Τα εκρηκτικά αδιέξοδα μιας αντιηρωικής γενιάς

Στο καταπληκτικό Remember του Ατόμ Εγκογιάν, ταινία που στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο Γράμμα από το παρελθόν, ο υπέργηρος πρωταγωνιστής αποφασίζει να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς (του) με το παρελθόν επειδή είναι ο μόνος επιζών από το Αουσβιτς που μπορεί να θυμηθεί το πρόσωπο του γερμανού (επίσης υπέργηρου) δολοφόνου της οικογένειάς του όπως και εκείνης του καλύτερου φίλου του. Ο πρωταγωνιστής επομένως δρα επειδή θυμάται. Ή μήπως συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο; Μήπως δρα ακριβώς επειδή δεν θυμάται, θύμα κι αυτός της άνοιας που ταλαιπωρεί τα γηρατειά του; Ας μη χαλάσουμε όμως την απόλαυση του αναγνώστη που δεν έχει δει ακόμη την ταινία, αποκαλύπτοντας το χιτσκοκικό φινάλε της. Ας σταθούμε στη φιλοσοφική διάσταση που τη διαπερνά. Τι είναι τελικά η μνήμη; Ατομική αλλά και συλλογική. Κίνητρο για δράση, εφαλτήριο και σημείο εκκίνησης ή «σιδερένιο κλουβί» που κρατάει δεμένους σε ένα εξωραϊσμένο και ηρωικό παρελθόν τα άτομα και τις κοινωνίες;

Εκπεσών άγγελος

Τα ίδια ερωτήματα από άλλη σκοπιά θίγει ο Τριστάν Γκαρσιά στο έξοχο βιβλίο του Φαμπέρ, ο καταστροφέας. Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Λυών, ο περίπου τριάντα πέντε ετών συγγραφέας και «τρομερό παιδί» των γαλλικών γραμμάτων ξεκινά την αφήγησή του (συμπτωματικά, και αυτός) από ένα γράμμα. Μια επιστολή που λαμβάνουν ο Μπαζίλ και η Μαντλέν από τον παιδικό τους φίλο Φαμπέρ, σημάδι ότι ο τελευταίος βρίσκεται σε κίνδυνο και έχει την ανάγκη τους. Πάνω σε αυτό το γεγονός ο Γκαρσιά ξεδιπλώνει μια πλοκή που δεν προδίδει ποτέ το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ηρωες του βιβλίου είναι οι παραπάνω τρεις παιδικοί φίλοι, τους οποίους ο συγγραφέας εικονογραφεί με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ο Φαμπέρ, αναμφίβολος πρωταγωνιστής της ιστορίας, είναι ένα παιδί μεταναστών, εγκαταλελειμμένο από τη βιολογική του μητέρα, μεγαλωμένο σε ιδρύματα ή υιοθετημένο από γαλλικές οικογένειες. Ενα χαρισματικό παιδί και «ο καλύτερος έφηβος που είδε το φως στην πόλη», όπως χαρακτηριστικά αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Ο συγγραφέας είναι πολύ γενναιόδωρος στο «χτίσιμο» της προσωπικότητάς του, αποδίδοντάς του χαρίσματα που φαντάζουν ενίοτε εξωπραγματικά, πιθανόν και ενοχλητικά εκτός πραγματικότητας. Εκπεσών άγγελος στη νιότη του, ο Φαμπέρ έχει μεταβληθεί σε ένα είδος «διαβόλου» και το όνομά του που κάποτε ήταν υπόσχεση για κάτι μεγάλο, εξελίχθηκε σε κατάρα για όσους τον αγάπησαν. Δίπλα του ο Μπαζίλ και η Μαντλέν, παιδικοί του φίλοι από τα χρόνια του σχολείου, προσωπικότητες αδιάφορες, επιτομή του μέσου όρου, άτομα παντελώς ανίκανα να αφήσουν το στίγμα τους στον χρόνο. Ωστόσο, ακριβώς για τον λόγο αυτόν ο Μπαζίλ και η Μαντλέν επιβιώνουν. Ενσωματώνονται στο σύστημα, αδυνατούν να αρθρώσουν κριτική, βυθίζονται στην αδράνεια της επαρχιακής πόλης τους, υποκρίνονται τους ευτυχισμένους νέους οικογενειάρχες με την τακτοποιημένη επαγγελματική και οικογενειακή ζωή. Ο Φαμπέρ, αντιθέτως, πληρώνει το τίμημα της διαφορετικότητάς του. Γίνεται αποσυνάγωγος, ξένο σώμα σε μια κοινωνία που ξέρει να τιμωρεί απομακρύνοντας και περιθωριοποιώντας τα καλύτερα παιδιά της. Δίπλα στους τρεις παιδικούς φίλους, ένας «αόρατος» πρωταγωνιστής που κάνει εμφανή την παρουσία του στο τέλος του βιβλίου «ξεκλειδώνοντας» τις ασάφειες που έχουν εν τω μεταξύ γεννηθεί στον αναγνώστη: ο Τριστάν.

Ο αναγκαίος καταλύτης