Τα τελευταία χρόνια είμαστε μάρτυρες κατακλυσμικών αλλαγών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Σε όλα τα επίπεδα. Αλλαγές που απειλούν να εκτροχιάσουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η κρίση του ευρώ, το Brexit, το Προσφυγικό – Μεταναστευτικό και η τρομοκρατία δοκιμάζουν τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τις αντοχές των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών.
Η άνοδος των άκρων και του λαϊκισμού παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις.
Στα σύνορα της Ευρώπης, μια εθνικιστική και ολοένα πιο επιθετική Ρωσία καταφεύγει στην απειλή ή στη χρήση βίας για να επαναοριοθετήσει σφαίρες επιρροής. Την ίδια ώρα που ο Τραμπ στέλνει μηνύματα χαλάρωσης των παραδοσιακών ευρωατλαντικών δεσμών και θεσμών. Αίφνης, η σύζευξη ελευθερίας, ειρήνης και ευημερίας, το μεγάλο κεκτημένο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, δεν θεωρείται πια αυταπόδεικτο αξίωμα.
Πέρα από τις αδυναμίες της νομισματικής ένωσης που ανέδειξε η οικονομική κρίση, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ είναι απότοκα ευρύτερων πλανητικών εξελίξεων. Η παγκοσμιοποίηση άνοιξε νέους ορίζοντες ανάπτυξης και ευημερίας με την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίου και ανθρώπινου δυναμικού. Αλλά όξυνε τις ανισότητες ανάμεσα στα κράτη και στους κόλπους των κρατών. Η επανάσταση των νέων τεχνολογιών (τηλεπικοινωνίες, πληροφορική, βιοτεχνολογία, γενετική, ρομποτική, νανοτεχνολογία) έφερε σαρωτικές αλλαγές στην παραγωγή. Ειδικότερα, η σύγκλιση των τεχνολογιών των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής μετέβαλε δραστικά τον ίδιο τον πυρήνα της παραγωγής και της διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών. Δημιουργώντας ένα ανθρωποχωροχρονικό συνεχές δικτύων για τις εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές αλλά και στην επικοινωνία των ανθρώπων. Αυτό το παγκοσμιοποιημένο και υψηλά εκτεχνικευμένο περιβάλλον οδηγεί σε κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Νέοι τρόποι παραγωγής απαιτούν νέες δεξιότητες και δημιουργούν ανισότητες και ανακατανομή των προνομιούχων και μη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων.
Πολεμικές και εμφύλιες συρράξεις δημιουργούν νέα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα προς τις δυτικές κοινωνίες. Το παλιό πλαίσιο θρυμματίζεται από την αδυναμία του να ανταποκριθεί σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.
Ολες αυτές οι εξελίξεις προκαλούν ανασφάλεια στους πολίτες και επιβαρύνουν αυτό που ο Putnam ονόμασε κοινωνικοψυχολογικό σύστημα.
Σε αυτό το περιβάλλον, οι σειρήνες του λαϊκισμού και των άκρων επιτείνουν την ξενοφοβία, απονομιμοποιούν τη δημοκρατία και οδηγούν σε αναδίπλωση και περιχαράκωση στο κράτος-έθνος.
Σε πλανητικό επίπεδο, η συμπεριφορά της Ρωσίας και της Κίνας αλλά και η ρητορική του Τραμπ φαίνεται να παραπέμπουν σε επιστροφή στο σύστημα ισορροπίας των μεγάλων δυνάμεων. Για το ευρωπαϊκό εγχείρημα που αναπτύχθηκε στο θερμοκήπιο της προστασίας των ΗΠΑ, η νέα μορφή της ευρωατλαντικής συνεργασίας θα είναι καθοριστική.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής πανεπιστημίου και πρώην υπουργός
