«Στο θέατρο σεβόμαστε την ιστορία των άλλων»

Η αναδρομή σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα για τις ανάγκες μιας θεατρικής παράστασης έχει αποδώσει κατά το παρελθόν τόσο καλές όσο και άνισες στιγμές. Ειδικά όταν το ιστορικό φόντο σβήνει τις αποχρώσεις στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων. Ο Μάνος Καρατζογιάννης προσπάθησε να αποφύγει μια τέτοια παγίδα στο έργο «Για την Ελένη», που αναφέρεται στη δολοφονία της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, στις 21 Δεκεμβρίου 1944 (Δεκεμβριανά), η οποία συνελήφθη από την Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ στα Πατήσια και το ίδιο βράδυ, αφού δικάστηκε από λαϊκό δικαστήριο, εκτελέστηκε στην ΟΥΛΕΝ, στο σημερινό Γαλάτσι. «Το έργο ξεκινάει τη στιγμή της εκτέλεσής της. Παγώνει η εκτέλεση και η Ελένη αρχίζει να αντικρούει μία προς μία τις κατηγορίες που όλα αυτά τα χρόνια τη βαραίνουν και της στερούν την ιδιωτική της ζωή. Η ιστορία είναι λίγο-πολύ γνωστή –η σημασία για εμάς είναι το πού εστιάζουμε. Και εστιάζουμε πολύ στη διαφορετικότητα και στην ετερότητά της, διατηρώντας τον ιστορικό νου όλου του αρχείου που πολύ γενναιόδωρα μου παραχώρησε ο Μάνος Ελευθερίου. Πάνω από 1.000 σελίδες όπου περιγράφεται πώς φτάσαμε στο εγκληματικό αυτό συμβάν. Εστιάζουμε στο πόσο ξεχωριστή ήταν η ίδια για την εποχή της. Μια γυναίκα ανύπαντρη, μεγαλοαστή, καλλιεργημένη, καπνίστρια, μια θεατρική ιδιοφυΐα όπως οι ίδιοι οι κριτικοί θεάτρου μαρτυρούν (σ.σ.: ήταν καταρτισμένη στη μουσική και μιλούσε και διάβαζε αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά για να μπορεί να μελετά τους ρόλους στο πρωτότυπο)».

ΣΤΟ ΜΝΗΜΑ. Πώς έφτασε, αλήθεια, ο σκηνοθέτης στη σύλληψη της παράστασης; «Οταν ήμουν μικρός, είχα βρεθεί στο Α’ Νεκροταφείο και είδα σε κάποιο σημείο το μνήμα της Ελένης Παπαδάκη με την επιγραφή του Αγγελου Σικελιανού “Μνήσθητί μου, κύριε, την ώρα που άστραψε η λεπίδα του φονιά και έσκυψαν οι αδελφές να βάλουν το στεφάνι”. Το κράτησα από τότε στη μνήμη και άρχισα να ρωτάω για το πρόσωπο. Κανείς δεν μου έλεγε ή μου έλεγαν μισόλογα του τύπου “άσ’ το, μην το ψάχνεις”. Μέχρι που κάποια στιγμή προετοιμάζοντας μια παράσταση ζήτησα από τρεις λογοτέχνες να γράψουν από ένα μονόπρακτο για το θέατρο με θέμα τους μετανάστες. Το σκηνοθέτησε ο Γιώργος Μιχαηλίδης και λεγόταν “Μπλε μελαγχολία”, από τις τελευταίες παραστάσεις του Ανοιχτού Θεάτρου. Τότε είχα ζητήσει και από τον Μάνο Ελευθερίου να γράψει έναν μονόλογο για το συγκεκριμένο θέμα. Ηταν το 2006 και μου πρότεινε να διαβάσω το βιβλίο του “Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές”, το οποίο αφορούσε τη ζωή της Ελένης Παπαδάκη, χωρίς να αναφέρεται το όνομά της. Από τότε, όποτε έβλεπα τον Μάνο Ελευθερίου κάπου, του ζητούσα να μου αφηγείται κάτι από την ιστορία και έτσι σιγά σιγά συνέλεγα κομμάτια του παζλ και της ιστορίας». Ο ίδιος εξομολογείται ότι βασίστηκε επίσης στα βιβλία «Ελένη Παπαδάκη» του Πολύβιου Μανσάν και «Ασθενείς και οδοιπόροι» του Γιώργου Θεοτοκά.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ. Η παράσταση παίρνει τον δρόμο της για έναν από τους νεότερους θεατρικούς χώρους της Αθήνας, το TempusVerum – Εν Αθήναις (με καλλιτεχνικό διευθυντή τον ηθοποιό Δημήτρη Λάλο, βραβευμένο με το βραβείο Δημήτρης Χορν). Η παράσταση πρωτοανέβηκε την περασμένη σεζόν στο Εθνικό Θέατρο, στο πλαίσιο της πλατφόρμας νέων δημιουργών της Πειραματικής Σκηνής, με θέμα τον Εμφύλιο. «Στο έργο βλέπουμε πώς η ατομικότητα της Παπαδάκη συναντά τη δημόσια σφαίρα της εποχής, πώς η ετερότητά της αντιμετωπίζεται μέσα σε αυτή την πολύ ταραγμένη σκοτεινή εμφύλια περίοδο» συνεχίζει ο σκηνοθέτης. «Παρά το διχαστικό της θέμα η παράσταση έρχεται να μας ενώσει και να πάμε πίσω σε μια ιστορία, επειδή η αλήθεια δεν βρίσκεται στη λήθη. Γι’ αυτό πάμε πίσω: για να ψάξουμε τις ρίζες τής πραγματικότητας που και οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε στο θέατρο σήμερα. Δεν είναι ευχάριστη ιστορία, αλλά δεν ωφελεί να την κρύβουμε».