Μέλι και χολή

Πρέπει κάθε φορά να πηγαίνουμε πολύ πίσω στην αρχαία ελληνική μυθολογία και να αντλούμε τα αρχέτυπα που λειτουργούν στις μέρες μας ως πρακτικές εφαρμογές δημόσιων και ιδιωτικών λειτουργιών, εκδηλώσεων, συμπεριφορών. Ετσι συχνά καταφεύγω κι εγώ στον συμβολισμό που μεταφέρουν οι αρχαίοι μύθοι για να εξηγήσω, να σχολιάσω ή και να οικτίρω σύγχρονες κυρίως δημόσιες συμπεριφορές. Ενας τέτοιος αρχέτυπος μύθος είναι ο Κρόνος που έτρωγε τα παιδιά του ώστε να εξαφανίσει κάθε περίπτωση διαδοχής ή να μεθοδεύσει κατά το συμφέρον του τα προβλήματα στην άσκηση της εξουσίας του.

Ως Κρόνος συχνά στην Ιστορία συμπεριφέρθηκαν ποικίλες εξουσίες παγκοσμίως καταβροχθίζοντας κάθε πρωτότυπη σχέση, κάθε καινούργιο θεσμό, κάθε δημιουργική εργασία, κάθε καινοφανή ερμηνεία, κάθε πρωτοποριακή σύλληψη. Αλλά και σχεδόν συστηματικά κάθε επιτυχημένη διαχείριση που αποκτά την εκτίμηση της τοπικής ή της διεθνούς κοινής γνώμης και ωφελεί δίνοντας κύρος σε μια επιστημονική, εμπορική, εργασιακή ομάδα που αφιερώνεται με πάθος στο έργο της και ενοχλεί τη νωχέλεια της κατεστημένης εξουσίας.

Το ίδιο συμβαίνει εξάλλου και με μεμονωμένες προσωπικότητες της τέχνης ή της επιστήμης που διώκονται, υπονομεύονται, συκοφαντούνται, συχνά εξοντώνονται όταν με τη δράση και την πρωτοτυπία του έργου τους ενοχλούν την επαγγελματική ραστώνη των αραχνιασμένων θεσμών και των βολεμένων λειτουργών τους.

Ο Καζαντζάκης δεν ήταν που έγραψε «Κεφάλι ξεχωρίζει στον ορίζοντα. Κόψτε το» αντιδρώντας ειρωνικά για όσα και ο ίδιος είχε υποστεί από τα ντόπια ανδρείκελα, τους ατάλαντους και τους μαγείρους της λογοτεχνικής οργανωμένης «εθνικής» συμμορίας;

Ετσι πολεμήθηκαν ο Καζαντζάκης και ο Σικελιανός από πυγμαίους και δεν πήραν το Νομπέλ. Ετσι πήρε των ομματιών του και ξενιτεύτηκε ο Δημήτρης Μητρόπουλος για να δοξαστεί στα ξένα, έτσι ο γιατρός Παπανικολάου, έτσι ο ιστορικός Σβορώνος, ο χειρουργός Κόκκαλης, έτσι παλιότερα ο Ψυχάρης, ο Κοραής πολεμήθηκαν, συκοφαντήθηκαν ή οι κλίκες τούς υποχρέωσαν να πάρουν των ομματιών τους να φύγουν από την πατρίδα ή να μην μπορούν όταν δοξάστηκαν να επιστρέψουν γιατί τους έσκαβαν τον λάκκο οι συντεχνίες και τα δίχτυα της διαπλοκής.

Θυμηθείτε πώς πολέμησαν τη μεγαλύτερη ντίβα της όπερας, την Κάλλας, όταν αποφάσισε να έρθει να τραγουδήσει στην πατρίδα της. Ξέρω ότι προσκόπτω στη σεμνότητα του ανδρός αλλά θα το γράψω. Μια από τις σύγχρονες επιστημονικές ιδιοφυΐες στον χώρο της φυσικής και όχι μόνο, ο ακαδημαϊκός Νανόπουλος, όχι μόνο διεθνώς αναγνωρισμένος αλλά και τιμημένος με τα σημαντικότερα διεθνή βραβεία για τις έρευνές του στον χώρο της μικροφυσικής, που προς τιμήν της Ακαδημίας εξελέγη μέλος της και χρημάτισε και πρόεδρός της, απερρίφθη από το Αθήνησι Πανεπιστήμιο ως υποψήφιος επιστημονικού κλάδου που τον δόξασε διεθνώς! Ο Κρόνος που λέγαμε.

Στη Βενετία από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 ιδρύθηκε και λειτουργεί το Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών. Εμπνευστής τού επιστημονικού αυτού φάρου ήταν ο λόγιος, ποιητής και μετασολωμικός Επτανήσιος Μαρίνος Σιγούρος, πρόξενος της Ελλάδος στη Βενετία (1949). Η Βενετία έχει αφήσει βαθιά σημάδια στην πνευματική ιστορία της Ελλάδας. Αρνητικά και θετικά. Η εμπορική και ναυτιλιακή Δημοκρατία κυρίως στην Κρήτη μπόλιασε στην ελληνική πνευματική παράδοση και την εξαίσια γλώσσα την αναγεννησιακή επιστροφή στην Ευρώπη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, την επιρροή της στο Βυζάντιο και τα φώτα, δηλαδή τη νεωτερικότητα.

Χωρίς τη Βενετία δεν θα είχαμε σήμερα ούτε τον Ερωτόκριτο, ούτε την Ερωφίλη, ούτε τη Βοσκοπούλα, ούτε τις τολμηρές κωμωδίες της Κρητικής Αναγέννησης.

Εξάλλου η διάδοση των ελληνικών κλασικών κειμένων από τον Ομηρο έως τις μεταφράσεις των Ευαγγελίων στα τυπογραφεία της Βενετίας έγινε. Γενέθλια πόλη της επιστροφής του κλασικού πνεύματος μέσα στο πυκνό σκότος του μεσαιωνικού σχολαστικισμού.

Το 1951 και συστηματικά το 1953 με δωρεά ευεργετών ιδρύθηκε το Ινστιτούτο που έως τις μέρες μας ταλανίζεται από ανεξήγητο πολιτικής επέμβασης διωγμό. Αναδείχθηκε ίσως ο σημαντικότερος στο εξωτερικό πρεσβευτής της ελληνικής ερευνητικής ιδιοφυΐας. Με την ενεργή συμπαράσταση της ελληνορθόδοξης παροικίας και κοινότητας και κατ’ αρχάς με τη συμβολή των ελληνικών προξενικών Αρχών το Ινστιτούτο έδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση μιας εστίας υψηλής στάθμης επιστημονικής προσφοράς. Οταν μάλιστα η ελληνορθόδοξη κοινότητα της Βενετίας παραχώρησε τα ιδιόκτητα ακίνητά της στο Ινστιτούτο με τα ενοίκια, ο επιστημονικός αυτός θεσμός δεν εβάρυνε ούτε τον κρατικό προϋπολογισμό της Ελλάδας.

Εγκατεστημένο το Ινστιτούτο δίπλα στον Ναό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων (ορθόδοξο) ανέπτυξε δραστηριότητες ερευνητικές κυρίως και εκδοτικές για τις οποίες έπρεπε να καμαρώνει το επίσημο κράτος, αφού η προσφορά του ιδρύματος αποτελούσε εξώστη κοινής επιστημονικής θέας του νεοελληνικού επιστημονικού δαιμονίου.

Οι διαδοχικοί διευθυντές (Σοφία Αντωνιάδου, Μ. Μανούσακας, Ν. Παναγιωτάκης, Χρύσα Μαλτέζου, Πλουμίδης), επιστήμονες με διεθνές κύρος, οργάνωσαν μια κυψέλη που πλημμύρισε με άφθονο μέλι την έρευνα και την αξιοποίηση των τεράστιων αρχείων της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης.

Εκατοντάδες μεταπτυχιακοί ερευνητές όχι μόνο διευκολύνθηκαν αλλά φιλοξενήθηκαν στους ξενώνες του Ινστιτούτου και οι έρευνές τους, τα διδακτορικά τους, τους οδήγησαν αργότερα σε πανεπιστημιακές έδρες και σε ερευνητικά κέντρα της Ελλάδος και του εξωτερικού. Εκατοντάδες ξένοι μελετητές του βυζαντινού και μεταβυζαντινού πολιτισμού σε συνέδρια, σεμινάρια, ερευνητικά προγράμματα εμπλούτισαν τη σχετική βιβλιογραφία με πολύτιμες τεκμηριώσεις και νέα γνώση. Γράφω χωρίς να έχω ποτέ φιλοξενηθεί, χωρίς να εμπίπτει στα ενδιαφέροντά μου η δραστηριότητα του Ινστιτούτου. Ως επισκέπτης στη Βενετία έχω εκτιμήσει την εκπληκτική δουλειά, τη σπάνια Βιβλιοθήκη, την Εκθεση βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων, το απέραντο αρχείο ταξινομημένο με τα σύγχρονα μέσα και έχω συγκινηθεί βλέποντας νέους επιστήμονες σε μιαν εποχή ωφελιμισμού και τεχνοκρατισμού να αναδιφούν πηγές της άλλης Ελλάδας, του βαθέος ιστορικού τοπίου.

Δυστυχώς τα πράγματα κατά καιρούς δεν πάνε καλά. Δεν είναι δουλειά μου να ανασκαλίσω αιτίες και αφορμές. Αλλά όταν ο πνευματικός αυτός φάρος διώκεται από το επίσημο κράτος που εκπροσωπείται, όχι πάντα, έτσι, από το προξενείο και από το υπουργείο Εξωτερικών ερήμην του υπουργείου Παιδείας και της ελληνορθόδοξης κοινότητας, και ταλαιπωρούνται ακόμη και δικαστικά για κυριολεκτικά βλακώδεις αιτίες προσωπικότητες παλαιότερα όπως ο ακαδημαϊκός Μ. Μανούσακας (μακαρίτης πλέον) και η έως το 2013 διευθύντρια ακαδημαϊκός και πανεπιστημιακή Χρύσα Μαλτέζου (π.χ. γιατί δεν ζητήθηκε η άδεια του προξένου να μη στάζει η στέγη ή η αγορά μελάνης για τον εκτυπωτή!), νιώθω ως πολίτης αυτής της χώρας και οργή και απελπισία και απόγνωση αλλά κυριότατα ντροπή, όταν την εποχή που μας διασύρουν για την οικονομική μας δυσπραγία, αντί να τους πετάμε στη μούρη πνευματικές προκοπές, την ποίησή μας, την επιστήμη μας και τη μουσική μας κουλτούρα, ως Κράτος – Κρόνος καταβροχθίζουμε τα πνευματικά μας τέκνα για να ασκήσουμε αυταρχική εξουσία, αντί νέκταρ χολή.

Διάβασα το βιβλίο της Μαλτέζου «Η δική μου Βενετία ή το χρονικό της δίωξης του Ινστιτούτου Βενετίας» και ντράπηκα!