Στα γιορτινά βιβλιοπωλεία

Οι βόλτες μου στα βιβλιοπωλεία αυτές τις γιορτινές μέρες μού αφήνουν ανάμεικτα συναισθήματα. Είναι οπωσδήποτε ευχάριστο να βλέπεις τόσον κόσμο, ιδίως νέους ανθρώπους, να ψάχνουν με τα μάτια στα ράφια και τους πάγκους, να ρωτούν τις πωλήτριες και τους πωλητές, να ξεφυλλίζουν ετούτο ή εκείνο το βιβλίο για να «πάρουν μυρωδιά», να περιμένουν στην ουρά μπροστά στο ταμείο. Ευχάριστο έστω και αν ξέρεις ότι αυτό το ζωηρό ποτάμι είναι τον περισσότερο καιρό ένα λυμφατικό ρυάκι.

Από την άλλη, μελαγχολώ όταν βλέπω τα δεκάδες καινούργια βιβλία ελληνικής λογοτεχνίας και σκέφτομαι πόσο λίγα από αυτά θα καλύψουν τουλάχιστον το κόστος της έκδοσής τους. Η μελαγχολία συνοδεύεται πάραυτα από απορία. Τι κάνει, σε καιρούς μεγάλης κρίσης του κλάδου, εκδότες και συγγραφείς να συνεχίζουν να βγάζουν τόσο πολλά ελληνικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που θα μείνουν στα αζήτητα; Και καλά οι συγγραφείς, αυτοί έχουν «ανάγκη έκφρασης», ματαιοδοξία, τρελές ελπίδες. Αλλά οι κατά τεκμήριο πιο ρεαλιστές εκδότες; Τι τους κάνει να αψηφούν τη βέβαιη χασούρα; Είναι τάχα θέμα γοήτρου, ανειλημμένων υποχρεώσεων, προσωπικών συμπαθειών; Μένω με την απορία.

Τη μελαγχολία και την απορία διαδέχεται σύντομα κάτι σαν κατάθλιψη. Εχω αρκετή πείρα ώστε να ξέρω ότι τα περισσότερα ελληνικά μυθιστορήματα που βλέπω μπροστά μου στους πάγκους (αυτά αποτελούν σταθερά τον μεγάλο όγκο των νέων τίτλων ελληνικής λογοτεχνίας) όχι μόνο θα μείνουν αταξίδευτα αλλά δικαίως θα μείνουν. Και από τα λίγα για τα οποία θα άξιζε να πιάσει η καθιερωμένη ευχή «καλοτάξιδο» τα περισσότερα θα τα αρνηθεί και αυτά η πλατιά θάλασσα του αναγνωστικού κοινού. Το επιβεβαιώνουν οι απολογισμοί με τα ευπώλητα και «ημιευπώλητα» που διαβάζουμε στις εφημερίδες, όσες επιφυλάξεις και αν δικαιολογούνται για τα νούμερα. Το ελληνικό μυθιστόρημα δεν περνάει τις καλύτερες μέρες του (αν επιμένουμε ρομαντικά να το κρίνουμε με όρους ποιότητας) και κάτι μου λέει ότι το εκλεκτότερο κομμάτι του αλλοτινού κοινού του έχει κατά πολύ μετακινηθεί στην ξένη πεζογραφία.

Σε ξεχωριστά ράφια ή πάγκους και πάντοτε σε περίοπτη θέση βρίσκεται η γνωστή κατηγορία των «ειδικών» ελληνικών μπεστ σέλερ, ο κράχτης κάθε βιβλιοπωλείου. Ακόμη και αν δεν ήταν τοποθετημένα σε τόσο εμφανές σημείο θα τραβούσαν αμέσως το βλέμμα με τις φανταχτερές, πολύχρωμες εικόνες των εξωφύλλων τους. Οταν μιλάμε βέβαια εδώ για πολυχρωμία εννοούμε κατά βάση το ροζ, στο οποίο όμως έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια κάποιες από τις πενήντα αποχρώσεις του γκρι και κυρίως εκείνο το σέπια που αποδίδει την πατίνα του χρόνου. Γιατί η σημαντικότερη εξέλιξη σε αυτό τον τύπο βιβλίου είναι η σύζευξη του αισθηματολογικού με το ιστορικό μυθιστόρημα. Πολύπλαγκτοι, αλλά αδάμαστοι έρωτες διασχίζουν ταραχώδεις ιστορικές περιόδους, ενίοτε μάλιστα ολόκληρους αιώνες (ναι, έχουμε και αυτή την εκδοχή του «Ο έρως χρόνια δεν κοιτά»). Είναι σαν τις συγχωνεύσεις μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων: τα assets προστίθενται και πολλαπλασιάζουν τη δύναμη.

Τα δοκίμια είναι υποβιβασμένα στους πίσω χώρους του βιβλιοπωλείου και η ποίηση ακόμη πιο βαθιά. Εδώ η κίνηση είναι σαφώς αραιότερη. Υπάρχει όμως μια πτέρυγα όπου πυκνώνει πάλι. Είναι το τμήμα με βιβλία ψυχολογίας, όπου βλέπεις σχεδόν αποκλειστικά γυναίκες. Ουδεμία έκπληξις. Οι γυναίκες ενδιαφέρονται περισσότερο από τους άνδρες για τον εσωτερικό κόσμο τους, που είναι εξάλλου πιο περίπλοκος (τουλάχιστον έτσι φανταζόμαστε εμείς οι άνδρες). Λαμβάνοντας όμως υπόψη και ορισμένα καινούργια ρεύματα στη λογοτεχνία αρχίζω να αναρωτιέμαι μήπως υπάρχει κάτι το ανησυχητικό σε αυτό το ενδιαφέρον. Ανάμεσα στα φαινόμενα της γυναικείας ψυχής που απασχολούν τις αναγνώστριες, ολοένα μεγαλύτερο χώρο φαίνεται να καταλαμβάνουν ψυχικές διαταραχές, ακόμη και ψυχασθένειες. Τι συμβαίνει με τις Ελληνίδες, τι συμβαίνει στις ελληνικές οικογένειες; Οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι, που κάνουν χρυσές δουλειές τα τελευταία χρόνια, θα μπορούσαν να μας διαφωτίσουν.

Επιστρέφοντας, τέλος, στη λογοτεχνία, ιδιαίτερα την ελληνική, θα εξομολογηθώ μια υποψία μου. Οπως έχουν σήμερα τα πράγματα, ίσως έχει περισσότερο ενδιαφέρον να μιλάμε για το λογοτεχνικό φαινόμενο παρά για επιμέρους προϊόντα του…