Ο Φιντέλ Κάστρο ήταν πολλά πράγματα για πολλούς ανθρώπους. Καθώς οι υποστηρικτές του επαινούν τη στάση του απέναντι στις ΗΠΑ και το οικονομικό εμπάργκο στο όνομα της κουβανικής ανεξαρτησίας, καθώς και την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη που προσέφερε στους φτωχούς Κουβανούς, οι επικριτές του στηλιτεύουν το ανθρώπινο δυναμικό που χάθηκε στο μονοκομματικό σύστημα, το αστυνομικό κράτος και τη βαλτωμένη οικονομία.
Ο απολογισμός έχει ήδη αρχίσει να γίνεται εν μέσω των νέων συνθηκών που διαμορφώνονται με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Το μέγα ερώτημα παραμένει: θα συνεχισθεί η βελτίωση των σχέσεων ΗΠΑ – Κούβας, που ξεκίνησε με την ιστορική χειραψία Μπαράκ Ομπάμα – Ραούλ Κάστρο στην κηδεία του Νέλσον Μαντέλα;
Προς το παρόν, οι Κουβανοί παρακολουθούν την πορεία του κιλλίβαντα που μεταφέρει την τέφρα του Φιντέλ. Ξεκίνησε την Πέμπτη από την Αβάνα και διασχίζει προς τα δυτικά την Κούβα για να φθάσει στο Σαντιάγο, το μέρος όπου οι αντάρτες του Κάστρο πραγματοποίησαν την πρώτη επίθεση στα στρατεύματα του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα το 1953. Εκεί, αύριο, θα ενταφιασθεί η τεφροδόχος δίπλα στο μαυσωλείο του Χοσέ Μαρτί, ήρωα της κουβανικής ανεξαρτησίας. Χθες το βράδυ έγινε μια συμβολική επανένωση. Η τεφροδόχος τοποθετήθηκε στο μαυσωλείο της Σάντα Κλάρα όπου βρίσκονται τα οστά του Τσε Γκεβάρα.
Η γενιά μετά την επανάσταση
Κι ενώ οι 9 ημέρες εθνικού πένθους φθάνουν στο τέλος τους, οι Κουβανοί αναρωτιούνται τι τους επιφυλάσσει το μέλλον. Ο Ραούλ Κάστρο θα παραμείνει στην προεδρία για άλλους 15 μήνες όταν και έχει υποσχεθεί ότι θα παραδώσει την εξουσία στην επόμενη γενιά –την πρώτη που γεννήθηκε μετά την επανάσταση. Ο Ραούλ έχει προσπαθήσει να ανοίξει την οικονομία, έχει επιτρέψει τη λειτουργία μικρών ιδιωτικών επιχειρήσεων, την καλλιέργεια μικρών ιδιωτικών αγρών και έχει ανοίξει τις πύλες σε κάποιες ξένες επενδύσεις. Φαίνεται όμως αποφασισμένος να διατηρήσει το μονοκομματικό σύστημα παρά τα οικονομικά ανοίγματα –κάτι που έκανε η Κίνα, η οποία όμως έχει μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα και δυναμική. Ο Ραούλ Κάστρο σε ομιλία του τον Απρίλιο αστειεύθηκε ότι «εδώ έχουμε δύο κόμματα, όπως στις ΗΠΑ –ένα του Φιντέλ και ένα δικό μου. Του Φιντέλ είναι το κομμουνιστικό. Το δικό μου, μπορείτε να το αποκαλέσετε όπως θέλετε…».
Το πώς θα επιβιώσει η Κούβα χωρίς τον Φιντέλ δεν αποτελεί πραγματικό ερώτημα –επιβιώνει έτσι εδώ και 10 χρόνια, από τότε που εκείνος ασθένησε και μετέφερε την εξουσία στην αρχή προσωρινά και κατόπιν επίσημα στον αδελφό του Ραούλ. Τα παλιά κτίρια στην παραλιακή λεωφόρο Μαλεκόν την Αβάνας καταρρέουν σιγά σιγά και το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει με το επαναστατικό μοντέλο που υιοθετήθηκε πριν από μισό αιώνα.
Η σύγκριση με τον Τραμπ
Ο Φιντέλ τα πήγαινε καλύτερα στις δύσκολες στιγμές επειδή δεν ήξερε πώς να υποχωρεί. Οταν, κατά τη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων το 1962, ο Κένεντι και ο Χρουστσόφ συμφώνησαν τελικά να απομακρυνθούν οι σοβιετικές πυρηνικές κεφαλές από το κουβανικό έδαφος, ο Φιντέλ εξοργίσθηκε και ηγήθηκε διαδήλωσης εναντίον του σοβιετικού ηγέτη και στενού του συμμάχου. Το πιο γνωστό σύνθημα της εποχής στην Αβάνα ειρωνευόταν τον Χρουστσόφ, υπονοούσε διάφορα σεξουαλικά γούστα και τον κατήγγελλε για το ότι δεν έκανε όσα υποσχέθηκε. Μήπως ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ο καταλληλότερος στις σημερινές συνθήκες να αντιμετωπίσει έναν άλλο τύπο που δεν ξέρει να υποχωρεί και λέγεται Ντόναλντ Τραμπ; αναρωτιούνται ορισμένοι ιστορικοί.
Ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο δεν αλλάζει, τουλάχιστον προς το παρόν, κάτι ουσιαστικά. Οι αλλαγές είναι σε συμβολικό επίπεδο. Οπως γράφει ο Φερνάντο Ράβσμπεργκ στους «Τάιμς της Αβάνας», «όταν τα δάκρυα των υποστηρικτών του Φιντέλ στεγνώσουν και περάσει ο πονοκέφαλος των εχθρών του από τους πανηγυρισμούς και τα ποτά, η Κούβα θα επιστρέψει ακριβώς εκεί που ήταν πριν πεθάνει ο Líder Máximo. Με τις ίδιες δυνάμεις και αδυναμίες, με τις ίδιες σωστές αποφάσεις και τα ίδια λάθη».
