Στο μυαλό ενός ρώσου πρωτοπόρου συγγραφέα

Το 2012 η Δανάη Σπηλιώτη μετέφρασε το διήγημα του Κάφκα «Αναφορά σε μια Ακαδημία» για τις εκδόσεις Νεφέλη. Τότε ο εκδότης Βασίλης Δουβίτσας της έδωσε το «Γαλάζιο τετράδιο» του Δανιήλ Χαρμς, από τους ρώσους συγγραφείς που εντάχθηκαν στην πρωτοπορία ήδη στις αρχές του 20ού αιώνα, επισημαίνοντας πόσο ενδιαφέρουσα θα ήταν η θεατρική μεταφορά του. Η μεταφράστρια θυμήθηκε τον τίτλο ύστερα από καιρό και μαζί με τον συνεργάτη της Θοδωρή Σκυφτούλη ετοίμασαν (ως ομάδα Roswitha) την παράσταση «Στο μυαλό του Δανιήλ Χαρμς» –μία πρόταση για την αποψινή θεατρική έξοδο.

«Ο Δανιήλ Χαρμς είναι ένας ιδιαίτερος λογοτέχνης» λέει ο σκηνοθέτης Σκυφτούλης για τον ανατρεπτικό συγγραφέα γερμανικής καταγωγής, που πέθανε τον Φεβρουάριο του 1942, μάλλον από ασιτία, στην ψυχιατρική πτέρυγα των φυλακών του Λένινγκραντ. «Προσπαθήσαμε να ανιχνεύσουμε τον κόσμο του, να βρούμε τις αλήθειες του και αυτά που τον βασανίζουν. Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα σύμπαν πάνω στις ιστορίες του, στα ποιήματά του, στα τραγούδια του. Ο Χαρμς σε μια από τις ιστορίες του θέτει ένα κορυφαίο ερώτημα. “Υπάρχει κάτι στη Γη που θα μπορούσε να είναι σημαντικό και θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία των γεγονότων όχι μόνο εδώ αλλά και σε άλλους πλανήτες;”. Αυτό λοιπόν το ερώτημα και ο κόσμος του ήταν η αφορμή για να ξεκινήσουμε με τη Δανάη αυτό το ταξίδι στο μυαλό του Χαρμς».

Σκηνοθεσία και ερμηνεία. «Η Δανάη κατά κύριο λόγο αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία. Εγώ για να πω την αλήθεια λειτουργώ ως βοηθός σκηνοθέτη. Ετσι όπως θα έπρεπε να είναι ένας βοηθός σκηνοθέτη, συνδημιουργός. Από την άλλη, είναι η πρώτη φορά που η ομάδα “ανοίγει” και με άλλα άτομα και αυτό συμβαίνει επειδή δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα για να ανταμειφθούμε όλοι όπως πρέπει. Αρα για να υπάρχει ένας σταθερός πυρήνας ανθρώπων (ηθοποιοί, φωτιστής, ενδυματολόγος, δραματουργός κ.ά.) πρέπει να εμποτιστείς με επιμονή και πείσμα. Ολοι πλέον ξέρουμε ότι δεν μπορείς να περιμένεις τίποτα και από κανέναν για να σε στηρίξει. Μια λύση λοιπόν είναι η συνεργατικότητα και η αυτοδιαχείριση για να μπορείς να κάνεις αυτό που πραγματικά θέλεις χωρίς ενοχές και συμβιβασμούς».

Για τους ρώσους συγγραφείς. «Δεν ξέρω αν υπάρχει τάση ή στροφή προς τους ρώσους συγγραφείς, πιστεύω όμως ότι υπάρχει μια στροφή στο λογοτεχνικό κείμενο. Και αυτό για μένα δίνει μια εξήγηση, ότι ψάχνουμε έναν καινούργιο τρόπο αφήγησης, έναν νέο τρόπο να πούμε μια ιστορία, απογυμνώνοντας το θεατρικό κείμενο ως κλασικό. Ο Χαρμς μιλάει για πείνα, για όνειρα και εφιάλτες, βάζει το άτομο στο προσκήνιο. Μέσα από τον λόγο του μιλάει για ένα ασφυκτικό περιβάλλον και το περιγράφει κωμικοτραγικά. Και φυσικά θέτοντας ένα τέτοιο ερώτημα, που ανέφερα πριν, καταλαβαίνει κάποιος πόσο κοντά ή μακριά βρισκόμαστε από τη Ρωσία του 1930-1940».