Αν κοιτάξει κάποιος ψηλά ενώ περπατά στα, γεμάτα τουρίστες, δρομάκια της Βαρκελώνης, θα δει μπαλκόνια στα οποία κυματίζει η estelada, η σημαία εκείνων που θέλουν την Καταλωνία ανεξάρτητη. Ισως σήμερα οι οπαδοί της καταλανικής αυτονομίας να είναι λιγότεροι από παλαιότερα, είναι όμως αρκετοί ώστε να προκαλέσουν τη δέσμευση της τοπικής κυβέρνησης ότι το 2017 θα είναι χρονιά διεξαγωγής ενός δεσμευτικού δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία. Μια και η ισπανική κυβέρνηση αρνείται να αποδεχθεί μια τέτοια ψηφοφορία, η σύγκρουση φαίνεται αναπόφευκτη.
Στην ουσία, έχει ξεκινήσει. Περίπου 300 καταλανοί αξιωματούχοι αντιμετωπίζουν δίκες ότι περιφρονούν τους νόμους, με πράξεις τους όπως η προηγούμενη μονομερής προσπάθεια το 2014 να διοργανωθεί ψηφοφορία για την ανεξαρτησία, όπως τόσες διαδηλώσεις κατά τις οποίες η estelada κυματίζει στην κορυφή των δημαρχείων της Καταλωνίας. Ο Καρλ Πουιγκμόντ, πρόεδρος της καταλανικής κυβέρνησης, υπόσχεται να προωθήσει «νόμους αποσύνδεσης» το ερχόμενο καλοκαίρι –μεταξύ αυτών η δημιουργία ανεξάρτητων φορολογικών Αρχών, πριν από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, πιθανότατα τον Σεπτέμβριο.
Ο συνασπισμός του που τάσσεται υπέρ της ανεξαρτησίας διαθέτει την πλειοψηφία στο καταλανικό Κοινοβούλιο. Στις 14 Δεκεμβρίου 2016 το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας προειδοποίησε την τοπική κυβέρνηση της Καταλωνίας ότι το δημοψήφισμα θα είναι παράνομο. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας οι δημοκρατικοί θεσμοί μπορεί να γνωρίσουν τέτοια πρόκληση.
Πώς φθάσαμε μέχρι εδώ;
Το δημοκρατικό Σύνταγμα της Ισπανίας του 1978 έδωσε στην Καταλωνία, μία από τις πιο πλούσιες επαρχίες της χώρας, περισσότερη αυτονομία από οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ευρώπης. Η Generalitat (τοπική κυβέρνηση) ελέγχει όχι μόνο τα σχολεία και τα νοσοκομεία αλλά και την αστυνομία και τα σωφρονιστικά ιδρύματα. Η καταλανική γλώσσα έγινε η βασική στη διδασκαλία. Υπό τον Τζόρντι Πουζόλ, τον μετριοπαθή εθνικιστή cacique (πολιτικό αρχηγό) που ήταν επικεφαλής της τοπικής κυβέρνησης από το 1980 έως το 2003, η Καταλωνία έδειχνε ικανοποιημένη με τις συνθήκες αυτές, χρησιμοποιώντας τις ψήφους της στο εθνικό Κοινοβούλιο για να εκμαιεύσει και άλλες εξουσίες και έσοδα.
Δύο είναι τα πράγματα που άλλαξαν το κλίμα. Το πρώτο συνέβη το 2010 όταν το Συνταγματικό Δικαστήριο έθεσε όρια σε ένα άρθρο για περισσότερη αυτονομία, που αναγνώριζε στην Καταλωνία την εθνική της υπόσταση και παραχωρούσε νομικές εξουσίες στην Generalitat. Είχε επικυρωθεί από δημοψήφισμα στην Καταλωνία και από το ισπανικό Κοινοβούλιο. Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η οικονομική κρίση, όταν έσκασε η φούσκα των ακινήτων στην Ισπανία το 2008.
Τον επόμενο χρόνο διεξήχθη η πρώτη από αρκετές διαδηλώσεις εναντίον της Μαδρίτης. Οι Καταλανοί κατηγορούσαν την κεντρική κυβέρνηση και όχι τον Αρτούρ Μας, διάδοχο του Πουζόλ, για τα μέτρα λιτότητας. Η υποστήριξη προς την ανεξαρτησία κατέγραψε άνοδο στις δημοσκοπήσεις –από 25% ξεπέρασε το 45%. «Η κοινωνία κινείται προς πιο ακραίες θέσεις» πιστεύει η ιστορικός Τζόαν Κούλα. Αλλοι θεωρούν ότι όλα αυτά υποκινούνται, τουλάχιστον εν μέρει, από την τοπική κυβέρνηση, που διαθέτει χρήματα και ισχυρή επικοινωνιακή μηχανή. Επέτρεψε στους εθνικιστές να κρατήσουν την εξουσία, παρά τις περικοπές στον προϋπολογισμό και τις αποκαλύψεις ότι επί δεκαετίες έπαιρναν μίζες από τα συμβόλαια του Δημοσίου.
Το ρήγμα στην κοινωνία
Η καταλανική κοινωνία παραμένει διχασμένη. «Δεν υπάρχουν οι αριθμοί για να προχωρήσουμε στην ανεξαρτησία, αρκούν όμως για να κάνουμε πολύ σαματά» λέει ο Τζόρνι Αλμπεριτς, στέλεχος μεγάλης εταιρείας.
Αυτή η αντιπαράθεση αποδείχθηκε πολιτικά επικερδής όχι μόνο για τους καταλανούς εθνικιστές αλλά και για τον Μαριάνο Ραχόι, τον ισπανό πρωθυπουργό, και το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα του. Η αδιαπραγμάτευτη υπεράσπιση εκ μέρους του της εδαφικής ενότητας της χώρας είναι δημοφιλής στις περισσότερες περιοχές εκτός Καταλωνίας. Επί χρόνια, ο Ραχόι δεν έκανε τίποτα για να απαντήσει στα καταλανικά παράπονα, κάποια από τα οποία είναι δικαιολογημένα. Η Καταλωνία συμβάλλει οικονομικά στην κεντρική κυβέρνηση με μεγαλύτερα ποσά από όσα λαμβάνει. Το σύστημα δημόσιων μεταφορών δεν βελτιώνεται, ενώ οι νέες γραμμές του μετρό και οι καινούργιες λεωφόροι στη Μαδρίτη κοσμούν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.
Μέσα σε όλα αυτά, αρχίζει να εμφανίζεται και κούραση με την αντιπαράθεση, τόσο στη Βαρκελώνη όσο και στη Μαδρίτη. Τον περασμένο μήνα ο Ραχόι τοποθέτησε την αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Σοράγια Σάενθ ντε Σανταμαρία ως υπεύθυνη για το θέμα της Καταλωνίας. Ο Πουιγκμόντ δημοσίευσε μια λίστα 46 θεμάτων προς διαπραγμάτευση. Πρώτο είναι το «δεσμευτικό δημοψήφισμα».
Δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε το περίγραμμα μιας συμφωνίας. Ο Ραχόι μπορεί να προσφέρει παραχωρήσεις σε θέματα χρηματοδότησης και υποδομών. Αν και θα προκαλέσει αντιδράσεις, θα μπορούσε να προτείνει την αναγνώριση της καταλανικής γλώσσας ή ότι η Καταλωνία αποτελεί έθνος μέσα στην Ισπανία. Ολα αυτά αναμένεται να περιορίσουν τα ποσοστά υποστήριξης για την ανεξαρτησία στο 25%.
Το δημοψήφισμα
Το πιο δύσκολο θέμα θα είναι το δημοψήφισμα. Αυτή η στιγμή, λένε στη Μαδρίτη, δεν είναι σωστή για να σκεφτόμαστε οποιοδήποτε δημοψήφισμα για αυτοδιάθεση. Οι καταλανοί εθνικιστές θεωρούν ότι είναι παραδειγματικοί φιλευρωπαίοι. Η ηχώ όμως του Brexit ακούγεται στην Καταλωνία. Αντί για τις Βρυξέλλες, οι εθνικιστές κατηγορούν τη Μαδρίτη ότι κλέβει τα χρήματα της Καταλωνίας. Υποστηρίζουν ότι η ανεξαρτησία θα είναι γρήγορη και εύκολη. «Η μεγάλη αύξηση της στήριξης για την ανεξαρτησία από το 2012 ήρθε μετά την πρώτη έκρηξη λαϊκισμού στην Ισπανία» σχολιάζει ο διάσημος συγγραφέας Χαβιέ Θέρκας που κατοικεί στη Βαρκελώνη.
Ο Πουιγκμόντ επιμένει ότι το μπλοκάρισμα του δημοψηφίσματος «κρύβει άσχημα νέα για τη δημοκρατία». Είναι έτοιμος, λέει, να διαπραγματευθεί τον χρόνο διεξαγωγής του. Προσθέτει, όμως: «Δεν πρόκειται να το αποκηρύξουμε εύκολα. Νομίζω ότι έχουμε κερδίσει το δικαίωμα να διατυπώσουμε δυνατά τη γνώμη μας». Κάποιοι στη Βαρκελώνη πιστεύουν ότι οι ηγέτες της τοπικής κυβέρνησης αναζητούν κάποιον αξιοπρεπή τρόπο για να υποχωρήσουν. Ο Πουιγκμόντ κάνει λόγο, επίσης, για εκλογές με στόχο τη «σύσταση» ενός νέου κράτους. Ομως το κόμμα του, που έχει δεχθεί μεγάλο πλήγμα με τις αποκαλύψεις για ευρύτατη διαφθορά, μάλλον απειλείται.
Πολιτική αντιπαράθεση
Η καταλανική εκδοχή του αριστερού ισπανικού κόμματος Podemos, που ήδη έχει κερδίσει τον έλεγχο του Δήμου της Βαρκελώνης και διαμορφώνει ένα νέο, πιο ευρύ κόμμα, αναμένεται να κερδίσει ψήφους. Θέλει να αποτελεί η Καταλωνία κομμάτι μιας «πολυεθνικής Ισπανίας», μια έξυπνη και αρκετά ασαφής διατύπωση.
«Αποτελεί πρόβλημα στην καθημερινή ζωή των Καταλανών το να είναι κομμάτι της Ισπανίας;» αναρωτιέται η Ινές Αριμάδας του κεντροδεξιού αντιεθνικιστικού κόμματος Ciudadanos, που ηγείται της αντιπολίτευσης στο καταλανικό Κοινοβούλιο. «Για εμάς τα προβλήματα της Καταλωνίας είναι η ανεργία, η φτώχεια και η διαφθορά». Οσο διατηρείται το αδιέξοδο τόσο πιο δύσκολα θα μπορεί να πείσει για το αντίθετο η κυβέρνηση Πουιγκμόντ.
