Με σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες έμοιαζε η προσπάθεια να καθοριστεί το ραντεβού με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό. Από τη μια, οι πολύωρες πρόβες –ακόμη και τα Σαββατοκύριακα –στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση για τον «Δον Ζουάν» που κάνει πρεμιέρα στις 25 Ιανουαρίου. Από την άλλη, οι υποχρεώσεις του ως διδάσκοντος στη Σχολή Καλών Τεχνών της Θεσσαλονίκης. Οταν τελικά καταφέραμε να συναντηθούμε αργά το βράδυ της περασμένης Κυριακής δεν έκρυβε την αγωνία του: «Ξέρετε σε τι φάση με πετυχαίνετε; Μόλις έχω ξεκινήσει τις πρόβες στη Στέγη. Η αλλαγή του χώρου είναι Αρμαγεδδών. Πρέπει να βρεις πού έχει πάει η γη που έχει χαθεί κάτω από τα πόδια σου, διότι συμβαίνει το εξής με την τέχνη: δεν υπάρχει κάτι που να μπορεί να σε διασφαλίζει –ούτε η πείρα. Κάθε φορά είναι to be or not to be, ένα υπαρξιακό ζήτημα. Μέχρι να βρει τον εαυτό του το πράγμα είναι ένας αγώνας. Σε αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκομαι».
Τον Αύγουστο ανεβάσατε τη «Λυσιστράτη» στην Επίδαυρο και τώρα έχετε πρεμιέρα στον «Δον Ζουάν». Πώς μπορείτε μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα να αλλάζετε περιβάλλον, μύθους και εποχές;
Η αλήθεια είναι ότι δύσκολα ξεκολλάω από τα μακροβούτια. Κι η «Λυσιστράτη» ήταν ένα βαθύ μακροβούτι. Ολα αυτά όμως με τα οποία έχω την τύχη να ασχοληθώ, τα κουβαλάω μέσα μου σαν τεράστια ζητήματα, είναι επιχειρήματα του ζην. Οι αποστάσεις είναι εξωτερικές. Οι μέσα αποστάσεις είναι πολύ μικρότερες, αλλά και πάλι θέλεις χρόνο, που υπολογίζεται όμως με άλλα μέτρα. Ο «Δον Ζουάν» ήταν στις αναζητήσεις μου, απλώς η Στέγη μού έδωσε τώρα την ευκαιρία να ασχοληθώ. Ο συνδυασμός χτυπάει το καμπανάκι «ε λοιπόν τώρα». Και μετά αρχίζει η ανασκαφή.
Γιατί ο «Δον Ζουάν» είναι τόσο δηµοφιλής;
Επειδή δεν βγάζουμε άκρη μαζί του. Κατά συνέπεια είναι ένας μύθος αλύτρωτος. Καμία παράσταση δεν ξέρει πώς τελειώνει ο «Δον Ζουάν» και αυτό λέει πολλά. Το τέλος του είναι η σφραγίδα που θέτει η ιστορικότητα μιας στιγμής ή μιας κοινωνίας ή ενός συστήματος κοινωνικού και ιδεολογικού πάνω σε αυτή τη φιγούρα. Δεν ξέρουμε τι είναι, αλλά αντιλαμβανόμαστε το ποιόν του: μια στιγμιαία δραματική εκδίκηση της φύσης για απόψεις απέναντι στις οποίες δεν μπορεί να πάρει θέση κάποιος ελαφρά τη καρδία.
Ποιος είναι ο δικός σας Δον Ζουάν;
Τα μυθικά πρόσωπα δεν έχουν χαρακτήρα. Δεν μπορούμε να τα κατατάξουμε. Νομίζω ότι αδικείται πολύ το μυθικό πρόσωπο αν αποφασίσει κάποιος να πει τι είναι. Ζήτησα να γίνει μια λίστα επιθέτων που ακούγονται στην παράσταση για τον Δον Ζουάν. Είναι τόσο αλλοπρόσαλλη που λες «δεν είναι δυνατόν» και καλύπτουν τεράστια γκάμα: από σαρδανάπαλος μέχρι ευγενής. Οι άνδρες τον μισούν περισσότερο από ό,τι οι γυναίκες. Τους καταλαβαίνω και τους συμπονώ. Και με τρομάζει το ίδιο. Η σχέση μου μαζί του είναι αμφίθυμη. Εχω και την όψη του μίσους των ανδρών και την όψη του φόβου των γυναικών. Μιλάμε για δύο αισθήματα συνταρακτικά. Πώς να ξεμπερδέψεις με κάποιον που σου γεννά μίσος, φόβο; Είναι παρεξηγημένος, πάντως, διότι για να καταλάβουμε ένα πρόσωπο μυθικό συνηθίζουμε να προσπαθούμε να το φέρουμε στα μέτρα μας. Κι εκεί γίνεται μια σοβαρή και κρίσιμη σύγκριση.
Τι καινούργιο κοµίζει η παράσταση;
Αυτό που μοιραζόμαστε μαζί σας είναι η περιπέτεια να τον καταλάβουμε ή όχι. Δεν κομίζει κανένα συμπέρασμα. Δεν έχουμε τέτοιες προσδοκίες. Πάντα, όμως, υπάρχει το ερώτημα πώς τελειώνει ένας «Δον Ζουάν», μια τέτοια φύση. Αυτό είναι πολύ σοβαρό. Ο Μολιέρος αποπειράται να απαντήσει. Εγώ είμαι υποχρεωμένος να απαντήσω και δεν συμφωνώ με τον Μολιέρο. Είναι ζήτημα το πώς τελειώνει ένα πρόσωπο όπως αυτό, το οποίο δεν είχα σκεφτεί πόσο πολιτικό είναι.
Κατά ποία έννοια είναι πολιτικό πρόσωπο;
Με την έννοια μιας επανάστασης που δεν αντέχουμε. Είναι μια πολιτική οντότητα, αλλά με όρους που εκφεύγουν από τη μιζέρια του πολιτικού σκηνικού που ζούμε. Δεν ξέρω αν μπορεί κάποιος να φορτίσει τον όρο πολιτική με το εύρος που εννοώ μιλώντας για τον Δον Ζουάν, διότι οι λέξεις αναγκαστικά φορτίζονται με την τρέχουσα εμπειρία και είναι πολύ μικρή για να καταλάβουμε με ποιο τρόπο είναι πολιτικό αυτό το πρόσωπο. Νομίζω ότι κάποιος που θα τον συναντήσει στην παράσταση θα το καταλάβει, αλλά δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε με λόγια από πριν. Ενα μυθικό πρόσωπο όπως αυτό διευρύνει το περιεχόμενο των όρων που μας διέπουν και αυτό είναι μεγάλο κέρδος.
Υπάρχει σήµερα Δον Ζουάν;
Ανά πάσα στιγμή και σε κάθε γωνία του εαυτού μας κάθεται στα σκοτεινά. Οσο παιδευόμαστε σε ποιο βαθμό θα τον αποκαλύψουμε και πώς θα ξεμπερδέψουμε μαζί του δεν θα τελειώνουμε. Δεν θα πάψει να ενδιαφέρει αυτό το πρόσωπο.
Είναι επαναστατικό πνεύµα ή ένας άνθρωπος παρασυρµένος από τα πάθη του;
Και τα δύο. Το πάθος του ήταν επαναστατικό. Η επανάσταση ήταν το πάθος του. Ηταν ένα πρόσωπο στο οποίο είχε μεγαλύτερη επιρροή πάνω του η στιγμιαία εκδίκηση της φύσης απέναντι σε συμβάσεις. Οπωσδήποτε ήταν αποφασισμένος να πάρει διαζύγιο από τον ουρανό. Ο ουρανός είναι το ζήτημά του και η μεγάλη του σύγκρουση. Η λέξη θεός δεν ακούγεται ποτέ.
Πώς θα ξέρετε ότι η παράστασή σας πέτυχε;
Αυτή τη στιγμή δεν το ξέρω. Είμαι απόλυτα σίγουρος και περήφανος ήδη για κάποιες στιγμές, αλλά δεν ξέρω αν θα είναι μόνο αυτές. Αυτό που μένει από το θέατρο είναι μια περιπέτεια. Ο τρόπος αυτής της διαδρομής θα ήθελα να επανέρχεται στον νου των θεατών σε στιγμές που δεν φαντάζονται. Κι αν δεν μπορώ να σας προσδιορίσω αυτή την στιγμή την επιτυχία, θα ήθελα να τονίσω ότι επειδή έτυχα μιας συγκυρίας εξαιρετικών συνεργατών της Στέγης για τους οποίους είμαι ευγνώμων, αν δεν πετύχει η παράσταση θα είναι μόνο δικό μου πρόβλημα.
Με τη «Λυσιστράτη» όπως και τώρα µε τον «Δον Ζουάν» είχατε την ευκαιρία να συνεργαστείτε µε φορείς όπως το Εθνικό Θέατρο και η Στέγη αντιστοίχως, οι οποίοι σας απάλλαξαν από το άγχος της παραγωγής. Συγκυρία ή επιλογή λόγω της κρίσης;
Είναι συγκυριακό και απολύτως συνειδητό. Είναι μία από τις επιλογές μου. Εχω δουλέψει με όρους που φαντάζεστε για πολλά χρόνια και μπορώ να ξαναδούλεψω. Είναι ένας από τους τρόπους αντίστασης απέναντι σε ένα κράτος που δεν ασχολείται καθόλου με τον πολιτισμό. Ακόμη και την εποχή που έδινε εξορκιστικά κάποιες επιχορηγήσεις δεν ενδιαφερόταν να χαράξει πολιτική και γι’ αυτό με πολλή μεγάλη χαρά, με αφορμή την κρίση, είπε «επιτέλους σας ξεφορτώθηκα». Ακούμε κάτι απίθανα πράγματα από πολιτικούς όπως «η τέχνη δεν θέλει χρήματα, θέλει κέφι». Σοβαρά; Και το Εθνικό γιατί το χρηματοδοτείτε; Δεν έχει κέφι; Καμία σοβαρή χώρα δεν αφήνει στην τύχη του τον πολιτισμό. Στην Ελλάδα το μόνο καλό είναι ότι ο πολιτισμός ήταν ανέκαθεν αναρχικός. Ο καθένας βαράει όπου θέλει, κάτι που είναι εντυπωσιακό σαν τα πυροτεχνήματα το Πάσχα, αλλά δεν μένει τίποτα, δεν έχει συνέχεια.
Θα σας ενδιέφερε µια θεσµική θέση;
Εχουν υπάρξει προτάσεις. Το γεγονός ότι είμαι εδώ που είμαι, είναι η απάντηση. Αυτό που με στραβώνει θα το πω και χρειάζομαι αυτή τη φτωχή μου ελευθερία. Προτιμώ να μπορώ να κρίνω την εξουσία μέσα από τη δουλειά μου. Υπήρχαν πολλές στιγμές που παραλίγο να αναλάβω μια θέση, αλλά ήταν απογοητευτικό διότι σε πολλές από αυτές τις θέσεις σού λένε «πάρε το πρόβλημα και πέτα το κάτω από το χαλάκι».Δεν μπορούσα να έχω έναν ορθολογικό διάλογο με τον καθ’ ύλην προϊστάμενο διότι είτε δεν υπάρχει ενδιαφέρον είτε υπάρχει προσχηματικό ενδιαφέρον, κατά κανόνα πολιτικού τύπου.
Ενα παράδειγμα που διατυπώνει όλων των ειδών τις λογικές και τις ηθικές είναι αυτό που συνέβη με τον πρώην πρόεδρο του Ελληνικού Φεστιβάλ Γιώργο Λούκο και δεν μπορώ να το ξεπεράσω. Είναι ένα άγος της πολιτικής κοινωνίας αυτής της χώρας μετά τον ΣΥΡΙΖΑ. Είναι κάτι το οποίο που δεν το χωράει ο νους μου –και είναι αρκετά φαρδύς –πώς, δηλαδή, μπορεί να κάνει μια πολιτική σκοπιμότητα τέτοιο κακό σε έναν άνθρωπο που έχει κάνει τόσο καλό στην ελληνική κοινωνία, μιλώντας με όρους πολιτισμού. Είναι αδιανόητο. Εχω μια τεράστια θλίψη για αυτούς που το ξεπέρασαν τόσο εύκολα.
Ποιες είναι οι πρώτες εντυπώσεις από τη συνάδελφό σας, υπουργό Πολιτισµού Λυδία Κονιόρδου;
Η Λυδία είναι φίλη. Θα ήθελα να πετύχει σε αυτό που κάνει. Ηταν εξαιρετική κίνηση αυτή με τον Γιώργο Κουμεντάκη και την εξιλέωσε για πολλά. Θεωρώ άκομψο και σοβαρό λάθος αυτό που έγινε με την παραίτηση των δύο μελών του ΔΣ του φεστιβάλ. Ξεκίνησε με ένα φάουλ. Ελπίζω και εύχομαι να καταλάβει τι φάουλ ήταν και να ακολουθήσουν κινήσεις που θα το κερδίσουν.
Είναι ένα απόλυτα ηθικό πρόσωπο, μια καλλιτέχνις ταγμένη στη δουλειά της, αλλά δεν φτάνει. Εδώ έχουμε πολιτική. Ο διορισμός της είναι ένα ακόμη μανιφέστο από αυτά που χρησιμοποιεί ο ΣΥΡΙΖΑ, ως κινήσεις εντυπωσιασμού. Πόσο μπορεί να ζήσει μια πολιτική με show off (σ.σ. φιγούρες); Ο Τσίπρας θα μπορούσε να κάνει ή να μην κάνει κάποια πράγματα. Δεν είναι όμως θέμα μόνο το τι κάνει αλλά κι ο τρόπος. Με τον σωστό τρόπο θα κέρδιζε την καρδιά των ανθρώπων που μπορεί η όποια απόφαση να ήταν και εναντίον τους, αλλά θα αντιλαμβάνονταν την ηθική της. Υπάρχει μια ηθική που κερδίζει σε βάθος χρόνου τα πράγματα και πιθανόν σε βάθος χρόνου να κερδίζει και την ουσία. Η πολιτική είναι και τέχνη με την ευρεία έννοια του όρου.
info
Δον Ζουάν του Μολιέρου σε μετάφραση Δημήτρη Δημητριάδη και σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού. Ερμηνεύουν: Γιάννος Περλέγκας, Χάρης Φραγκούλης, Ελενα Μαυρίδου, Γιάννης Βογιατζής, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Τάσος Καραχάλιος, Εφη Γούση, Adrian Frieling, Ντένης Μακρής, Ilya Algaer και η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη. Ακορντεόν: Στέλιος Κατσατσίδης. Στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (Συγγρού 107) 25/1 – 19/2 στις 20.30. Εισιτήρια: 5-25 ευρώ
