Το δικαίωμα στην κραυγή

Τα κείμενα και η ταραχώδης ζωή της σαγηνευτικής Κλαρίσε Λισπέκτορ, που έφυγε πρόωρα λόγω καρκίνου, στοιχειώνουν ακόμη και σήμερα μεγάλο μέρος της λατινοαμερικανικής γραφής και όχι μόνο. Οι ψηφιακοί τόποι των κοινωνικών δικτύων οργίασαν τα τελευταία χρόνια και μετέτρεψαν πολλές φήμες σε ψευδή βιογραφικά γεγονότα. Εμφανίστηκαν μετά θάνατον πλήθος «χαμένων» χειρογράφων όπως και φωτογραφίες που την παρίσταναν κάτι σαν ιέρεια. Δημιούργησε σχολή χωρίς άξιους συνεχιστές και απέκτησε πλήθος χαρακτηρισμών όπως «ο θηλυκός Κάφκα ή Τζόις». Μέσα όμως από την κλειδαρότρυπα του μύθου, η Λισπέκτορ εξερευνά πεισματικά τις δύσβατες πλαγιές του πολύπλοκου καλλιτεχνικού ενστίκτου. Αναμετράται με τις ενδορρήξεις που αυλακώνουν τις διαψεύσεις της ενήλικης ζωής στο σημείο που συγκλίνουν με τον θάνατο.

Στη χώρα μας έγινε γνωστή με το «Κοντά στην άγρια καρδιά» (μτφ. Αμαλία Ρούβαλη, Τυπωθήτω). Ενα μυθιστόρημα που ψυχογραφεί καινοφανή, ασήμαντα περιστατικά και παράλληλα ανοίγει το χωροχρονικό πεδίο της αφήγησης σε αλλότρια σύμπαντα. Ο τίτλος «Η ώρα του αστεριού», σύμφωνα με τη συγγραφέα, προέρχεται από τη δική της εικονοποίηση του τέλους. Περιγράφεται ως μια λαμπερή αστραπή φωτός, η στιγμή της δόξας του καθενός, εκεί που «ηχούν συριστικές κορόνες» και μετά η σιωπή. Η έλευση του Θεού ηγεμονεύει την πλάση και τότε η σκέψη παύει να σκέφτεται. Η συγγραφέας μετατρέπεται στο νυχτερινό φως του κόσμου.

Το λεπτό αυτό τομίδιο με το φιλολογικό επίμετρο της Ελέν Σιξού είναι ένα απαιτητικό έργο. Ενας μονόλογος, ουσιαστικά, ενός άντρα συγγραφέα που αυτοαποκαλείται Ροντρίγκο Σ με το δημιούργημά του: μια καχεκτική κοπέλα από τη βραζιλιάνικη ενδοχώρα, τη Μακαμπέα. Η Λισπέκτορ «αλλάζει» φύλο, προσεγγίζοντας μια μαραμένη ύπαρξη που προσπαθεί να γίνει κάτι. Είναι ένα εκμαγείο μυθιστορίας. Ενα κορίτσι το οποίο έχει μια μάταιη καθ’ όλα ζωή. Ενα πλάσμα αλαφροΐσκιωτο, παρθένο από σεξουαλικές βλέψεις. Ξερό εσωτερικά, που κακόπεσε σε μια οικογένεια αυταρχική και προσπαθεί να βρει πού ανήκει. Αν τελικά ανήκει κάπου.

Μια αγωνιώδης προσπάθεια της συγγραφέως να αγγίξει το σώμα ενός ακατέργαστου υλικού. «Κάθε πράγμα είναι μια λέξη. Οταν δεν υπάρχει, επινοείται» λέει κάπου στο βιβλίο. Αυτή η επινόηση που προσεγγίζει τη μοναδικότητα στο σχήμα των πραγμάτων είναι το ζητούμενο για τη Λισπέκτορ. Μια δραματική παραζάλη. Να μορφοποιήσει έναν χαρακτήρα και να τον αφήσει να κάνει μια μικρή μετέωρη διαδρομή. Η δακτυλογράφος Μακαμπέα που έρχεται από την επαρχία στην πόλη του Ρίο (όπως ακριβώς και η ίδια η Λισπέκτορ) δεν έχει περιέργεια για το μέλλον, ψάχνει ένα αγόρι να ερωτευτεί και κάποιον να πιστοποιήσει τις ελάχιστες επιθυμίες που την κυριεύουν. Εχει σταθερές συνήθειες, δεν έχει όμως δίχτυ ασφαλείας.

Το είδωλο στον καθρέφτη

Ενα πυκνογραμμένο κείμενο για την ενδεχομενικότητα της ζωής. Το δικαίωμα στην κραυγή, δίχως ελεημοσύνη και ανταλλάγματα. Προσποίηση δεν υπάρχει, ούτε συμβολισμός, παρά μόνο οι χειμαρρώδεις ύστατες σκέψεις της συγγραφέως στο χαρτί. Η άσκοπη ζωή τής υπό κατασκευή πρωταγωνίστριας, που ξεκινά από το να κοιτάζει το είδωλό της στον καθρέφτη, είναι το όχημα για να γνωρίσει τον εαυτό της. Ο ψευδώνυμος αφηγητής σπρώχνει τη Μακαμπέα να διερωτηθεί «ποια είμαι;». Αυτομάτως θα προκληθεί μια ανάγκη. Και πώς να ικανοποιήσεις μια ανάγκη; Οποιος αναρωτιέται είναι ελλιπής, υποστηρίζει η Λισπέκτορ πίσω από τον αφηγητή. Η ηρωίδα μας δεν αναρωτιέται. Αφήνει τους άλλους να το κάνουν και όταν αυτό συμβαίνει οι άλλοι δεν της απευθύνονται και με τα καλύτερα λόγια. Αισθάνονται πλήρεις. Μεγάλο λάθος.