Οι κίνδυνοι για την Ελλάδα πολλαπλασιάζονται, χωρίς ίσως να το συνειδητοποιούμε. Η αξιολόγηση δεν φαίνεται μέχρι τη στιγμή που διατυπώνονται οι γραμμές αυτές να κλείνει. Οι προοπτικές ένταξης στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) απομακρύνονται όπως άλλωστε το ξεκαθάρισε ο διοικητής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι. Η συζήτηση για την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη (Grexit) επανέρχεται και δυστυχώς επανέρχεται και με την επιπόλαιη (επιεικώς) συμβολή στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ και όχι μόνο.
Ενας όμως πρόσθετος κίνδυνος διαφαίνεται στον ορίζοντα για τη χώρα. Για πρώτη φορά η καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ διατύπωσε την άποψη ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να εξελιχθεί απ’ εδώ και πέρα στη λογική των δύο ή πολλών ταχυτήτων. Βεβαίως η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι και σήμερα διαρθρωμένη σε πολλές ταχύτητες και σχήματα, σε μορφές δηλαδή «διαφοροποιημένης ενοποίησης». Υπάρχει μια ομάδα κρατών-μελών (δεκαεννέα) που συμμετέχουν στην ευρωζώνη έχοντας ως κοινό νόμισμα το ευρώ, υπάρχει μια άλλη ομάδα που συμμετέχει στο καθεστώς της ελεύθερης διακίνησης προσώπων (καθεστώς Σένγκεν). Υπάρχει μία τρίτη που συμμετέχει σε δραστηριότητες αμυντικής, στρατιωτικής ολοκλήρωσης και άλλες όχι. Ολες αυτές οι «διαφοροποιήσεις» έχουν προκύψει εξελικτικά και με λίγο-πολύ πρωτοβουλία των ενδιαφερομένων κρατών-μελών αξιοποιώντας σχετικά περιθώρια που προσφέρουν οι Συνθήκες.
Τι το καινούργιο επομένως και ίσως επικίνδυνο προσφέρει η διατύπωση της Ανγκελα Μέρκελ για «Ενωση δύο/ πολλών ταχυτήτων»; Από μια προσεκτική ανάγνωση των δηλώσεών της προκύπτει ότι η Μέρκελ επιδιώκει το σχήμα αυτό να πάει πολύ πιο πέρα, να θεσμοποιηθεί με τρόπο που να ξεκαθαρίσει τα κράτη-μέλη εκείνα που «μπορούν και θέλουν» να προχωρήσουν σε βαθύτερη ενοποίηση από εκείνα που είναι απρόθυμα ή ανήμπορα.
Η πρώτη διατύπωση αυτής της νέας προσέγγισης δεν αποκλείεται να γίνει στο κείμενο της Πανηγυρικής Δήλωσης για την επέτειο των εξήντα χρόνων από τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Ενωσης (25 Μαρτίου) και ενδεχομένως να ακολουθήσει ενσωμάτωσή της στη Συνθήκη όποτε συντελεσθεί τροποποίηση. Προφανώς για να μπορεί μια χώρα να συμμετέχει στην «πρώτη ταχύτητα» θα πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια (τα οποία έχει ήδη προκαταρκτικώς επεξεργασθεί η γερμανική πλευρά). Με τον τρόπο αυτό η Ανγκελα Μέρκελ εγκαταλείπει την παραδοσιακή της θέση ενάντια σε διαφοροποιημένες μορφές ενοποίησης και ουσιαστικά προσχωρεί στην παραδοσιακή θέση του υπουργού Οικονομικών Βολφγκανγκ Σόιμπλε υπέρ των σχημάτων αυτών («δύο ταχυτήτων» κ.λπ.).
Σε μια πρώτη άσκηση επί χάρτου έχουν ονομασθεί τα κράτη-μέλη της πρώτης ταχύτητας, όπως και αυτά της δεύτερης. Ανάμεσά τους βέβαια και η Ελλάδα. Ο κίνδυνος επομένως είναι ορατός παρά τις ισχυρές δυσκολίες υλοποίησης ενός τέτοιου σχήματος. Η Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι έχει περιέλθει σε «ειδικό καθεστώς» στο πλαίσιο της ΕΕ, παραμένει τυπικά εν τούτοις μέλος όλων των ενοποιητικών διαδικασιών. Το ζητούμενο είναι να επανέλθει και ουσιαστικά στον πυρήνα της ΕΕ και στην ευρωπαϊκή κανονικότητα (και όχι να βρεθεί και θεσμικά εκτός, σε άλλες ταχύτητες).
Συνοπτικά, το σχήμα της διαφοροποιημένης ενοποίησης είναι αναγκαίο αλλά θα πρέπει να είναι διαφανές και ανοιχτό για όλους…
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
