Μαδέρα, το νησί των θησαυρών

Τι κοινό έχουν ένας σταρ του ισπανικού ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος που θέλει να κλέψει την εφορία, ένας γάλλος δισεκατομμυριούχος με λατρεία στα γιοτ, μία πολυεθνική εταιρεία που αγαπά τον όρο «φορολογική βελτιστοποίηση» και η κόρη ενός αφρικανού δικτάτορα που επιθυμεί να επενδύσει χρήματα ύποπτης προέλευσης; Εχουν όλοι επιλέξει τη Μαδέρα και το εξαιρετικά ευνοϊκό φορολογικό της σύστημα προκειμένου να ανοίξουν εκεί εταιρείες.

Ενα νησί 740 τετραγωνικών χιλιομέτρων και 260.000 ψυχών είναι, χαμένο μέσα στον Ατλαντικό Ωκεανό, πιο κοντά στις ακτές της Αφρικής παρά στη Λισαβόνα, την πρωτεύουσα της χώρας στην οποία ανήκει. Και είναι περισσότερο γνωστό στον κόσμο για το κρασί του παρά ως διεθνές επιχειρηματικό κέντρο. Εντούτοις, η Money Island, η νέα έρευνα που βλέπει το φως της δημοσιότητας έπειτα από τα Panama Papers, με τη σύμπραξη αυτή τη φορά της γαλλικής εφημερίδας «Le Monde», της βαυαρικής (BR) και αυστριακής (ORF) δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, καθώς και της ισπανικής εφημερίδας «La Vanguardia», κατέδειξε πως το 2015 ήταν εγκατεστημένες σε αυτήν την αυτόνομη περιοχή της Πορτογαλίας συνολικά 1.617 εταιρείες –συχνά εταιρείες-βιτρίνες, με μοναδικό στόχο να γλιτώσουν τους ιδιοκτήτες τους από φόρους.

Η ιστορία αυτού του «μικρού φορολογικού παραδείσου», που χαίρει μιας ιδιότυπης ανοχής από την ΕΕ παρά τα νέα μέτρα που αυτή υιοθέτησε το 2016 εναντίον της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής, ξεκινάει από την Επανάσταση των Γαρυφάλλων, το 1974. Η πτώση της δικτατορίας του Σαλαζάρ και η έλευση της δημοκρατίας στην Πορτογαλία βρίσκει τη Μαδέρα σε τραγική κατάσταση. Η οικονομία της στηρίζεται κυρίως στη γεωργία και την εκμετάλλευση της μπανάνας και οι στατιστικοί δείκτες της παραπέμπουν περισσότερο σε τριτοκοσμική χώρα. Το 1980, λοιπόν, η πορτογαλική κυβέρνηση αποφασίζει να δημιουργήσει την Ελεύθερη Ζώνη της Μαδέρας (ΕΖΜ) προκειμένου να τονώσει την ανάπτυξή της προσελκύοντας επενδυτές με ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς.

Η ένταξη της Πορτογαλίας στην ΕΟΚ, το 1986, φέρνει το καθεστώς αυτό σε σύγκρουση με τους κοινοτικούς κανονισμούς. Αλλά η Ευρώπη εκτιμά ότι η γεωγραφική απομόνωση του νησιού δικαιολογεί μια ευνοϊκή μεταχείριση. Με μηδενικό φόρο επιχειρήσεων, η Μαδέρα γίνεται λοιπόν ένα πραγματικό μάννα εξ ουρανού για τους ξένους επενδυτές που θέλουν να επιτύχουν αυτή την περίφημη φορολογική βελτιστοποίηση χωρίς να εγκαταλείψουν το ευρωπαϊκό έδαφος: αρκεί να ανοίξουν στην ΕΖΜ μία εταιρεία που δεν δραστηριοποιείται στην πορτογαλική επικράτεια. Ο φόρος επιχειρήσεων έχει ανέλθει πλέον στο 5% αλλά και πάλι η Money Island κατέδειξε πως πολλές πολυεθνικές εταιρείες, όπως η Pepsi, η Chevron, η Dell και η Swatch, είχαν μέχρι το 2012, όταν αυξήθηκαν η φορολογία και ο ΦΠΑ (στο 22%), θυγατρικές στη Μαδέρα.

Το νησί χρησιμοποιούνταν επίσης από πολλούς αστέρες του ποδοσφαίρου που αγωνίζονταν στο ισπανικό πρωτάθλημα προκειμένου να κρύψουν από την εφορία ένα κομμάτι των εισοδημάτων τους –παραχωρώντας δωρεάν μέρος των δικαιωμάτων χρήσης της εικόνας τους σε κάποια εταιρεία εγκατεστημένη στη Μαδέρα: ο Χαβιέρ Μαστσεράνο καταδικάστηκε το 2015 σε βαρύτατο πρόστιμο, η ισπανική δικαιοσύνη πραγματοποίησε έρευνες σε βάρος του Τσάμπι Αλόνσο και του Αντριάνο Κορέια. Και αυτές είναι μόνο κάποιες από τις υποθέσεις και τα σκάνδαλα που έχουν έρθει τα τελευταία χρόνια να αμφισβητήσουν την εκτίμηση των δύο μεγάλων οργανισμών καταπολέμησης των φορολογικών παραδείσων (ΟΟΣΑ και FATF) πως η Μαδέρα δεν χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.