήθηκε στην Αθήνα και αποτέλεσε τη βάση των ιδεών για τους προπάτορες του αμερικανικού έθνους, ήταν και το κεντρικό υπόστρωμα της 50λεπτης ομιλίας του.

Ο Τραμπ. Ο Μπαράκ Ομπάμα συνέθεσε έναν ύμνο στη Δημοκρατία δίνοντας και μια έμμεση απάντηση στα όσα εξελίσσονται στη χώρα του μετά την εκλογή Τραμπ, προσφέροντας ταυτόχρονα και το περίγραμμα των σύγχρονων προκλήσεων που αντιμετωπίζει μια δημοκρατική πολιτεία στο σημερινό διεθνές περιβάλλον. «Χρειάζεται μια αλλαγή πορείας, ώστε να διασφαλίσουμε πως τα κέρδη της τεχνολογικής προόδου και της παγκοσμιοποίησης μοιράζονται πιο δίκαια», παραδέχθηκε ο αμερικανός πρόεδρος, λέγοντας ότι η μείωση των ανισοτήτων θα αποτρέψει τις διαμάχες στο εσωτερικό των κοινωνιών και θα εμποδίσει την πολιτική άνοδο των σκοτεινών δυνάμεων. Δεν τον κατονόμασε αλλά ήταν σαφές ότι αναφερόταν στον Τραμπ. Οσοι πάντως περίμεναν μια ευθεία επίθεση στο νέο αμερικανό πρόεδρο έπεσαν έξω. «Δεν θα μπορούσαμε να είμαστε περισσότεροι διαφορετικοί», σχολίασε αναφερόμενος στο νεοκλεγέντα πρόεδρο. «Ομως η αμερικανική Δημοκρατία είναι ισχυρότερη από τα πρόσωπα». Και διαβεβαίωσε πως στον απόηχο των αμερικανικών εκλογών ο ίδιος και η κυβέρνησή του θα κάνουν ό,τι μπορούν για να εξασφαλίσουν την ομαλή μετάβαση από τη μια διοίκηση στην άλλη.

Ο απολογισμός. Η ομιλία Ομπάμα είχε κι έναν χαρακτήρα αποτίμησης της οκταετούς θητείας του. «Ανέλαβα τα καθήκοντά μου σε μια δύσκολη εποχή. Κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε», είπε ο αμερικανός πρόεδρος, θυμίζοντας ότι ο ίδιος ανέλαβε στην αυγή της χειρότερης οικονομικής κρίσης από το Μεσοπόλεμο. Αναφέρθηκε στα επιτεύγματά του, το Obamacare, τη μείωση της ανεργίας και του μισθολογικού χάσματος μεταξύ ανδρών και γυναικών, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία στη διακυβέρνηση, τη δυνατότητα γάμου μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου.

Το κοινό τον χειροκρότησε σε αρκετά σημεία της ομιλίας του. Κάτω στην πλατεία, πίσω ακριβώς από τα κορυφαία κυβερνητικά στελέχη, κάθονταν μαθητές των American Community Schools. Πολλά μεγάλα ονόματα, επιχειρηματίες και πολιτικοί βρήκαν θέση στους εξώστες, ενώ αρκετοί παρακολουθούσαν όρθιοι. Η αμερικανική πρεσβεία, που είχε την ευθύνη της διοργάνωσης, επέλεξε ένα ετερόκλητο κοινό στο ακροατήριο, αποφεύγοντας τους πολλούς θεσμικούς, με αρκετό νέο κόσμο και επιστήμονες. Σε αυτούς απευθύνθηκε ο αμερικανός πρόεδρος στην ομιλία του, όταν τους ζήτησε να μην εγκαταλείψουν τη χώρα και να φυτέψουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα. «Η πρόοδος είναι ένα δαιδαλώδες μονοπάτι», είπε ο Μπαράκ Ομπάμα, εξηγώντας ότι οι δουλειές του αύριο δεν μπορεί να είναι ίδιες με αυτές των προηγούμενων γενεών. «Δεν μπορούμε να κοιτάμε πίσω, πρέπει να κοιτάμε μπροστά για να βρούμε τις σωστές απαντήσεις».

Ο Μπαράκ Ομπάμα παραμένει ένας χαρισματικός ομιλητής. Η τηλεσκηνοθεσία είναι τόσο εξελιγμένη που είναι αδύνατο να συνειδητοποιήσει κανείς, μέσα ή έξω από τον χώρο της εκδήλωσης, εάν διαβάζει ή μιλάει από στήθους. Στην πραγματικότητα χρησιμοποιεί teleprompters, αυτές τις λεπτές οθόνες δεξιά κι αριστερά του, που δημιουργούν μια ψευδαίσθηση αμεσότητας στον θεατή. Κάθε λέξη και κάθε φράση της ομιλίας είναι ζυγισμένη. Και ο ίδιος στέκεται στο πόντιουμ με μια φυσικότητα. Κανένα από τα αστεία του δεν είναι επιτηδευμένο. Ή εν πάση περιπτώσει, ακόμη κι όταν κάνει επίκληση σε μια διάσημη φράση του Τσόρτσιλ, βάζει και τη δική του πινελιά.

Η «δημιουργική καταστροφή». Το ερώτημα βέβαια είναι εάν το κεντρικό μήνυμα της ομιλίας του συγκινεί πια τους ψηφοφόρους στη Δύση. Ο Ομπάμα εξήγησε και χθες, όπως έχει κάνει και στο παρελθόν, ότι η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση έχουν αλλάξει τη φύση της εργασίας στον δυτικό κόσμο. «Περισσότερη τεχνολογία σημαίνει λιγότερες χειρωνακτικές δουλειές», είπε. Τα εργοστάσια φεύγουν σε άλλες χώρες όπου οι μισθοί είναι μικρότεροι και τα δικαιώματα λιγότερο κατοχυρωμένα. Την ίδια στιγμή που οι παγκόσμιες ελίτ και οι μεγάλες εταιρείες βρίσκουν τρόπους φοροαποφυγής συσσωρεύοντας πλούτο, η μεσαία κι η εργατική τάξη φτωχαίνουν και δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα. Αυτή τη διαδικασία που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «δημιουργική καταστροφή» περιέγραψε και ο Μπαράκ Ομπάμα λέγοντας ότι οι πολιτικές που ο ίδιος υιοθέτησε την τελευταία οκταετία μπορεί να μην έλυσαν το πρόβλημα, αλλά «βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση ώστε να χτίσουμε όλο και πιο ανοιχτές οικονομίες. Φυσικά υπάρχει αβεβαιότητα. Ομως η πρόοδος δεν είναι εγγυημένη –κατακτάται από κάθε γενιά». Αν κρίνουμε από την ψήφο των Αμερικανών την προηγούμενη εβδομάδα, η αμερικανική κοινωνία δεν έχει πειστεί.

Το «φιλότιμο» και οι πολίτες. Ο Μπαράκ Ομπάμα επαίνεσε με θριαμβευτικά λόγια τις προσπάθειες της Ελλάδας στη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης και δεν παρέλειψε να αναφερθεί στο ελληνικό «φιλότιμο», που όπως είπε, αποτελεί πηγή έμπνευσης. «Σημαίνει αγάπη, σεβασμός και καλοσύνη για την οικογένεια, την κοινότητα και το έθνος μας… Σημαντικότερος θώκος σε μια χώρα δεν είναι αυτός του προέδρου ή του πρωθυπουργού. Είναι αυτός του πολίτη», είπε καταχειροκροτούμενος ο αμερικανός πρόεδρος. Και μπορεί, όπως είπε, η Δημοκρατία να μην είναι το τέλειο πολίτευμα, αλλά είναι απαραίτητο «ώστε όλα τα συστήματα εξουσίας, κυβέρνησης κι ανάπτυξης να προκύπτουν από τον δήμο –από εμάς τους πολίτες».

«Ζήτω η Ελλάς». Τελειώνοντας ο αμερικανός πρόεδρος αναφώνησε «ζήτω η Ελλάς». Το ακροατήριο τον αποθέωσε για τελευταία φορά. Ο Μπαράκ Ομπάμα είχε ολοκληρώσει μια ομιλία που στην αρχική της σύλληψη είχε φόντο τον Παρθενώνα. Μπορεί η Νέα Λυρική Σκηνή να μην υπηρέτησε χωροταξικά την ιδέα του προέδρου και του επιτελείου του, όλα τα νοήματα πάντως παρέπεμπαν στην ιστορικότητα του ελληνικού πολιτισμού και των ιδεών που γέννησε. Υπ’ αυτήν την έννοια, ο δικός του στόχος, να κλείσει δηλαδή τον κύκλο της διεθνούς του παρουσίας με μια ομιλία – παρακαταθήκη της πολιτικής του διαδρομής, είχε επιτευχθεί.