Πώς συνδέεται ο Τσαρούχης με το σχέδιο Μάρσαλ;

Ενα πορτρέτο του πάνω σε καθρέφτη ξυρίσματος είναι το μοναδικό που σώθηκε από την εποχή που βρισκόταν στο αλβανικό μέτωπο, καθώς όλα τα υπόλοιπα σχέδιά του, το σακίδιό του, άλλα στρατιωτικά σακίδια μαζί με το κάρο και το άλογο που τα κουβαλούσε δόθηκαν για ένα κεφάλι τυρί στη Φιλιππιάδα. Η εν λόγω αυτοπροσωπογραφία του Γιάννη Τσαρούχη φορτωμένη με τούτη την ξεχωριστή μαρτυρία του δημιουργού της επέχει ρόλο οικοδεσπότη στην έκθεση που αποτελεί το δεύτερο μέρος της αυτοβιογραφίας του –εγκαινιάζεται απόψε στο Μουσείο Μπενάκη –δεν είναι παρά μόνο ένα από τα 200 έργα του, αρκετά εκ των οποίων εκτίθενται για πρώτη φορά, που θα επιτρέψουν στον επισκέπτη όχι απλώς να απολαύσει την τέχνη του σπουδαίου ζωγράφου του 20ού αιώνα αλλά και να γνωρίσει τα κίνητρα ή τις σκέψεις του πίσω από τις δημιουργίες του όπως έχουν καταγραφεί στα κείμενα του τα συνοδεύουν.

Πόσοι γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι οι τόσο δημοφιλείς «Τέσσερις εποχές» του εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στις γωνιές ενός ρολογιού που φιλοτέχνησε για έναν συλλέκτη το 1942; Οτι στα χρόνια της Κατοχής δούλευε ως σκηνογράφος στο Θέατρο της Κατερίνας όπου πληρωνόταν με κούτες τσιγάρων και ότι αργότερα, όταν δεν δίδασκε στην υπαίθρια σχολή ζωγραφικής που είχε ιδρύσει με μαθητές μεταξύ άλλων τους Κοσμά Ξενάκη, Μίνω Αργυράκη και Ροζίτα Σώκου, έπαιρνε συσσίτιο στη μεγάλη αίθουσα των Μυκηναϊκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου; Πόσοι έχουμε δει τα υφάσματα που έχουν τυπωθεί με σχέδιά του και αγοράστηκαν από ξένους οίκους μόδας με στόχο την προβολή της ελληνικής τέχνης στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ; Ή ότι τα εργάκια με τις παραδοσιακές φορεσιές που εξέθεσε σε ένα μπακάλικο στο Κολωνάκι και ξεπούλησε σε μαυραγορίτες και συλλέκτες κερδίζοντας παράλληλα μια νέα φίλη, τη ζωγράφο Θάλεια Φλωρά – Καραβία;

Κάθε στάση και μια ιστορία στην έκθεση που επιμελήθηκε η πρόεδρος του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη Νίκη Γρυπάρη και σχεδίασε η Λιλή Πεζανού, και είναι οργανωμένη ανά δεκαετίες από το 1940 έως τον θάνατό του το 1989. Και ανάμεσα σε εκείνες που αξίζει τον κόπο να κάνει ο επισκέπτης είναι μπροστά στον «Ναύτη καθιστό και γυμνό ξαπλωμένο», έργο του 1948, που ξεκρεμάστηκε την τελευταία ημέρα της έκθεσης με την επέμβαση της Αστυνομίας ως προσβλητικό κατά του ελληνικού στρατού. «Αν δεν το ξεκρεμούσαμε θα ερχόταν η ΕΣΑ για να τα κάνει όλα σμπαράλια στο Ζάππειο όπου εξετίθετο», γράφει ο Γιάννης Τσαρούχης. Στον «Ευγένιο Σπαθάρη ως άγγελο στην αποθέωση του Αθανάσιου Διάκου», ένα ολόσωμο πορτρέτο του καραγκιοζοπαίχτη, ο οποίος στο φινάλε της παράστασης για τον ήρωα της Επανάστασης του 1821 υποδυόταν έναν άγγελο που στεφάνωνε την τέφρα του Αθανασίου Διάκου. «Χωρίς τη συνάντηση με την παράσταση των Σπαθάρηδων δεν θα τολμούσα ποτέ να ξανακάνω αυτό το τόσο συνηθισμένο θέμα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής», έλεγε, εννοώντας τους φτερωτούς ανθρώπους.

«ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ». Στο «Αυγό του Πάσχα» που αιωρείται ανάμεσα στα σύννεφα, επηρεασμένος από τα ζωγραφισμένα ταβάνια των Βερσαλλιών που επισκέφθηκε το 1965 και γέννησαν μια σειρά φανταστικών τοπίων τα οποία πούλησε σε μια έκθεση κι έχτισε έναν όροφο του σπιτιού του στο Μαρούσι. Στα έργα του που παρουσιάζονται για πρώτη φορά όπως «Ο Ερωτας που μετράει τις αναλογίες της Αρχιτεκτονικής», «Νέος με φτερά πεταλούδας», «Λουόμενος που δένει τις αρβύλες του», «Η ταβέρνα στην οδό Αθηνάς», οι μακέτες για την εικονογράφηση του έργου του Οδυσσέα Ελύτη «Ηλιος ο πρώτος», ορισμένα εκ των οποίων ήταν ώς τώρα τυλιγμένα σε ρολά στο κλειστό λόγω ακαταλληλότητας και οικονομικής αδυναμίας σπίτι του ζωγράφου και έδρα του Ιδρύματος που φέρει το όνομά του στο Μαρούσι.

Απαραίτητες είναι και οι στάσεις στην πρώτη μεγάλη εκδοχή των «Τεσσάρων εποχών» –μια παραγγελία για την τραπεζαρία ενός σπιτιού με θέα τον Λυκαβηττό –που υλοποιήθηκε την περίοδο 1968-1969. Αλλά και στο έργο που εμφανίζεται ο ίδιος ντυμένος ως πατριάρχης, όπως και στα πορτρέτα του διά χειρός της φίλης του Λίλα ντε Νόμπιλι.