«Αυτή είναι η “Περσόνα” του θεάτρου, όχι του Μπέργκμαν»

Η ηθοποιός Ελίζαμπεθ Βόγκλερ πέφτει σε αφασία κατά τη διάρκεια μιας θεατρικής παράστασης. Η Αλμα, η νοσοκόμα που την περιποιείται, τη συνοδεύει σε ένα εξοχικό στη θάλασσα. Της μιλάει διαρκώς χωρίς αρχικά να παίρνει απάντηση, η προσωπική της εξομολόγηση όμως αρχίζει να επηρεάζει την Ελίζαμπεθ αλλά και τη δική της ψυχολογική κατάσταση. Η «Περσόνα» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν, με τις Λιβ Ούλμαν και Μπίμπι Αντερσον στους βασικούς ρόλους, είναι μια ταινία σταθμός στην προσωπική του φιλμογραφία και μία από τις σημαντικότερες του 20ού αιώνα. Η αίσθηση «θεάτρου δωματίου» που αποπνέει ιντριγκάρει διαχρονικά τους θεατρικούς σκηνοθέτες. Τελευταίος σταθμός στην ελληνική σκηνή είναι το ανέβασμα των Δημήτρη Αγαρτζίδη και Δέσποινας Αναστάσογλου, όπου η Δέσποινα Κούρτη επωμίζεται τον ρόλο της Βόγκλερ και η Βίκυ Κατσίκα τον ρόλο της Αλμα.

Βίκυ Κατσίκα: Οταν πρωτοσυναντάμε την Αλμα, κανένας προβληματισμός δεν περιπλέκει τη ζωή της. Ολα είναι προδιαγεγραμμένα από τους άλλους, όπως λέει η ίδια. Δεν χρειάζεται να σκεφτεί ή να επιλέξει. Αυτή η κανονικότητα θα αρχίσει να ανατρέπεται σταδιακά από την πρώτη κιόλας στιγμή της επαφής της με τη σιωπηλή Ελίζαμπεθ.

Δέσποινα Κούρτη: Η Ελίζαμπεθ είναι ηθοποιός. Σε μια παράσταση της «Ηλέκτρας» ξαφνικά σταμάτησε να μιλάει κι έμεινε έτσι για ένα λεπτό. Την επόμενη ημέρα δεν εμφανίστηκε στην πρόβα. Η υπηρέτρια τη βρήκε στο κρεβάτι, όπου δεν μιλούσε ούτε κουνιόταν. Η ιστορία μας ξεκινάει τρεις μήνες μετά, η Ελίζαμπεθ είναι στο νοσοκομείο και όλες οι εξετάσεις δείχνουν ότι είναι απολύτως υγιής ψυχικά και σωματικά. Η σιωπή της είναι συνειδητή απόφαση. Νομίζω ότι η παράσταση μπορεί να μιλήσει πολύ καλύτερα για το τι σιωπή είναι αυτή, απ’ όσο μπορώ εγώ χρησιμοποιώντας –τι άλλο; –λέξεις. Είναι σίγουρα μια πράξη μεγάλης ψυχικής δύναμης, αρκετά εγωιστική και βαθιά απελπισμένη, γι’ αυτό και αξιαγάπητη.

ΒΚ: Η ταινία με επηρέασε περισσότερο από όσο είχα καταλάβει αρχικά. Ωστόσο, οποιαδήποτε απόπειρα ανταγωνισμού, μίμησης, διαχωρισμού, οποιαδήποτε συγκριτική κατεύθυνση θα ήταν καταδικασμένη. Από την τελευταία φόρα που μαζευτήκαμε με τους συντελεστές και την παρακολουθήσαμε, δεν την ξαναείδα. Υπάρχουν μέσα μου η αισθητική και η ποιητικότητά της, τις οποίες προσπαθώ να φέρω στη θεατρική συνθήκη αλλά και στην δική μου ιδιοσυγκρασία.

ΔΚ: Η ταινία όντως μας επηρεάζει περισσότερο απ’ όσο μπορούμε να ομολογήσουμε συνειδητά. Την είδα την περασμένη άνοιξη, όταν οι σκηνοθέτες μου πρότειναν τον ρόλο της Ελίζαμπεθ. Αποφάσισα να μην την ξαναδώ μέχρι να τελειώσουν οι παραστάσεις. Οταν άρχισαν οι πρόβες, έπεσε η ιδέα να τη δούμε όλοι μαζί. Πρότεινα να το κάνουμε όσο το δυνατόν νωρίτερα και μετά να την ξεχάσουμε. Πολύ σύντομα οι λύσεις που βρίσκαμε για τις σκηνές ήταν αρκετά διαφορετικές. Το ότι εμείς κάνουμε θέατρο και όχι κινηματογράφο, από μόνο του εγείρει εντελώς άλλα ερωτήματα. Νομίζω ότι καταφέραμε να αρθρώσουμε τον δικό μας λόγο. Να αναμετρηθούμε πραγματικά όχι με την ταινία του Μπέργκμαν, αλλά με την ιστορία που έγραψε. Να δώσουμε τη δική μας προσωπική ερμηνεία στους χαρακτήρες.

ΒΚ: Επειδή όλα διαμείβονται μεταξύ δύο προσώπων υπάρχει τρομερή συμπύκνωση ενέργειας. Αφήνεσαι απολύτως στη συμπαίκτριά σου. Αυτή είναι η κινητήρια δύναμη για να συνεχίσω. Οπως κι αν το δει κανείς, δεν τροφοδοτούμαστε ούτε από τη διάθεσή μας ούτε από όσα κουβαλάμε ψυχικά κι ας είναι κτήμα μας. Μας θρέφει κυριολεκτικά ο άνθρωπος απέναντί μας, πλάι μας, δίπλα μας.

ΔΚ: Πρέπει σε κάθε παράσταση να βρίσκουμε τον τρόπο να «θηλυκώνουμε» απόλυτα. Είμαστε ασκημένες σε αυτό. Οι πρώτες ασκήσεις που κάναμε με τον Εντι Λαμέ (σ.σ. κινησιολογική επιμέλεια) θεμελίωσαν μέσα μας ακριβώς αυτή τη λειτουργία. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι κάτι που το έχουμε στο τσεπάκι μας, πρέπει κάθε βράδυ να δημιουργούμε ξανά αυτό το «θηλύκωμα». Ούτως ήάλλως, πιστεύω ότι δεν ακούς μόνο τα λόγια του άλλου αλλά και το σώμα του, το βλέμμα του, την αναπνοή του και τον ρυθμό του. Για μένα η Βίκυ είναι ό,τι πιο πολύτιμο πάνω στη σκηνή.

ΒΚ: Δίνουν μεγάλη ελευθερία στους ηθοποιούς να ερευνήσουν, να ψάξουν, να αυτοσχεδιάσουν, να συνδεθούν χωρίς διαμεσολάβηση με τον ρόλο και το έργο. Στη συνέχεια ορίζουν το πλαίσιο και καθοδηγούν τον ηθοποιό μέσα σε αυτό. Είναι αυστηροί και ενθαρρυντικοί αλλά όχι κόλακες. Και αν κάτι είναι ιδιαιτέρως σπάνιο είναι ότι οι δουλειές τους είναι πολύ προσωπικές και καταφέρνουν να εμπνεύσουν το ίδιο σε όλους τους συντελεστές –ιδίως στους ηθοποιούς.