«Η γλώσσα είναι η Ιθάκη του καθενός»

Ο Κώστας Ακρίβος φτιάχνει διηγήματα σε διάφορους ελληνικού ενδιαφέροντος τόπους και εποχές, από το 19ο αι. στη Θεσσαλία ή στην Κορυτσά –όχι του ’40 αλλά των Βαλκανικών Πολέμων –μέχρι το Βυζάντιο και την απίστευτη αναρρίχηση του Βασιλείου στον θρόνο. Κάθε φορά ο πρωταγωνιστής αντιστοιχείται με ένα ομηρικό πρόσωπο που αναγράφεται σε σελίδα που προηγείται του διηγήματος, μαζί με σχετικό μικρό απόσπασμα του έπους. Ετσι περιγράφεται η ελληνική «Οδύσσεια» μέσα στους αιώνες, ενώ αναζητούνται διαχρονικά και οι παραλλαγές των αρχετυπικών χαρακτήρων που φιλοτέχνησε ο Ομηρος. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο συγγραφέας μας εξηγεί πώς βρέθηκε στα χνάρια της Ιθάκης.

Πώς βρεθήκατε στη ρότα του Οδυσσέα;

Από το μακρινό 1975, όταν είχα ακούσει σε κάποια διάλεξη τον καθηγητή Ι.Θ. Κακριδή να λέει ότι «μόνον ογδόντα οχτώ παππούδες μάς χωρίζουν από τον Ομηρο», άρχισε να με βασανίζει η ιδέα πόσο μακριά ή πόσο κοντά βρισκόμαστε με τον ομηρικό κόσμο. Είμαστε ίδιοι, διαφορετικοί; Θα κάναμε τα ίδια για κάποια ωραία Ελένη ή θα καταλαβαίναμε από νωρίς ότι πρόκειται για ένα αδειανό πουκάμισο; Είναι Ελληνας ο Οδυσσέας ή πατρίδα του είναι όλη η γη; Ο δολοπλόκος Οδυσσέας είναι το καμάρι της φυλής μας ή ο νοσταλγός και πολυμήχανος; Αυτά και άλλα τέτοια ερωτήματα ζητούσαν εδώ και δεκαετίες λογοτεχνική απάντηση, οπότε ύστερα από δεκατρία βιβλία που προηγήθηκαν νομίζω πως ήρθε ο καιρός για ένα τέτοιο μπάρκο.

Μπροστά από κάθε διήγημα υπάρχει και ένα απόσπασμα από την Οδύσσεια, που συνδέεται με κάποιο από τα πρόσωπα του έπους. Τι ενώνει τους ανθρώπους στο διάβα των αιώνων;

Το πώς ζει και κυρίως το πώς πεθαίνει κανείς, η φιλία και η βία, ο πόθος για την κάθε λογής εξουσία, η ντομπροσύνη και η μπαμπεσιά, τι σημαίνει να είσαι επωμισμένος το οικογενειακό σου όνομα και παρελθόν, η ανάγκη για φιλί, η λαχτάρα για το επιπλέον και για το άγνωστο, ακόμα κι αν αυτό θα είναι καταστροφικό, είναι μερικές από τις ροπές που κατοικούν διαχρονικά την ανθρώπινη ψυχή. Οι πράξεις και τα λόγια μας τιθασεύονται. Πώς όμως να βάλεις χαλινάρι στα ένστικτα και σε ό,τι ερεβώδες ή χαμερπές υπάρχει εντός μας;

Μέσα από τις μυθιστορίες του βιβλίου εξερευνάτε πτυχές της πορείας αυτού του τόπου. Τι σας παρακινεί να κάνετε κάτι τέτοιο;

Πρώτος ο Ομηρος έχει περιγράψει το πώς εξελιχθήκαμε σε αυτό που είμαστε σήμερα. Επλασε μέσα από τα ποιήματά του δύο αρχετυπικούς χαρακτήρες: τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα. Ο πρώτος με τη στάση του μας δείχνει ότι στη ζωή πρέπει να κάνουμε αυτό που μας υποδεικνύει η ηθική ακεραιότητα. Είναι ένα μνημείο πείσματος και περηφάνιας. Ο δεύτερος μας λέει συνεχώς ότι πρέπει να βρίσκουμε έναν έξυπνο τρόπο για τα εμπόδια της ζωής. Πρόκειται για έναν άπιαστο καταφερτζή. Εκείνο που προσπάθησα να δω είναι αν αυτοί οι χαρακτήρες, δηλαδή ο υποδειγματικός ήρωας και ο πολυμήχανος άνθρωπος, υπάρχουν και σε άλλες φάσεις της ελληνικής Ιστορίας. Πλάθοντας τις 26 μυθιστορίες διαπίστωσα πως όχι μόνο υπάρχουν, αλλά έχουμε και ένα πλήθος από παραλλαγές τόσο της ηρωικής συμπεριφοράς όσο και της επιδεξιοσύνης για τη βιοπάλη.

Στο βιβλίο αναδεικνύετε τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας: την αψάδα της δημοτικής, τον σμιλεμένο τόνο της καθαρεύουσας ή και πιο προσωπικές εκφορές λόγου. Τελικά η γλώσσα είναι η συνείδηση;

Κάθε λαός έχει τη γλώσσα του, για την οποία δικαίως υπερηφανεύεται. Εμάς μας έλαχε μια γλώσσα που το σκαρί της άντεξε χιλιάδες χρόνια, ήταν καλός ο ταρσανάς. Διέτρεξε ωστόσο και συνεχίζει να διατρέχει δύο μεγάλους κινδύνους: την καθαρότητα και την προγονοπληξία. Αν δεν συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι ο τρόπος που μιλάμε και γράφουμε σήμερα είναι ένα χωνευτήρι από ήχους και λαλιές που με αυτές εκφράστηκαν είτε ο Κοραής είτε ο Μακρυγιάννης, αλλά και οι άνθρωποι του λιμανιού καθώς και ο πιτσιρικάς με τα greeklish, τότε θα μένουμε διαρκώς στη λατρεία των τύπων και όχι στην ουσία που κρύβεται στο νοηματικό μεδούλι των λέξεων. Η γλώσσα είναι η προσωπική Ιθάκη του καθενός.

Οι ευαίσθητες συγγραφικές κεραίες λαμβάνουν τα μηνύματα του περιβάλλοντος. Πώς θα περιγράφατε την περίοδο που διανύουμε;