«Ο πολιτισμός οφείλει να είναι το πνευματικό αντίβαρο στις δυσκολίες που περνούν οι λαοί. Ο πολιτισμός χάραξε δρόμους για να περπατήσει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Στο πλαίσιο αυτό, το Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου πρέπει να γίνει ορόσημο του σύγχρονου πολιτισμού. Να ανοίξει τις πόρτες του στην κοινωνία, να πλησιάσει τους πολλούς και τις πολλές, να περπατήσει στις διεθνείς λεωφόρους, μπλα μπλα μπλα».
Η παραπάνω έκθεση θα μπορούσε να πάρει είκοσι στις Εισαγωγικές για το Πανεπιστήμιο. Δεν την έγραψε παιδάκι ούτε εκθεσολόγος. Τη συνέταξε ο Γιάννης Μηλιός, ο πάλαι ποτέ υπουργός Οικονομικών εν αναμονή, ύστερα ευρωβουλευτής εν αναμονή και εσχάτως, έπειτα από ένα διάστημα στον πάγο, πρόεδρος του ΔΣ του Φεστιβάλ Αθηνών –το πάλαι ποτέ, της πιο εξωστρεφούς και δυναμικής καλλιτεχνικής εστίας της Αθήνας.
Ο Γιάννης Μηλιός έχει ένα λάθος στην έκθεσή του. Το Φεστιβάλ δεν πρέπει «να γίνει ορόσημο του σύγχρονου πολιτισμού». Ηταν ορόσημο –ώσπου ανακατεύτηκαν με αυτό ο Αριστείδης Μπαλτάς, ο Παναγιώτης Δούρος και άλλοι οραματιστές. Αν πριν δεχτεί ασμένως τη θέση είχε προλάβει να ρωτήσει, ο Γιάννης Μηλιός θα μάθαινε ότι τον φώναξαν επικεφαλής ενός απαξιωμένου θεσμού –που πολύ σύντομα μετατράπηκε από ένα στιβαρό και παρεμβατικό κέντρο σε μια πλαδαρή διοργάνωση χωρίς κέντρο. Κι ότι, επιπλέον, στο νέο περιβάλλον του λαλούν πολλοί κοκόροι.
Ξέρει ο Γιάννης Μηλιός από τέχνες; Ως πολυγραφότατος διανοούμενος της Αριστεράς, μόνο μία φορά (εξ όσων είναι γνωστά) ασχολήθηκε με τα πράγματα του τραγουδιού, συνυπογράφοντας, μαζί με τον Θάνο Μικρούτσικο, ένα κείμενο για τις ιδεολογικές χρήσεις του ελληνικού τραγουδιού, στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Το κείμενο εκείνο διάβαζε ιδεολογικά το τραγούδι, την πιο λαϊκή καλλιτεχνική έκφραση. Συμπέρασμα; «Ο χώρος του τραγουδιού αποτελεί συγχρόνως ένα σημαντικό πεδίο παρέμβασης για την προοδευτική ιδεολογία, έναν “τόπο” διεξαγωγής πολιτιστικών συγκρούσεων με σημαντικά πολιτικά και ιδεολογικά αποτελέσματα. Μόνο που σ’ αυτές τις συγκρούσεις, η παραδοσιακή Αριστερά, εγκλωβισμένη στον εθνικισμό της, συμπαρατάσσεται με το στρατόπεδο της κυρίαρχης ιδεολογίας: δεν επιδιώκει την κριτική των κοινωνικών σχέσεων, του “εθνικού πολιτισμού”, αλλά τη “διάσωση” αυτού του πολιτισμού. Δεν διεκδικεί το προοδευτικό, αλλά το “ελληνικό”».
Η αλήθεια είναι ότι, αλτουσεριανά μιλώντας, δεν έχει άδικο –και κάπως έτσι εξηγείται η οικειοποίηση, π.χ. του Νίκου Ξυλούρη από τους χρυσαυγίτες. Ωστόσο, δεν αρκεί η ιδεολογική ανάγνωση της τέχνης. Η τέχνη δεν είναι οικονομικά, πολλές από τις πιο γοητευτικές μορφές της δεν υπακούουν σε εκ των προτέρων δεδομένες προδιαγραφές. Η ενδιαφέρουσα τέχνη είναι απροσδόκητη, ακατάτακτη, ανατρεπτική, συχνά ξεφεύγει από την ιδεολογία των καλλιτεχνών της και των χρηματοδοτών της.
Απ’ αυτή την άποψη, η παραγωγή, η επιλογή και η έκθεση της τέχνης δεν έχει ανάγκη από επαρκείς, «τετράγωνους» διαχειριστές αλλά από ριψοκίνδυνους εμπνευστές της. Κάτι που αγνόησε ο τέως υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς, ο οποίος θεωρούσε τα πρόσωπα στους θεσμούς γρανάζια που εύκολα αντικαθίστανται. Τον πήραν να επισκευάσει τα πράγματα, λοιπόν, για να παραφράσουμε τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, κι αυτός τα ξεχαρβάλωσε.
Και κάπως έτσι, στο ξεχαρβαλωμένο τοπίο, επέστρεψε από την αποστρατεία και ο Γιάννης Μηλιός.
Σπουδασμένος στη Γερμανία, βηταπανελλαδικάριος, καθηγητής στο Πολυτεχνείο, εκδότης και διευθυντής της πολιτικής/θεωρητικής επιθεώρησης «Θέσεις» που πρωτοκυκλοφόρησε το 1982, ο Γιάννης Μηλιός ήταν από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης εισηγητής μιας μαρξιστικής οικονομικής θεωρίας που εστίαζε στις θεωρίες της αξίας, του χρήματος και του χρηματοπιστωτικού συστήματος και, συμπληρωματικά, στις θεωρίες της διεθνούς οικονομίας και του ιμπεριαλισμού. Μαοϊκός στα νιάτα του, αλτουσεριανός αργότερα, είχε τη φήμη του αυστηρού ιδεολόγου. Ώς τα τέλη του 2014 πολλοί πίστευαν ότι θα ήταν ο υπουργός Οικονομικών των κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ.
Ωσπου, τον Νοέμβριο του 2014, ο Γιάννης Μηλιός μαζί με τον Γιώργο Σταθάκη επισκέφθηκαν το Λονδίνο, συναντήθηκαν με επιχειρηματίες και επισκέφθηκαν funds, εξηγώντας την πάγια θέση τους για κούρεμα του ελληνικού χρέους και προσπαθώντας να διαβεβαιώσουν όσους ανησυχούσαν από τις εξελίξεις. Αυτό που κυριάρχησε, ωστόσο, στις συναντήσεις περιγράφηκε από τον Γιοργκ Σπόνερ, εκπρόσωπο του μεγάλου επενδυτικού οίκου Capital, ο οποίος μιλούσε για φαρσοκωμωδία και για οικονομικό σχέδιο που προανήγγελλε χάος. «Ολοι όσοι βγήκαν από τη συνάντηση θέλουν να πουλήσουν τα πάντα στην Ελλάδα» συμπύκνωνε την εμπειρία του. Στην Ελλάδα, ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε προσπάθεια να διασκεδάσει το αποτέλεσμα εκείνης της συνάντησης, αλλά, έπειτα απ’ αυτή, άρχισε να λάμπει το άστρο του Γιάνη Βαρουφάκη.
Ο Γιάννης Μηλιός επέστρεψε στην Ελλάδα με κομμένα τα φτερά. Η κυβέρνηση της πρώτη φορά Αριστεράς (+ΑΝΕΛ) δεν τον περιελάμβανε –κι εκείνος έσπευσε γρήγορα να εκφράσει τη διαφωνία του. Από το οικονομικό τμήμα του ΣΥΡΙΖΑ αποχώρησε τον Μάρτιο του 2015. Εκτοτε έμεινε πελταστής –πολεμώντας την επίσημη γραμμή από αριστερές θέσεις.
Πώς πέρασε η περίοδος της μοναξιάς, από το 2015 ώς τις προάλλες; Συνήθως, στα δύσκολα, επιστρέφει κανείς στην παιδική ηλικία. Και ο Γιάννης Μηλιός έχει αναπτύξει το αγαπημένο παιχνίδι του, το τρενάκι της τρυφερής περιόδου, σε ολόκληρο σιδηροδρομικό δίκτυο. Κι όταν βαριέται να παίζει τον μηχανοδηγό της Ιστορίας, μπορεί να αφιερώνει χρόνο στα memorabilia του Μάο, κουκλάκια, φωτογραφίες, αγαλματάκια. Ολοι οι επαναστάτες, βλέπετε, έχουν μια τρυφερή πλευρά.
