Μία Φαίδρα δεν ήταν αρκετή για τον πολωνό σκηνοθέτη Κριστόφ Βαρλικόφσκι ώστε να θέσει το επίκαιρο ζήτημα της γυναικείας ταυτότητας. Αθροισε λοιπόν πολλές διαφορετικές τραγικές ηρωίδες του παγκόσμιου ρεπερτορίου και της λογοτεχνίας. Ειδικά για την περίσταση, μάλιστα, επέλεξε την εκτός συναγωνισμού Ιζαμπέλ Ιπέρ και στήριξε πάνω της την εικονοκλαστική παράσταση «Phaedra(s)», που ανεβαίνει στη σκηνή της Στέγης.

Είναι ο έρωτας πολιτική πράξη; Είναι οι Φαίδρες τα πρόσωπα των κοινωνικών ακτιβιστών του ζοφερού παρόντος; Αντέχει το κοινό μια παράσταση που διαρκεί περισσότερο από τρεις ώρες; Πώς συμπυκνώνει δραματουργικά μια ιδέα που συνθέτει αποσπάσματα από το «Ψυχώ» του Χίτσκοκ, πλάνα της Τζέσικα Λανγκ από την ταινία «Φράνσις», σκηνές από το «Θεώρημα» του Παζολίνι και συνδυάζει τα κείμενα από τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη, τη «Φαίδρα» του Σενέκα με το σύγχρονο έργο «Φαίδρας έρως» της δραματουργού Σάρα Κέιν, το μυθιστόρημα «Ελίζαμπεθ Κοστέλο» του νομπελίστα Τζ. Μ.

Κούτσι και τα κείμενα του Καναδολιβανέζου Ουασντί Μουαουάντ; Οι απαντήσεις που έδωσε ο Βαρλικόφσκι κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής συνομιλίας είχαν το βάθος που συνοδεύει τις απόψεις των προσηλωμένων στην τέχνη τους δημιουργών. Και η πολωνική του καταγωγή, νοτισμένη από την ανατολικοευρωπαϊκή μοίρα, έφερε τη συζήτηση μιας θεατρικής πράξης στην αποτίμηση της ευρωπαϊκής πραγματικότητας.

«Η Φαίδρα στην Ελλάδα, στη σκιά του Ευριπίδη, είναι ένας γυναικείος χαρακτήρας που δεν σχετίζεται ανοιχτά με τον Ιππόλυτο για να του εκφράσει τον έρωτά της και πεθαίνει, αντί να τον αντιμετωπίσει. Στον Σενέκα μιλά ανοιχτά και τον κοιτάζει στα μάτια. Οταν πέσει στα χέρια της Σάρα Κέιν η Φαίδρα είναι ανοιχτή σε όλα και παρά τη σωματική τους ένωση, ο αγαπημένος της παραμένει απρόσιτος όσο ποτέ. Θέλησα λοιπόν να ανοίξω τη συζήτηση για τη Φαίδρα. Να τη θέσω ως μοντέρνο ερώτημα στην αληθινή ζωή και όχι ως μορφή της κλασικής παράδοσης» λέει ο Βαρλικόφσκι για το μείγμα αρχαιοελληνικών μύθων, ποπ κουλτούρας, φιλοσοφίας και σύγχρονης πολιτικής που ανέθεσε στον οκταμελή θίασό του με επικεφαλής τη γαλλίδα σταρ, με την οποία συνεργάζεται για δεύτερη φορά, μετά τη διασκευή του στο «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τενεσί Ουίλιαμς, όπου η Ιπέρ ήταν –τι άλλο; –η δική του Μπλανς Ντιμπουά στο «Ενα Λεωφορείο». Ηταν η παράσταση με την οποία ήρθε στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2010 και αφού ήδη είχε επισκεφθεί τη χώρα μας το 2008 με την πρωτοποριακή ομάδα TR Warszawa παρουσιάζοντας το έργο «Κρουμ» του Ισραηλινού Χάνοκ Λέβιν, για το θαυμάσιο τίποτα της «ύπαρξης». Το 2011, και πάλι καλεσμένος της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, παρουσιάζει τη βραβευμένη παράστασή του «(A)pollonia», ένα σκηνικό κολάζ πάνω στο Ολοκαύτωμα και την έννοια της θυσίας.

Ταμπού και Σάρα Κέιν

Στη φετινή συμπαραγωγή της Στέγης με το γαλλικό Οντεόν Τεάτρ ντελ’ Ορόπ (Odéon-Théâtre de l’Europe) ο πολωνός σκηνοθέτης του θεάτρου και της όπερας ανατρέχει στους στοχασμούς του Τζ.Μ. Κούτσι: «Εκείνοι που καταπνίγουν την επιθυμία, το κάνουν επειδή η επιθυμία τους είναι επαρκώς αδύναμη ώστε είναι δυνατό να κατασταλεί. Χρησιμοποιώ ένα απόσπασμα από την “Ελίζαμπεθ Κοστέλο” για να μεταστρέψω την ωμότητα της Φαίδρας της Σάρα Κέιν προς μια πιο ελιτίστικη προσέγγιση για το τι θεωρείται σήμερα ταμπού. Αν και πολλά πράγματα έχουν αλλάξει, ο έρωτας της μητέρας για τον γιο της είναι αδιανόητος. Σε αυτή τη νέα μυθολογική εκδοχή, η μοίρα της σύγχρονης ηρωίδας είναι να αναζητήσει την ελευθερία της και οι διαφορετικές Φαίδρες πάνω στη σκηνή κατασκευάζουν την ταυτότητα μιας αληθινής γυναίκας».

Η υποκριτική δύναμη της Ιζαμπέλ Ιπέρ είναι το μέσο που διαθέτει για να πείσει τους θεατές για αυτή τη μεταμοντέρνα ερμηνεία υπέρβασης των ορίων ανοχής της κοινωνίας. Αλλοτινή μούσα του Γκοντάρ, αξέχαστη Μαντάμ Μποβαρί στην ταινία του Κλοντ Σαμπρόλ, διεστραμμένα γοητευτική ως Δασκάλα του πιάνου στην ταινία του Μίκαελ Χάνεκ, ενίσχυσε τη φήμη της με τους θεατρικούς ρόλους της ως Μήδεια, Ζαν Ντ’Αρκ, Εντα Γκάμπλερ και Ορλάντο. Καθώς και με τις ερμηνείες της σε θεατρικές παραστάσεις στη χώρα μας ως Μαντάμ Μερτέιγ στο «Κουαρτέτο» του Χάινερ Μίλερ από τον Ρόμπερτ Γουίλσον, Μπλανς Ντιμπουά στο «Ενα Λεωφορείο» και ως Αραμίντ στις «Ψευδοεξομολογήσεις» του Μαριβό σε σκηνοθεσία Λικ Μποντί. Και τώρα, η εξηντάχρονη ηθοποιός λαμβάνει οδηγίες από τον Βαρλικόφσκι να διαχειριστεί την αίγλη της έως και να την τσαλακώσει. Δείχνει άνετη αλλάζοντας περούκες, βαδίζοντας πάνω σε αστραφτερά ψηλά τακούνια. Φαίνεται υπέροχη στα κοστούμια που ετοίμασαν ειδικά για εκείνη οι οίκοι Dior, Givenchy, Saint Laurent. Και την επόμενη στιγμή είναι έτοιμη να καταρρακωθεί αιμορραγώντας, ξερνώντας, κάνοντας στοματικό έρωτα σε εκείνον που εγείρει τον πόθο της.

Και η κάθαρση της κατά τον Αριστοτέλη τραγωδίας που βρίσκει διέξοδο στις «Φαίδρες»;

Προς στιγμήν μεσολαβεί παύση καθώς ο Βαρλικόφσκι ανασυγκροτεί τις σκέψεις του από την αιφνίδια πρωινή έγερση του τηλεφωνήματος από την Ελλάδα. «Φυσικά οι Ελληνες είσαστε μαθημένοι να επέρχεται η κάθαρση σε ένα τραγικό έργο. Ο Ευριπίδης στην τραγωδία του θέτει ζητήματα μεταξύ των θεών και του τρόπου τιμωρίας των ανθρώπων, καθώς τους αντιμετωπίζει ως ψυχρά ανδρείκελα που καταστρέφουν τα ταμπού. Θεωρώ ότι η κάθαρση ήταν ένα θεατρικό εύρημα του Ευριπίδη. Σήμερα νομίζω ότι όταν μια γυναίκα διεκδικεί την επιθυμία της είναι πολιτική πράξη. Καταδικάζουμε τη Φαίδρα επειδή νιώθει παραδομένη στον πόθο της; Γιατί να την κάνουμε θύμα γι’ αυτή την επιθυμία; Καταλαβαίνω ότι η Φαίδρα είναι ένας χαρακτήρας που συνδέεται με την Ελλάδα μέσα από έναν ιδιότυπο κατάλογο δέκα εντολών που μας κληροδότησαν με τα έργα τους οι αρχαίοι τραγικοί ποιητές. Νομίζω όμως ότι είναι κάτι περισσότερο. Τη θεωρώ μια δημιουργία του μυαλού μας, έναν εσωτερικό μας διάλογο για κάτι που η κοινωνία δεν θέλει να δει και να συζητήσει. Ξέρετε, αυτή είναι η εποχή που η Ευρώπη διαμαρτύρεται για την καταγωγή της. Η ελληνική κληρονομιά είναι αυτό που νομίζω ότι συνέδεε τους Πολωνούς, τους Γάλλους, τους Αγγλους, όλους μας στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Κάθε πλευρά σήμερα δείχνει να χάνει τα πάντα. Είναι αυτό που χαρακτηρίζει ό,τι βιώνουμε μέσα στο “μελαγχολικό τέλος” μας. Δεν θεωρώ ότι συμβαίνει εξαιτίας κάποιας αστρολογικής δυσμένειας. Είμαστε εμείς οι Ευρωπαίοι που εγκαταλείψαμε την προσπάθεια να βρούμε τι μας ενώνει και πάνω σε αυτό να δημιουργήσουμε μια νέα κοινή ταυτότητα».

info

«Phaedra(s)» 20-22/12 στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Πληροφορίες 210-9005.800