Λοράν Σεντουάν: «Με τη χορογραφία οργανώνεις το χάος»

Γεννήθηκε το 1973 στη Γαλλία, σπούδασε πρώτα μηχανικός κι έπειτα θέατρο στο Παρίσι και κατόπιν σκηνοθεσία στη Γερμανία. Την τελευταία την άσκησε από τα τέλη του 1990, με τη χορογραφία έμπλεξε το 2006 και σήμερα ζει κυρίως στο Βερολίνο, εκτός από τις μέρες που διδάσκει σε διάφορες σχολές της χώρας ή ασκεί χρέη καλλιτεχνικού διευθυντή στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα δραματουργίας στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης. Η ζωή του Λοράν Σετουάν βέβαια δεν είναι χαοτική. Το χάος έχει για εκείνον καλλιτεχνικό ενδιαφέρον που διατυπώνεται μέσα από ερωτήματα για τη μετατροπή του σε χορό ή για τη δυνατότητα μιας χορογραφίας χωρίς επαναλαμβανόμενα μοτίβα. «Khaos» ονομάζεται και η χορογραφία που θα παρουσιάσει στη Στέγη 9-11 Δεκεμβρίου (το τρίτο εγχώριο ανέβασμα έργου του μετά τον «Εγκλεισμό» στην Μπιενάλε Θεσσαλονίκης το 2007 και το «Λεόντιος και Λένα» του Γκέοργκ Μπίχνερ το 2010 στο Εθνικό) και, παρόλο που ντύνεται με καλά δομημένες μουσικές του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, υπόσχεται να δημιουργήσει συνθήκες και καταστάσεις ασταθείς. Μπορεί;

Η μετάφραση του χάους σε χορό, με κανονικούς χορευτές, σε κανονική σκηνή, ακούγεται δύσκολη έως αδύνατη. Είναι;

Ας ξεκινήσω κάπως ετυμολογικά: η αγγλική λέξη «chaos» έχει ξεκάθαρες αρνητικές συνδηλώσεις. Το έργο μας όμως τιτλοφορείται «Khaos», παραπέμποντας στην αρχαία ελληνική λέξη, που σήμαινε την καταγωγή του κόσμου –κάτι διαφορετικό, κάτι αδιαμόρφωτο, που γεννά κάτι άλλο. Που δεν είναι απλώς κακό και καταστροφικό, αλλά μεταβατικό. Ηθελα λοιπόν μια αναφορά σε μια έννοια που δεν έχει μεν θετική χροιά, ούτε όμως και απολύτως αρνητική. Που υπονοεί ότι τα πάντα είναι μεταξύ καταστροφής και δημιουργίας, σε διαδικασία μετάβασης. Δεν έχουν σχήμα, πρόκειται όμως να αποκτήσουν. Με ενδιαφέρει πώς οι χορευτές θα αναδείξουν δυνατότητες για νέες μορφές, που αναγνωρίζεις μεν, αλλά δεν είναι μπροστά σου απολύτως.

Δεν έχει προκλήσεις η προετοιμασία ενός τέτοιου εγχειρήματος;

Η μεγαλύτερη είναι για τους χορευτές: να αφεθούν σε εκείνες τις στιγμές, σε εκείνες τις πιθανότητες, στις οποίες δεν ξέρουν τι συμβαίνει. Συνήθως προσπαθούν να αποκρύψουν τέτοιες καταστάσεις. Να υποδυθούν ότι έχουν τα πάντα υπό έλεγχο.

Βασίζεστε πάντως στη σφιχτά δομημένη ή και τακτοποιημένη μουσική του Μπαχ. Μας διαφεύγει κάτι αν την ακούμε έτσι;

Είναι η πιο δομημένη μουσική στην Ιστορία. Ακούγοντας όμως προσεκτικά την «Chaconne», όπου κι επικεντρώνεται η παράσταση, φαίνεται ότι έχει γραφτεί έτσι ώστε να είναι αδύνατον να την παίξει τέλεια ο βιολιστής: είναι δύσκολες οι μεταβάσεις, οι διακυμάνσεις του κομματιού. Δίνει την εντύπωση ότι ανά πάσα στιγμή το βιολί μπορεί να εκραγεί. Προκύπτουν λοιπόν πολλές χαοτικές στιγμές εξαιτίας μιας απαιτητικής κατασκευής. Το χάος προκύπτει μέσα από ένα οικοδόμημα, από κάποιες δομές τόσο περίπλοκες που γεννούν καταστάσεις νέες.

Στο δελτίο Τύπου διαβάζουμε και για ένα ειδικό σύστημα ηχείων, που δημιουργεί ασταθείς χώρους μουσικού χάους για το κοινό και τους ερμηνευτές. Τι σημαίνει αυτό;

Εξαρτάται από τον εκάστοτε χώρο. Η θεατρική αίθουσα στην Αθήνα είναι πιο παραδοσιακή, η βασική ιδέα όμως είναι ότι το κοινό πρέπει να ερμηνεύσει τη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που συμβαίνει μπροστά του και σε αυτό που ακούει. Ανακαλύπτει ήχους χωρίς να αντιλαμβάνεται την προέλευσή τους. Προέρχονται από τη σκηνή; Από έξω; Υπάρχει μια ενδιάμεση αστάθεια.

Ενώ όμως στη «Θεογονία» του Ησίοδου το χάος ερμηνευόταν ως κινητήρια δύναμη του κόσμου, πλέον το θεωρούμε ως κάτι εντελώς ανεπιθύμητο, κατάλληλο στην καλύτερη περίπτωση για μελέτη από φυσικούς.

Ναι, πλέον είναι απλώς κάτι κακό. Ετσι μιλάμε για την Ελλάδα, για την κρίση. «Χάος, χάος στην Ευρώπη» λέμε. Αλλά και όπου υπάρχει κάποια απειλή, πάλι για χάος μιλάμε. Νομίζω ότι αποφεύγοντάς το, προκαλούμε περισσότερο. Δείτε πώς δουλεύει το χρηματιστήριο: έχει ανάγκη το χάος ώστε να βγάλει περισσότερο χρήμα, κατόπιν προσπαθεί να το ελέγξει, έτσι όμως παράγεται πιο πολύ, άρα προκύπτει επιπλέον χρήμα κ.ο.κ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε βέβαια ότι το χάος είναι τρομακτικό γιατί δεν μπορείς να το διασχίσεις χωρίς να χάσεις κάτι. Δεν γίνεται να ανακαλύψεις νέες δυνατότητες και να διατηρήσεις τις παλιές. Σχεδόν θρηνούμε κάθε φορά που αρχίζει μια νέα εποχή –κι αυτή τη στιγμή αισθανόμαστε ότι κάτι αλλάζει πολιτικά αλλά δεν το αφήνουμε. Στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ευρώπη, στρεφόμαστε στον συντηρητισμό. Υπάρχει τόσος φόβος, που οι άνθρωποι θέλουν να διατηρήσουν το παρελθόν σαν μια διαρκή αναφορά. Αυτό κατά τη γνώμη μου φέρνει περισσότερο χάος.

Εχει και κάποια πρόταση η παράσταση για όλα αυτά;

Προτείνουμε στο κοινό να δει κάποια πράγματα ασταθή, σε διαρκή κίνηση. Δεν θα μπορεί ίσως να τα αναγνωρίσει, αλλά θα το συνεπάρει η ενέργεια, η ένταση, το κύμα που παρασύρει. Ισως το μεγαλύτερο χάος προκληθεί από τις διαφορετικές απόψεις. Μια επιμελήτρια τέχνης στο Βερολίνο μού είπε ότι βρήκε την παράσταση πολιτική, επειδή όταν την παρακολουθούσε, δεν μπορούσε να καταλάβει πού βρισκόταν, αν στεκόταν οριζόντια ή κάθετα. Δεν αναπαριστούμε ωστόσο το χάος. Παίζουμε με αναφορές που υπονοούν ότι πρέπει κανείς να εγκαταλείψει τις βεβαιότητές του προκειμένου να αισθανθεί τι συμβαίνει.

Δεν υπάρχουν πτυχές της κοινωνίας που χρειάζονται έλεγχο, προγραμματισμό; Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ένα καλό παράδειγμα.

Θα έλεγα ότι είναι θέμα ισορροπίας. Είναι όπως περίπου και στη ζωή, στη βιολογία, ένα μείγμα χάους και δομής. Η καρδιά μας δεν χτυπάει απολύτως κανονισμένα –αν το έκανε θα υπήρχε πρόβλημα. Υπάρχει μια διαλεκτική, ένα παιχνίδι ανάμεσα στις δύο δυνάμεις. Ισως δεν πρόκειται καν για αντινομίες.

Είναι ο χορός η μόνη τέχνη που μπορεί να τις ενστερνιστεί;

Ναι, αλήθεια είναι αυτό. Ο χορός είναι χάος και η χορογραφία είναι ένας τρόπος να οργανώσεις το χάος του σώματος. Ο Γουίλιαμ Φόρσαϊθ ήταν από τους πρώτους που αναμετρήθηκαν μαζί του. Βλέπεις τη δουλειά του και έχει μια οργάνωση, ένα σύστημα, υπάρχουν όμως και δυνάμεις των σωμάτων έξω από κάθε έλεγχο. Η Τρίσα Μπράουν είχε επίσης δουλέψει πολύ με τους περιορισμούς της σκηνής σαν επιφάνεια. Εμείς αφήνουμε τους χορευτές εκτεθειμένους στον χώρο, σαν να βρίσκονταν στο νερό, στη μέση της θάλασσας. Είναι πολύ απαιτητική αυτή η αστάθεια ενώπιον του κοινού αλλά και πολύ γοητευτική.

Ερχεστε για δεύτερη φορά στην Ελλάδα. Είναι μια χώρα χάους όπως γράφουν ενίοτε κάποια γερμανικά ΜΜΕ;

Λατρεύω την Ελλάδα, είναι σαν ένας ανεμοστρόβιλος, σαν ένα σπιράλ χωρίς κέντρο. Μου αρέσει που κάθε φορά είναι λες και δεν ξέρω πού βρίσκομαι ακριβώς. Γνωρίζω και λίγα αρχαία ελληνικά, αλλά λατρεύω τον ρυθμό της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας. Δείχνει τη σχέση σας με τον χρόνο, γιατί δεν βιάζεται να ξεδιπλώσει τα νοήματα. Είναι εντελώς αντιπαραγωγική με όρους καπιταλισμού. Σαν μια φυσική αντίσταση απέναντί του.

Και η Ευρώπη; Θα θέλατε να έχει μια δυναμικότερη πολιτική επιχορηγήσεων για τον πολιτισμό;