Φτάνοντας στη ρίζα του βουνού, ο Σίσυφος συναντά ξανά την πέτρα του μαρτυρίου του. Αυτή είναι η στιγμή που, σύμφωνα με τον Αλμπέρ Καμί, πρέπει να τον φανταστούμε χαμογελαστό, συμφιλιωμένο με τη ματαιότητα των κόπων του.
Ο σισύφειος λίθος των Μνημονίων δεν φαίνεται πάντως να γίνεται αποδεκτός με την ίδια στωικότητα από την ελληνική κοινωνία. Το αντίθετο. Ολες οι μετρήσεις της κοινής γνώμης που έχουν δημοσιευτεί το τελευταίο διάστημα δείχνουν ότι ο εγκλωβισμός στο καθεστώς της μνημονιακής λιτότητας τροφοδοτεί το ρεύμα του ευρωσκεπτικισμού και τις τάσεις εξόδου από το κοινό νόμισμα.
Στο έκτακτο ευρωβαρόμετρο που διεξήχθη τον περασμένο Οκτώβριο, η υποστήριξη προς το ευρώ έχει υποχωρήσει κατά 11 μονάδες σε σχέση με το 2015, από το 65% στο 54%. Στην έρευνα της Αlco που δημοσιεύτηκε αρχές Ιανουαρίου, το 58% δηλώνει ότι ήταν λάθος η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Στη δημοσκόπηση της Κάπα Research που δημοσίευσε στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του «Το Βήμα», το 47% απάντησε ότι η ευρωζώνη πρέπει ή μάλλον πρέπει να διαλυθεί. Στην ίδια σφυγμομέτρηση, το 36% δηλώνει ότι σε ένα ενδεχόμενο δημοψήφισμα για το νόμισμα θα επέλεγε δραχμή.
Τι τρέχει; Επιβεβαιώνουν αυτά τα ευρήματα τους φόβους ότι ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του εκλογικού σώματος περνάει οριστικά στην όχθη του ευρωσκεπτικισμού; Και, αν ναι, πώς μεταφράζεται η άποψη για το νόμισμα σε κομματική προτίμηση; Εχουν δίκιο όσοι προβλέπουν ότι στην επόμενη κάλπη οι δραχμικές δυνάμεις, του αριστερού και του δεξιού άκρου, θα κάνουν την έκπληξη;
Οι σκληροί, οι νέοι και οι αμφίθυμοι
Η εικόνα που έχουν οι αναλυτές των δημοσκοπήσεων είναι ότι η τάση είναι υπαρκτή αλλά όχι κατακλυσμιαία. Ακόμη και πριν από την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, το ένα τέταρτο της κοινής γνώμης είχε τοποθετηθεί ήδη κατά του ευρώ. Το ποσοστό αυτό εμφανίζεται ενισχυμένο κατά περίπου δέκα μονάδες μετά τη στροφή του ΣΥΡΙΖΑ.
«Από τον Απρίλιο του 2015 στον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ο ευρωσκεπτικισμός αυξήθηκε έως και 10%» λέει ο Κυριάκος Πιερρακάκης, διευθυντής ερευνών του ανεξάρτητου Οργανισμού Ερευνας και Ανάλυσης «Διανέοσις». Οι θετικές γνώμες για την πορεία της χώρας στην ΕΕ από το 70% υποχώρησαν στο 60%. Το δημοψηφισματικό καλοκαίρι εμφανίζεται, έτσι, ως ένα σημείο καμπής. Σύμφωνα με τον Πιερρακάκη, η τάση αυτή παγιώθηκε και δείχνει στις πιο πρόσφατες έρευνες να αυξάνεται, αλλά όχι με τον ραγδαίο ρυθμό του 2015.
Ο ίδιος επισημαίνει και ένα ποιοτικό στοιχείο, ενδεικτικό της φοράς του ευρωπαϊκού ρεύματος. «Τα ποσοστά του δραχμισμού είναι σημαντικά υψηλότερα στους νέους. Οι νέοι εμφανίζονται σταθερά πιο ευρωσκεπτικιστές».
Σύμφωνα με μια δεύτερη ανάγνωση, η ενίσχυση του ευρωσκεπτικισμού δεν ταυτίζεται με την προτίμηση υπέρ της δραχμής. Αυτοί που εμφανίζονται να μετακινούνται σε θέσεις επικριτικές της Ευρώπης, δεν είναι σκληροί αντιευρωπαϊστές. «Πρόκειται για αμφίθυμους ψηφοφόρους, που απαντούν “μάλλον ναι” όταν ερωτώνται για την έξοδο από το νόμισμα» διαπιστώνει ο πολιτικός επιστήμονας, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Queen Mary του Λονδίνου, Πάνος Κολιαστάσης. Παρατηρείται δηλαδή μια μάλλον μικρή μεταβολή, όχι ικανή να μεταφραστεί προς το παρόν σε σημαντική ενίσχυση των κομμάτων που τάσσονται ανοιχτά υπέρ της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα.
Διεθνής και διακομματικός
Ο νέος ευρωσκεπτικισμός εμφανίζεται, έτσι, ως φαινόμενο διακομματικό. «Ακόμη και στη βάση της Νέας Δημοκρατίας βλέπουμε ανθρώπους να επηρεάζονται από το ρεύμα, που είναι πλέον διεθνές» παρατηρεί ένας από τους πιο έμπειρους αναλυτές δημοσκοπήσεων. «Δεν είναι μόνο ελληνική η αύξηση. Το βλέπουμε στη Βρετανία, στη Γαλλία, στη Γερμανία. Και στην Ελλάδα το βλέπουμε σε όλα τα κόμματα να αυξάνεται κάθε τόσο και λίγο».
Το ερώτημα είναι πού θα κατευθυνθούν τελικώς αυτοί οι «κλονισμένοι» ψηφοφόροι. Θα πάνε στους σχηματισμούς δεξιότερα της ΝΔ και αριστερότερα του ΣΥΡΙΖΑ;
«Θα εξαρτηθεί από τον Μητσοτάκη» είναι η απάντηση που δίνει ανεξάρτητος αναλυτής. Το στοίχημα του προέδρου της ΝΔ είναι «να πείσει ότι η λύση είναι να φύγει ο ΣΥΡΙΖΑ από την εξουσία και όχι η Ελλάδα από το ευρώ. Για να γίνει αυτό, πρέπει να πείσει ότι υπάρχει ελπίδα εντός ευρωζώνης. Είναι η πρώτη φορά από την αρχή της κρίσης που το φιλευρωπαϊκό μέτωπο μπορεί να ποντάρει στο αφήγημα της ελπίδας. Μέχρι και τις εκλογές του 2015 έπαιζε μόνο το αφήγημα του φόβου –ότι θα έρθει ο ΣΥΡΙΖΑ και θα καταστραφούμε. Τώρα μπορεί να επικαλεστεί και το επιχείρημα της ελπίδας».
Το φάντασμα του δημοψηφίσματος
Για το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής αγοράς, πάντως, το ζήτημα του νομίσματος πρέπει να θεωρείται ήδη λυμένο. Ενα σχετικό δημοψήφισμα φαντάζει με τα σημερινά δεδομένα αδιανόητο. Από την άλλη, την εποχή του Brexit και του Τραμπ τίποτε δεν πρέπει να θεωρείται αδιανόητο.
«Ο Τσίπρας όταν στριμώχνεται πάντα θέτει ένα διχαστικό δίλημμα. Κι αν δει ότι δεν μπορεί να κρατήσει την εξουσία, δεν θα την εγκαταλείψει απλώς. Θα δοκιμάσει να θέσει πάλι ένα τέτοιο δίλημμα» είναι η εκτίμηση παράγοντα από τον χώρο της Κεντροαριστεράς. Ο αντίλογος είναι ότι στα σημερινά πολιτικά συμφραζόμενα κανείς δεν μπορεί να θέσει το δίλημμα «ευρώ ή δραχμή» αξιόπιστα. Το προηγούμενο του Brexit λειτουργεί μάλλον ανασταλτικά, καθώς το δημοψήφισμα εκεί έχει ανοίξει έναν κύκλο αβεβαιότητας χωρίς ορατό τέλος. Η λογική, που υποστηρίζεται και από πλευρές της αξιωματικής αντιπολίτευσης, λέει ότι η Ελλάδα προηγήθηκε. Οτι πέρασε τη στιγμή του δημοψηφισματικού της πειραματισμού το 2015 και τώρα έχει μπει στην επόμενη φάση. Οπως και σε άλλες κρίσεις στην ιστορία της Δύσης, η Ελλάδα είχε το θλιβερό προνόμιο να νοσήσει πρώτη.
«Ιστορικά;» αναρωτιέται ειρωνικά μη κομματική πηγή. «Οντως. Ιστορικά μπαίναμε στις κρίσεις πρώτοι. Αλλά βγαίναμε τελευταίοι».