«Βρισκόμαστε στην τελική ευθεία, αλλά έχουμε ακόμη μερικές κομβικές αποφάσεις να πάρουμε. Σε δυο εβδομάδες θα μπορούσαμε να σου αποκαλύψουμε τα πάντα. Ωστόσο, έλα να τα πούμε τώρα, διότι καταλαβαίνουμε ότι τότε μπορεί πλέον να μη βγαίνουν “ΤΑ ΝΕΑ” στο περίπτερο. Κι αυτή η ιστορία με πονάει, έχω δουλέψει 12 χρόνια στο “Μarie Claire”» μου λέει ο Ορέστης Ανδρεαδάκης στο τηλέφωνο, ενώ προσπαθεί να βρει λίγο χρόνο στο πρόγραμμά του καθώς οργανώνει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ ως διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Δυστυχώς προέβλεψε σωστά. Διότι μπορεί να βρήκε χρόνο για να συναντηθούμε ενώ ετοιμαζόταν για να ταξιδέψει στο Βερολίνο για την Μπερλινάλε και ταυτοχρόνως παρακολουθούσε ως επιμελητής και την τελευταία λεπτομέρεια στο εν εξελίξει έργο του εικαστικού και σκηνοθέτη Γιώργου Δρίβα, με το οποίο θα εκπροσωπηθεί η Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας τον ερχόμενο Μάιο. Ομως η συζήτησή μας δεν κατάφερε να φτάσει στα χέρια των αναγνωστών όπως είχαμε προγραμματίσει, διότι ναι μεν το ραντεβού μας είχε οριστεί για το μεσημέρι της Τρίτης 7 Φεβρουαρίου, το φύλλο εκείνου του Σαββάτου ωστόσο δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Ευτυχώς, ωστόσο, η δικαστική απόφαση που ακολούθησε επέτρεψε την επανακυκλοφορία της εφημερίδας, κι εκείνη η κουβέντα βρίσκει τον αρχικό της προορισμό: να διαβαστεί από όλους εσάς.

Ο Γιώργος Δρίβας μόλις έχει επιστρέψει από τη Βενετία και έδειχνε λίγο απογοητευμένος από την κατάσταση του περιπτέρου, αλλά όχι και απαισιόδοξος. Αλλωστε προτεραιότητα είναι για εκείνον να ξεκινήσει τα γυρίσματα για το «Εργαστήριο διλημμάτων» όπως είναι ο τίτλος του, κάτι που προγραμματίζεται να γίνει το αργότερο ώς την 1η Μαρτίου στην Αθήνα –με προοπτική διάρκειας δέκα ημερών. «Τα υπόλοιπα θα τα βρούμε» λέει γελώντας.

Ώς αυτή τη στιγμή οι δυο συνεργάτες, που γνωρίστηκαν όταν η τέως διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Αννα Καφέτση «σύστησε» μέσω ενός καταλόγου τη δουλειά του Δρίβα στον Ανδρεαδάκη, δεν έχουν καταλήξει στα ονόματα των πρωταγωνιστών της 25λεπτης ιστορίας τους, η οποία θα έχει πλάνα ασπρόμαυρα και αποχρωματισμένα –χαρακτηριστικά της αφαιρετικής γλώσσας του πολυβραβευμένου εικαστικού, ο οποίος συνδυάζει στη δουλειά του τον κινηματογράφο με τη φωτογραφία. Ωστόσο, εκτιμούν ότι δεν θα εμφανίζονται περισσότερα από 15 άτομα, επαγγελματίες και ερασιτέχνες έλληνες ηθοποιοί, που θα μιλούν αγγλικά, καθώς ο προϋπολογισμός των 200.000 ευρώ δεν επιτρέπει διεθνείς μετακλήσεις κι ενώ στο μεταξύ αναζητούνται και ιδιώτες χορηγοί. Την εκτέλεση της παραγωγής έχει αναλάβει η Φένια Κοσοβίτσα και τη σκηνογραφία ο Ηλίας Λεδάκης, ενώ φορέας υλοποίησης –έργο που παλιότερα αναλάμβανε ο εθνικός επίτροπος –είναι το ΕΜΣΤ, «γεγονός που μας λύνει τα χέρια», σχολιάζει ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, ο οποίος επισημαίνει τη βοήθεια της διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Κοσκινά και υποστηρίζει ότι ο ρόλος του στο συγκεκριμένο εγχείρημα είναι του «ψυχαναλυτή του καλλιτέχνη».

Τι είναι λοιπόν το «Εργαστήριο διλημμάτων»;

Ορέστης Ανδρεαδάκης: Δεν είναι μια τυπική εικαστική εγκατάσταση, ούτε μια ταινία ούτε ένα ντοκιμαντέρ ούτε βίντεο αρτ. Είναι όλα αυτά μαζί. Και θέτει το ερώτημα πώς μπορούμε να αφηγηθούμε μια ιστορία με κινούμενες εικόνες, αλλά με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Οχι δηλαδή μπαίνοντας σε μια αίθουσα όπου θα περιμένουμε να σβήσουν τα φώτα και να ανάψει η οθόνη, αλλά περπατώντας μέσα σε έναν χώρο. Ο επισκέπτης θα κινείται σε δυο επίπεδα μέσα στο περίπτερο, σε ένα λαβυρινθώδες τοπίο και θα ανακαλύπτει μέσα από μόνιτορ, ηχητικά αποσπάσματα και προβολές αποσπασμάτων από μια ταινία κι έτσι θα δημιουργείται η μεγάλη αφήγηση που είναι εμπνευσμένη από τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου.

Αυτά ως προς τη δομή. Ως προς το περιεχόμενο;

Γιώργος Δρίβας: Η υπόθεση σχετίζεται με ένα υποτιθέμενο επιστημονικό πείραμα που έγινε πριν από μερικές δεκαετίες στο εξωτερικό με επικεφαλής έναν έλληνα γιατρό. Το εργαστήριο στο οποίο γινόταν έρευνα για να εντοπιστεί το φάρμακο μιας ασθένειας ήταν πολυεθνικό. Αυτό το πείραμα το παρακολούθησε και κάποιος σκηνοθέτης που άφησε πίσω του μισοτελειωμένες ταινίες. Αυτές παρακολουθούμε.

Και οι «Ικέτιδες» πώς σχετίζονται με το επιστημονικό πείραμα;

Ο.Α.: Το ξένο είναι το αντικείμενο της έρευνάς μας στο συγκεκριμένο εργαστήριο. Κι αυτό πραγματεύεται και η τραγωδία: ποια είναι η στάση μας απέναντι στο ξένο. Θα ήταν τραγικό λάθος όμως να δείξουμε τις «Ικέτιδες» με χλαμύδες.

Γ.Δ.: Σκοπός μας άλλωστε δεν είναι να μεταφέρουμε το έργο, αλλά αυτό που λέει το έργο. Και το εύρημα του πειράματος μας βοηθά σε αυτό.

Γιατί σας ενδιαφέρουν τόσο οι «Ικέτιδες»;

Ο.Α.: Διότι ένα από τα δυο – τρία πιο σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα είναι η μετακίνηση μεγάλων ομάδων, αδύναμων, πεινασμένων, εξαθλιωμένων ανθρώπων που χτυπάνε την πόρτα της ευημερίας μας και ζητούν άσυλο, βοήθεια, προστασία. Αυτό που λέει δηλαδή ο Αισχύλος πριν από 2.500 χρόνια. Είναι και το πρώτο μάλλον έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας που θέτει το ζήτημα του πώς αντιμετωπίζεις έναν ξένο που χτυπάει την πόρτα σου. Και ξένος μπορεί να είναι ο πρόσφυγας, ο οικονομικός μετανάστης, εκείνος που ανήκει σε μια μειονότητα εθνική, θρησκευτική, σεξουαλική.

Γ.Δ.: Αυτό που μας ενδιέφερε πολύ ήταν το δίλημμα που θέτει το έργο κι έτσι προέκυψε και ο τίτλος του. Τι κάνεις όταν οι οκτώ Τούρκοι σου ζητάνε άσυλο κι αν τους το προσφέρεις κινδυνεύεις να τα βάλεις με την Τουρκία; Καλείσαι να αποφασίσεις. Είναι το ξένο με την ευρύτερη έννοια, όταν έρχεται μπροστά σου και σου προκαλεί ένα δίλημμα. Γι’ αυτό και η όλη ιστορία χτίζεται πάνω στο σημείο που ο βασιλιάς λέει: Αν σας βοηθήσω, κινδυνεύω να τα βάλω με τους Αιγυπτίους, να έρθω σε πόλεμο μαζί τους και να βάλω σε κίνδυνο τον λαό μου. Αν δεν σας βοηθήσω, τα βάζω με τους θεούς, δηλαδή με την ηθική που δεν μας επιτρέπει να αγνοούμε τον ικέτη. Αποφασίζω με τη λογική «ας μην μπλέξουμε τώρα» ή με μια ανώτερη ηθική που έχω αποδεχθεί ότι με χαρακτηρίζει ως άνθρωπο και ως κοινωνία; Αρα ο επίλογος είναι «τι άνθρωποι θέλουμε να είμαστε και τι κοινωνία θέλουμε;». Αυτό είναι το δίλημμα που θέτει αυτό το έργο.

Και η απάντηση είναι…

Γ.Δ.: Απαντήσεις δεν δίνουμε. Την απάντηση τη δίνει μόνος του ο καθένας κάθε μέρα. Και επιμένω ότι δεν τη δίνουν μόνο τα κράτη, αλλά και οι άνθρωποι μεμονωμένα. Η απάντηση είναι ανοικτή. Το έργο δεν λέει πώς απαντάται το δίλημμα, απλώς τελειώνουν τα δεδομένα, ακούγονται όλες οι απόψεις κι η ταινία ξαναρχίζει. Σκοπός είναι να φεύγει από εκεί ο θεατής αναλογιζόμενος το δίλημμα και τι θα έκανε αν είχε το αντίστοιχο.

Γιατί για να περιηγηθεί κάποιος το «Εργαστήριο διλημμάτων» θα πρέπει περάσει μέσα από έναν λαβύρινθο;

Γ.Δ.: Υπάρχει κάτι εύκολο σήμερα; Είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση εύκολη; Το Προσφυγικό; Ο κόσμος; Εδώ τρεις άνθρωποι και δεν μπορούν να συνεννοηθούν. Υπαρξιακά πρέπει κι εμείς να βουτήξουμε λίγο μέσα μας, να χαθούμε και να βγούμε σοφότεροι.

Ο.Α.: Ο λαβύρινθος άλλωστε είναι κι ένα ελληνικό στοιχείο που έχει περάσει σε όλες τις γλώσσες με το ίδιο φορτίο. Πρέπει να μπεις μέσα, να βασανιστείς και να βγεις καθαρμένος ή με καινούργια ερωτήματα.

Γ.Δ.: Η κάθαρση της τραγωδίας για μένα είναι η καθαρότητα του μυαλού. Πώς από όλο αυτό εστιάζουμε στο δίλημμα, στη μία ερώτηση. Χανόμαστε από όσα μας βομβαρδίζουν και από όλο αυτό πρέπει να καταλάβουμε ένα ερώτημα: τι άνθρωποι θέλουμε να είμαστε. Τα υπόλοιπα θα τα βρούμε. Ας καταλήξουμε όμως ο καθένας μόνος του και μετά ως σύνολο τι κοινωνία θέλουμε να έχουμε και μετά βρίσκουμε πόσους πρόσφυγες θα πάρει ο καθένας ή αν θα φτιάξουμε τείχος. Ας έχουμε αποφασίσει ποιοι θέλουμε να είμαστε διότι διαφορετικά μια θα ψηφίζουμε Τραμπ, μια Λεπέν, όποιον μας τάξει έναν μισθό επιπλέον. Θα είμαι ικανοποιημένος αν ο κόσμος βγαίνοντας έχει πάρει μαζί του το ερώτημα «τι άνθρωπος θέλω να είμαι».

Πιστεύετε ότι θα προσελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον –ένα από τα βασικά ζητούμενα μιας εθνικής συμμετοχής στη μεγαλύτερη εικαστική διοργάνωση παγκοσμίως –λόγω της επικαιρότητας του θέματος;

Γ.Δ.: Μιλά για μια σύγχρονη ιδέα και είναι πολύ σημαντικό να ειπωθεί τώρα, διότι αφορά την Ευρώπη και όλο τον κόσμο και δεν αφορά το Μεταναστευτικό. Αναφέρεται στη σχέση μας με το ξένο και το νέο και κατά πόσο προτιμάμε να οχυρώσουμε τον κόσμο μας ως έχει και να αποκλείσουμε οποιοδήποτε καινούργιο στοιχείο επειδή το αντιμετωπίζουμε ως απειλή. Ας μην ξεχνάμε ότι κάποιοι χτίζουν τείχη.

Ο.Α.: Οταν ξεκινήσαμε δεν υπήρχε η υπόθεση των οκτώ Τούρκων που ζητούν άσυλο και οι οποίοι παντού αναφέρονται ως ικέτες. Αν δεις την ιστορία τους, είναι αυτό που περιγράφει ο Αισχύλος. Είναι συγκλονιστικό.