Πού το πάει ο Ερντογάν;

Μια πλειοδοσία εθνικιστικής ρητορικής λαμβάνει χώρα το τελευταίο διάστημα στη γείτονα με πρωταγωνιστή τον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν. Σε κάθε σχεδόν δημόσια ομιλία του αμφισβητεί τη Συνθήκη της Λωζάννης, αυτή που στο εσωτερικό της χώρας η κεμαλική παράδοση αποκαλεί «ληξιαρχική πράξη γεννήσεως της Τουρκικής Δημοκρατίας». Στο μπαράζ λεκτικών προκλήσεων τον ακολούθησε μέσα στην εβδομάδα ο υπουργός εξωτερικών Τσαβούσογλου –με τον ισχυρισμό ότι τα Ιμια είναι τουρκικό έδαφος -, ο οποίος απαντούσε στον αρχηγό της κεμαλικής αντιπολίτευσης Κιλιντσάρογλου, που είχε ξεκινήσει την αντιπαράθεση, λέγοντας ότι στην περίοδο διακυβέρνησης Ερντογάν η Ελλάδα έχει καταλάβει 18 βραχονησίδες στο Αιγαίο. Η επιθετική τουρκική ρητορική προκαλεί ανησυχία κι εκνευρισμό στην Αθήνα. Ο Αλέξης Τσίπρας συνομίλησε τηλεφωνικά το μεσημέρι της Πέμπτης κι εξέφρασε την ανησυχία του στη γερμανίδα καγκελάριο Μέρκελ, η οποία παρακολουθεί στενά τις κινήσεις του τούρκου προέδρου, με αιχμή τις απειλές που εκτοξεύει για κατάρρευση της συμφωνίας για το Προσφυγικό εάν σταματήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις Τουρκίας – Ευρωπαϊκής Ενωσης.

ΤΟ ΝΕΟ ΑΦΗΓΗΜΑ. Οι εκτιμήσεις των αναλυτών εντός κι εκτός Αγκυρας συγκλίνουν στο ότι η επιθετική ρητορική Ερντογάν, που εμφανίστηκε μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου, εντάσσεται σε ένα νέο αφήγημα που αφορά την τουρκική ταυτότητα. Ο τούρκος πρόεδρος επιδιώκει την εδραίωση της πολιτικής του ισχύος για την επόμενη δεκαετία μέσω της μετατροπής του πολιτεύματος σε Προεδρική Δημοκρατία, κάτι που βρίσκει σφόδρα αντίθετη την κεμαλική αντιπολίτευση. Αμφισβητώντας τη Συνθήκη της Λωζάννης, λέγοντας δηλαδή ότι τα όρια του τουρκικού κράτους περιορίστηκαν σε σχέση με τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο τούρκος πρόεδρος επιδιώκει να αποδομήσει τον πυρήνα της κεμαλικής παράδοσης. Η αμφισβήτησή της όμως αφορά κι ένα δεύτερο, εξίσου σημαντικό πεδίο: η Συνθήκη ορίζει τα όρια του τουρκικού κράτους στα νοτιοανατολικά σύνορα με τη Συρία και το Ιράκ, εκεί όπου η Τουρκία σήμερα, αποκλεισμένη από τις πολεμικές επιχειρήσεις σε Μοσούλη και Χαλέπι, δεν μπορεί να διαδραματίσει ενεργότερο ρόλο στις διεθνείς πρωτοβουλίες, σε μια περιοχή πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίων. Ενώ την ίδια στιγμή ανησυχεί για την προοπτική χάραξης νέων συνόρων στην περιοχή με δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους, που θα μπορούσε να δημιουργήσει σοβαρό εσωτερικό πρόβλημα στην ίδια την Τουρκία, εάν το κουρδικό της κομμάτι επιδιώξει την ένωση με το νέο κράτος. Αυτό είναι, σύμφωνα με έμπειρους παρατηρητές, το πραγματικό διακύβευμα για τον Ερντογάν και όχι το Αιγαίο και οι σχέσεις με την Ελλάδα ή την Ευρώπη.

Ο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ. Υποδαυλίζοντας πάντως το εθνικιστικό συναίσθημα, ο Ερντογάν επιδιώκει την αλλαγή του τουρκικού συνταγματικού χάρτη που θα διευρύνει τις δυνάμεις και θα συγκεντρώσει εξουσίες στο πρόσωπο του προέδρου, με σκοπό να παραμείνει στον προεδρικό θώκο μέχρι το 2029. Βάσει του ισχύοντος Συντάγματος, ο τούρκος πρόεδρος μπορεί να θέσει υποψηφιότητα και να επανεκλεγεί για μια ακόμη πενταετή θητεία το 2019. Εάν περάσουν οι προτεινόμενες αλλαγές, το κοντέρ μηδενίζει και ξεκινά να μετρά μια δεκαετία από τις επόμενες προεδρικές εκλογές. Για να το πετύχει, χρειάζεται να προκηρύξει δημοψήφισμα την άνοιξη, που θα πρέπει να εγκριθεί από την τουρκική Εθνοσυνέλευση. Κι εκεί του είναι αναγκαίες οι ψήφοι του Κόμματος Εθνικής Δράσης υπό τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Η εθνικιστική έξαρση Ερντογάν στοχεύει δηλαδή και στο ακροατήριο των εθνικιστών, ενώ του διασφαλίζει και την απαραίτητη πλειοψηφία για τις αλλαγές στο πολίτευμα. Η αντικεμαλική ρητορική του όμως προκαλεί εκνευρισμό στην αντιπολίτευση, που εμπλέκεται τελικά σε έναν φαύλο κύκλο έντασης και λεκτικής αντιπαράθεσης γύρω από τα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Το Αιγαίο –μοιραία –βρίσκεται στο επίκεντρο. Η εξαγωγή της εσωτερικής έντασης όμως, φοβίζει την Αθήνα. Κι όπως θυμίζουν έμπειροι αναλυτές, το επεισόδιο των Ιμίων το 1996 συνέβη έπειτα από μια έντονη περίοδο πολιτικής διαμάχης Τσιλέρ – Γιλμάζ.

ΧΑΡΑΜΑΔΕΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ. Σε κάθε περίπτωση, πίσω από τον απρόβλεπτο Ερντογάν, ο οποίος πραγματοποιεί χιλιάδες διώξεις εναντίον δημοσιογράφων και πολιτικών αντιπάλων στο εσωτερικό, αλλά κι εκκαθαρίσεις στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, στη δημόσια διοίκηση και στην παιδεία, ευρωπαίοι αναλυτές διακρίνουν κάποιες χαραμάδες ρεαλισμού. Το προηγούμενο διάστημα κατάφερε να ομαλοποιήσει τις σχέσεις του με το Ισραήλ, ενώ έχει βρει κώδικες επικοινωνίας και με τον Πούτιν. Και την ίδια ώρα που ο τούρκος πρόεδρος ανταλλάσσει δημόσιες αντεγκλήσεις με ευρωπαίους ηγέτες για την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας κι απειλεί με επαναφορά της θανατικής ποινής, o υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων της Τουρκίας Ομέρ Τσελίκ συνεχίζει στις Βρυξέλλες, κρατώντας χαμηλό προφίλ, τις επαφές με τους θεσμούς της Ενωσης. Οικοδομώντας μια α λα τούρκα προσέγγιση και στα ευρωτουρκικά.