Το 2016 η προσοχή του πλανήτη εστιάστηκε στις σημαντικές πολιτικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση, στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες χώρες όπου οι ψηφοφόροι εξέφρασαν τη βαθιά τους ανησυχία για το εμπόριο, τη μετανάστευση και τις διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας.
Από οικονομική άποψη όμως το 2016 ήταν μια αρκετά ήσυχη χρονιά. Η παγκόσμια οικονομία συνέχισε να ανακάμπτει αργά, με την οικονομική δραστηριότητα στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τις αναπτυσσόμενες αγορές να βελτιώνεται σταδιακά παρά τα κάποια προβλήματα που εξακολουθούν να υπάρχουν. Ακόμη και πιο αδύναμες οικονομίες που είχαν αντιμετωπίσει προβλήματα λόγω πτώσης των τιμών των πρώτων υλών τώρα έχουν δεχτεί ώθηση μετά τις πρόσφατες αυξήσεις.
Οι αγορές από την πλευρά τους έχουν αντιδράσει στις εξελίξεις. Η προοπτική για μια πιο επεκτατική δημοσιονομική πολιτική στις ΗΠΑ έχει πολλαπλασιάσει τις προσδοκίες για αύξηση του πληθωρισμού και της ανάπτυξης. Αυτό μπορεί να σημάνει ότι θα πάρουν ανάσα οι κεντρικές τράπεζες ανεπτυγμένων οικονομιών οι οποίες είχαν αναλάβει το μεγαλύτερο βάρος χάραξης της οικονομικής πολιτικής όλα τα χρόνια χαμηλής ανάπτυξης που ακολούθησαν την κρίση του 2008.
Οπως έχει αναφέρει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, για να υπάρξει αύξηση της ανάπτυξης απαιτείται στήριξη της προσπάθειας αυτής από τη δημοσιονομική πολιτική –σε χώρες όπου υπάρχουν τέτοια περιθώρια. Η προσπάθεια αυτή μπορεί να υποστηριχθεί από τη νομισματική πολιτική και από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την ενίσχυση της παραγωγικότητας και της οικονομικής δραστηριότητας.
Αρκετοί είναι οι παράγοντες που το 2017 μπορούν να οδηγήσουν την παγκόσμια οικονομία σε περισσότερη ανάπτυξη. Η Γερμανία θα αναλάβει την ηγεσία του G20 και πιθανότατα θα πιέσει για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις μεγαλύτερες οικονομίες. Η Κίνα θα συνεχίσει να αλλάζει το οικονομικό της σύστημα ώστε αυτό να βασίζεται στην εσωτερική ζήτηση και όχι στις εξαγωγές. Επίσης αναμένουμε ότι θα υπάρξει πρόοδος σε δυναμικές οικονομίες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ αναμένεται να δώσει έμφαση σε φορολογικές μεταρρυθμίσεις και σε επενδύσεις στις υποδομές.
Βέβαια θα εξακολουθήσουν και το 2017 να υπάρχουν προκλήσεις, συχνά από τις ίδιες δυνάμεις που επέφεραν το 2016 πολιτικές αλλαγές. Για παράδειγμα, η τεχνολογική πρόοδος αυξάνει τις ανισότητες σε πολλές χώρες. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, στις μεγάλες ανεπτυγμένες οικονομίες όσοι κερδίζουν τα περισσότερα είδαν τα έσοδά τους να αυξάνονται ακόμη περισσότερο ενώ όσοι κερδίζουν τα λιγότερα είδαν τα έσοδά τους να αυξάνονται μόνο λίγο.
Αλλο σύνθετο θέμα είναι ότι η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να αντιμετωπίσει τη μετανάστευση η οποία έχει ενισχυθεί από τις γεωπολιτικές πιέσεις που εκδηλώνονται σε όλο τον κόσμο. Μπορεί οι μετανάστες και οι πρόσφυγες να είναι σε θέση να ωφελήσουν τις οικονομίες των χωρών στις οποίες εγκαθίστανται, αλλά η άφιξή τους αυξάνει τους φόβους για οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές.
Σε πολλές χώρες αυξάνεται ο αριθμός όσων πιστεύουν ότι οι πολιτικοί έχουν χάσει την επαφή με το τι συμφέρει τον κόσμο και την ευημερία των πολλών. Πολλοί πιστεύουν ότι ο περιορισμός της διασυνοριακής κίνησης αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων θα αποκαταστήσει την απασχόληση και την οικονομική ασφάλεια. Ομως μια μείωση της ελευθερίας του εμπορίου και ένας περιορισμός των ανοικτών αγορών θα θέσουν σε κίνδυνο την πρωτοφανή επέκταση της ευημερίας που παρατηρήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Από κάτι τέτοιο θα πλήττονταν περισσότερο τα πιο χαμηλά εισοδήματα. Επομένως, η πρόκληση είναι να προστατευτούν τα οφέλη που έχουν κατακτηθεί και να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες.
Το ΔΝΤ από την πλευρά του θεωρεί ότι η πιο σωστή κοινωνική αλλά και οικονομική πολιτική είναι η πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου. Η έρευνά μας δείχνει ότι η μείωση των υψηλών ανισοτήτων ενισχύει την οικονομική ανάπτυξη.
Πιστεύω ότι οι χώρες μπορούν να κάνουν αρκετά βήματα για να αντιμετωπίσουν τις ανισότητες. Πρώτον, οι κυβερνήσεις μπορούν να αυξήσουν την άμεση στήριξη που προσφέρουν σε λιγότερο εξειδικευμένους εργαζόμενους, ειδικά σε γεωγραφικές περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από την αυτοματοποίηση και τη μεταφορά θέσεων εργασίας. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει, ειδικότερα, να αυξήσουν τις δημόσιες επενδύσεις στην υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και την επιμόρφωση. Κάθε χώρα θα πρέπει να καταλάβει ότι η ανάγκη διαρκούς εκπαίδευσης είναι αναγκαία για να είναι έτοιμες οι σημερινές και επόμενες γενιές να αγκαλιάσουν τις νέες τεχνολογίες.
Δεύτερον, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ενισχύσουν το δίχτυ κοινωνικής προστασίας, ειδικά για τις οικογένειες, με πιο προσιτή φροντίδα παιδιών, γονικές άδειες, πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και ευελιξία στο εργασιακό περιβάλλον. Θα πρέπει επίσης να δοθούν φορολογικά κίνητρα για να μπουν στην αγορά εργασίας περισσότερες γυναίκες.
Τρίτον, οι κυβερνήσεις πρέπει να δεσμευτούν να διασφαλίσουν ότι θα υπάρχει οικονομική δικαιοσύνη με στόχο να αποκατασταθεί η κοινωνική εμπιστοσύνη και να αυξηθεί η κοινωνική στήριξη στις μεταρρυθμίσεις. Πρέπει να καταπολεμηθεί η φοροδιαφυγή και να ληφθούν μέτρα κατά της φοροαποφυγής.
Η Κριστίν Λαγκάρντ είναι γενική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου
