Γνώρισα πρώτη φορά τον Φιντέλ Κάστρο το 1981. Και βέβαια τον γνώρισα χάρη στον Μίκη (Θεοδωράκη). Στον Μίκη οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, και η αγάπη που είχε ο Κάστρο και ο λαός της Κούβας για την Ελλάδα, την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Στην αποστολή ήταν η Μαρία Φαραντούρη, ο Πέτρος Πανδής, ο Κώστας Γανωσέλης και οι μουσικοί, μια ομάδα δημοσιογράφων (θυμάμαι κυρίως τον Δημήτρη Γκιώνη και τον Κώστα Ρεσβάνη), η οικογένεια Θεοδωράκη, ο Τηλέμαχος (Χυτήρης), η φωτογράφος Νίκη Τυπάλδου, η Αννα Ραγκούση. Μείναμε αρκετές μέρες στην Κούβα. Και κάναμε συναυλίες και σε άλλες πόλεις εκτός από την Αβάνα.

Αν με ρωτήσετε τι θυμάμαι πιο πολύ από εκείνο το πρώτο ταξίδι, θα πω τη μυρωδιά της γης και της θάλασσας και την υγρή ζέστη μετά τις ξαφνικές μπόρες. Και πολλούς νέους ανθρώπους, ερωτευμένους, να φιλιούνται παντού μέσα στην πόλη, στη θάλασσα, στο Βαραδέρο, στα μπαράκια (και βέβαια στην Μποντεγκίτα), στις συναυλίες. Αλλά βέβαια πιο πολύ απ’ όλα τον Φιντέλ. Τα κορίτσια που είχαμε στη μεταφραστική ομάδα τον έλεγαν notre Fidel (η επίσημη μετάφραση ήταν κυρίως στα γαλλικά που προτιμούσε ο Μίκης).

Στα γενέθλια του Μίκη

Ο Κάστρο δεν ανακοίνωνε ποτέ το πρόγραμμά του. Αν θυμάμαι καλά, παρακολούθησε δύο από τις συναυλίες μας στην Αβάνα, από την αρχή μέχρι το τέλος. Αλλά, το κυριότερο, πέρασε μαζί μας ένα ολόκληρο βράδυ, μέχρι τις 3 τα ξημερώματα, στα γενέθλια του Μίκη. Μπήκε ξαφνικά, επιβλητικός αλλά συγχρόνως οικείος, και γέμισε ο χώρος. Να πω βέβαια ότι ο Μίκης είναι πιο ψηλός και έγινε μάλιστα το σχετικό αστείο όταν στάθηκαν δίπλα δίπλα. Είχαμε δοκιμάσει όλοι το ρούμι της Αβάνας –εγώ είχα πιει και μισό μοχίτο και επειδή δεν το σηκώνω, τα πράγματα δεν ήταν καθόλου καλά. Ο Μίκης με έβαλε να παίξω και να τραγουδήσω το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» και τελειώνοντας απευθύνθηκα θρασύτατα στον Κάστρο λέγοντάς του «Κομαντάντε, να προσέχετε τον εαυτό σας και την επανάσταση». Με χτύπησε χαϊδευτικά στον ώμο και μου είπε: «Κι εσύ να προσέχεις το κορίτσι σου γιατί είναι πολύ όμορφο».

Μου έκανε εντύπωση ότι ήξερε όλους τους ανθρώπους εκεί με το μικρό τους όνομα, καθώς και τα προσωπικά τους προβλήματα. Αυτή την αμεσότητα με τον κόσμο είχα την ευκαιρία να τη ζήσω λίγες μέρες αργότερα στο Las Tunas, αγροτική περιοχή που γιόρταζε επειδή είχε πετύχει τη μεγαλύτερη και καλύτερη παραγωγή της χρονιάς. Εκεί, σε ένα ακροατήριο 25.000 αγροτών, ο Φιντέλ, ανάμεσα στον Ντανιέλ Ορτέγκα (η επανάσταση στη Νικαράγουα ήταν σε εξέλιξη) και τον Μίκη, μίλησε τέσσερις ώρες, όχι θεωρία αλλά για τα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων και πώς να τα αντιμετωπίσουν. Μίλησε στις γυναίκες για εναλλακτικούς τρόπους υγιεινής, αντισύλληψης, καθαριότητας του νερού. Σημειώστε ότι ήταν η εποχή του μεγάλου εμπάργκο από τις ΗΠΑ και η Κούβα είχε έλλειψη φαρμάκων.

Ξαναπήγα στην Κούβα άλλες δύο φορές, τη μία με άλλους καλλιτέχνες. Ηταν πιο δύσκολες οι εποχές. Ξανασυναντήσαμε τον Κάστρο κάτω από πιο τυπικές συνθήκες, αλλά είχε πάντα την ίδια αγάπη για την Ελλάδα και τον ίδιο, τεράστιο θαυμασμό για τον Μίκη.

Ο πολιτικός Κάστρο

Κατά τη γνώμη μου, ο Φιντέλ Κάστρο γεννήθηκε και πέθανε επαναστάτης. Και νομίζω ότι οποιαδήποτε δίκαιη ή υπερβολική διχογνωμία στην κρίση για τον πολιτικό Κάστρο θα είναι, στο πέρασμα του χρόνου, παρωνυχίδα σε σχέση με αυτήν τη σαρωτική προσωπικότητα που καθόρισε ανεξίτηλα την ιστορία των ηγετών των επαναστατικών κινημάτων. Την τελευταία φορά που τον είδα, κόντευε πια τα ογδόντα και φαινόταν μια χαρά. Παρ’ όλα αυτά, έχοντας ίσως αντιληφθεί τις γεωπολιτικές συνθήκες της εποχής, συνειδητοποιούσε την ανάγκη έστω και διπλωματικών ανοιγμάτων σε άλλες χώρες, αλλά ο ίδιος δεν θα μπορούσε ποτέ να τα κάνει. Γι’ αυτό παραχώρησε έγκαιρα την εξουσία στον αδελφό του Ραούλ.

Τελευταία Νέα