Το 2016 επιφύλαξε στην Ευρώπη πολλά πολιτικά σοκ: ρεκόρ μεταναστών από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, την ψήφο των Βρετανών υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ, νέες απειλές της Ρωσίας ότι θα επέμβει σε ευρωπαϊκά εδάφη.
Οπως όμως γράφει η Αλίσα Ρούμπιν στους «Νιου Γιορκ Τάιμς», το 2017 μπορεί να αποδειχθεί ακόμη πιο οδυνηρό. Στην Ευρώπη θα διενεργηθούν τουλάχιστον τρεις εκλογικές αναμετρήσεις: στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Ολλανδία, ενδεχομένως και στην Ιταλία. Σχεδόν παντού οι «συστημικές» πολιτικές δυνάμεις κατηγορούνται για την άτονη ανάπτυξη, τις λιγοστές θέσεις εργασίας και για την εγκατάλειψη του πολίτη. Τελευταίο παράδειγμα εκδήλωσης της λαϊκής δυσαρέσκειας ήταν η Ιταλία.
«Αντίθετα με το Brexit, το Oχι στο ιταλικό δημοψήφισμα πλήττει τον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης» λέει ο Μουζτάμπα Ράχμαν, διευθυντής του ιδρύματος Eurasia Group για την Ευρώπη. «Η Βρετανία ήταν πάντα με το ένα πόδι μέσα και το άλλο έξω. Η Ιταλία όμως είναι ιδρυτικό μέλος».
Η λαϊκή οργή μετέτρεψε συνηθισμένες εκλογικές αναμετρήσεις σε αυτό που ο γάλλος αναλυτής Φρανσουά Εσμπούρ αποκαλεί «εκρηκτικές και αινιγματικές στιγμές». Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα δημοψηφίσματα, στα οποία η απόρριψη του πολιτικού κατεστημένου αποτελεί ευκαιρία να σταλεί ένα μήνυμα και στους μη εκλεγμένους αξιωματούχους των Βρυξελλών. «Στη Βρετανία», επισημαίνει ο Εσμπούρ, «ένα από τα συνθήματα των οπαδών του Brexit ήταν “Ψηφίστε έξοδο, πάρτε τον έλεγχο”».
Το κίνητρο των ψηφοφόρων στη Βρετανία και στην Ιταλία ήταν ώς ένα βαθμό το ίδιο με αυτό που οδήγησε τους Αμερικανούς να ψηφίσουν Τραμπ: η προειδοποίηση προς τις ελίτ ότι το status quo είναι απαράδεκτο. «Το κοινωνικό συμβόλαιο που εμείς, στη Δύση, έχουμε υπογράψει δεν ισχύει πλέον για τους πολίτες» σημειώνει η Ξένια Γουίκετ από το ινστιτούτο Chatham House. «Ο πληθυσμός γηράσκει, όλο και περισσότεροι ηλικιωμένοι εξαρτώνται από τους νέους, η παραγωγικότητα μειώνεται, δεν επενδύουμε στις υποδομές και στην εκπαίδευση και κάποια στιγμή οι παραμελημένοι πολίτες φωνάζουν “μέχρι εδώ”».
Στη Γαλλία, για παράδειγμα, η οικονομική ανάπτυξη έφτασε πέρυσι μόλις το 1%. Η ανεργία των νέων κυμαίνεται γύρω από το 25% (στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Ελλάδα είναι ακόμη μεγαλύτερη). «”Ζώνη της σκουριάς” δεν υπάρχει μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στη Βόρεια Γαλλία» τονίζει η Αλεξάντρα ντε Χουπ Σέφερ, διευθύντρια του German Marshall Fund στο Παρίσι. «Οι άνθρωποι αυτοί αισθάνονται στερημένοι από την κυριαρχία τους και την οικονομία τους».
Αντί να ανακουφίζει αυτές τις ανησυχίες, η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ενωση τις εντείνει. Και η λιτότητα που έχουν επιβάλει οι Βρυξέλλες και οι ξένοι δανειστές υποθάλπει ακόμη περισσότερο αυτή την οργή.
Το αποτέλεσμα στην Ιταλία θα διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στις βόρειες χώρες της ευρωζώνης, με επικεφαλής τη Γερμανία, και σε εκείνες του Νότου, λέει ο Πάουελ Τοκάρσκι από το Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων στο Βερολίνο. Πολλοί στη Γερμανία και σε άλλες χώρες του Βορρά θα θεωρήσουν ότι η Ιταλία δεν θέλει να αλλάξει την οικονομία της προς την κατεύθυνση που επιθυμούν οι Βρυξέλλες.
Τα παλιά κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα που εναλλάσσονταν στην εξουσία και εξασφάλιζαν τη σταθερότητα της Ευρώπης για δεκαετίες εκτοπίζονται τώρα από νέες και απρόβλεπτες δυνάμεις. «Η διάκριση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς δεν υπάρχει πλέον» είπε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Γκέερτ Βίλντερς, επικεφαλής του λαϊκιστικού Κόμματος της Ελευθερίας και δημοφιλέστερος πολιτικός της Ολλανδίας. «Αυτό που θέλουμε είναι να φέρουμε πίσω τις αξίες, την ταυτότητα, τον πολιτισμό και το χρήμα. Το τζίνι δεν θα ξαναμπεί στο μπουκάλι, να είστε βέβαιοι γι’ αυτό».
