Ο κόκκος άμμου στην ουρήθρα είναι ένα έξοχο εύρημα του Πασκάλ όταν θεμελίωνε, πρώτος αυτός, ο μέγας μαθηματικός και φιλόσοφος για πρώτη φορά στην περιπέτεια της ανθρώπινης σκέψης τη θεωρία της τυχαιότητας. Αυτός πρώτος υποστήριξε πως το τυχαίο δεν είναι μια αυθαιρεσία, μια επιπόλαια ζαριά, αλλά τα πάντα έχουν λογική συγκρότηση και υπακούουν στους νόμους της πιθανότητας. Ετσι λοιπόν υπάρχει πάντα η πιθανότητα (ακόμη και στατιστικά υπολογιζόμενη) ένας κόκκος άμμου να φράξει την ουρήθρα και να επιφέρει τον θάνατο. Αυτό αρχαιόθεν ονομαζόταν Μοίρα, Ειμαρμένη, πεπρωμένο αλλά στην Ιστορία έλεγε ο Γκαίτε ονομάζεται Ναπολέων και ο καθείς θα ισχυριζόταν πως άλλοτε ονομάζεται Χίτλερ, Στάλιν, Σαντάμ Χουσεΐν, Μάο και Πολ Ποτ. Αλλά και στον καθημέραν βίο, στην προσωπική ζωή του καθενός υπάρχει η πιθανότητα μια κίνηση, ένας λόγος, μια συμπεριφορά, ένας πραγματικός ή φανταστικός κίνδυνος, μια απροσδόκητη αρρώστια στα καλά καθούμενα, ένας αιφνίδιος έρωτας, μια τυχαία (;) συνάντηση, η αλλαγή μιας διαδρομής, μια δίαιτα, ένα όνειρο ή και ένας περαστικός στη διασταύρωση να σου ανατρέψουν τη ζωή, τον ψυχισμό, τις ιδέες και το ήθος σου.
Οι μεγάλοι προσωκρατικοί φιλόσοφοι (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Πυθαγόρας κ.λπ.) μελετώντας την ποικιλία των φαινομένων στη φύση αναζητούσαν μια Σταθερά, κάτι αρχικά αναλλοίωτο, μια Αρχή, μια Ουσία, το Ενα πίσω από τη φαινόμενη πολλότητα. Ο μέγας Ηράκλειτος παρατηρώντας τη φύση διαπίστωσε πως όταν μπεις στο ποτάμι δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές ούτε το ποτάμι, ούτε το περιβάλλον, ούτε εσύ είσαστε οι ίδιοι τη δεύτερη φορά, διότι όλα έχουν αλλάξει, το νερό, η όχθη, ο κάμπος και εσύ που τη δεύτερη φορά έχεις την εμπειρία της πρώτης φοράς, άρα είσαι Αλλος.
Εντρομος τότε αισθάνθηκε σαν να πρόδιδε τους προϋπάρξαντες φιλοσόφους που έβρισκαν μια ουσία αθάνατη και αιώνια πίσω από την ποικιλία των φαινομένων, το νερό, το άπειρο, τον αιθέρα, τους αριθμούς κ.τ.λ. Ο Ηράκλειτος τότε πεπεισμένος πως τα πάντα αλλάζουν δεν έβρισκε κάτι σταθερό και αιώνιο, ώσπου έλαμψε φως και διατύπωσε συμφωνώντας με τους παλαιότερους για την ύπαρξη κάτι σταθερού και αιώνιου μέσα στην πολλότητα των φαινομένων και διακήρυξε πως ενώ όλα αλλάζουν, τότε το μόνο σταθερό και αιώνιο είναι η Αλλαγή!!
Μέσα σ’ αυτό το εξαίσιο ποτάμι του χρόνου και της αιώνιας αλλαγής κινούνται τα μεγάλα φιλοσοφικά και επιστημονικά κινήματα, θεωρίες και υποθέσεις, τα μαθηματικά αξιώματα και οι πολιτικές θεωρίες, η ιστορία και οι τέχνες, η οικονομία και τα ψυχικά φαινόμενα. Από τον Ηράκλειτο στον Αριστοτέλη, από τον Καρτέσιο στον Κάντιο και από τον Εγελο στον Μαρξ και από τον Νίτσε στον Χάιντεγκερ και βέβαια από τη Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν στην Απροσδιοριστία του Χάιζενμπεργκ και του Ντε Μπρολί.
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ. Ζούμε στα χρόνια μας τις επιπτώσεις στη ζωή μας της πιθανότητας, του απροσδιόριστου, του τυχαίου και του χάους. Στην τέχνη αυτές οι επιπτώσεις δημιούργησαν αναζωπυρώνοντας αρχαίες υποψίες την κυριαρχία του παραλόγου στην Ιστορία και στη Ζωή.
Από τον Σαρτρ και τον Καμί στον Ιονέσκο και τον Μπέκετ και από τον Αλμπι στον Πίντερ το παράλογο διαπερνά όλη την καλλιτεχνική δημιουργία και διαταράσσει τον θεατρικό ορθολογισμό ενός Ιψεν, ενός Στρίντμπεργκ, ενός Αρθουρ Μίλερ. Μόνο ο Πιραντέλο ανακάλυψε τις πολλαπλές αλήθειες για το ίδιο φαινόμενο άρα και τη σχετικότητα της αλήθειας. Δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεαστούν από την περιπέτεια της σκέψης όλοι οι σοβαροί συγγραφείς, όπως οφείλουν να μαθητεύσουν και οι πολιτικοί και οι δάσκαλοι.
Δεν θα μείνω στη μεγάλη κληρονομιά του θεάτρου για να φτάσω σ’ έναν απροσδόκητο καρπό αυτής της οπτικής που ανακάλυψε, μετέφρασε και πρωταγωνιστεί η Ελένη Ράντου με σκηνοθέτη τον Σταμάτη Φασουλή. Στο θέατρο Διάνα παίζεται το ερεθιστικό έργο μιας άγνωστης έως τώρα συγγραφέως στα χωρικά μας ύδατα, της Ζίνι Χάρις, με τίτλο: «Για μια ανάσα».
Η σκωτσέζα συγγραφέας αφηγούμενη μια απλή ιστορία δύο γυναικών αδελφών, μας εισάγει στον τρόμο των ενδεχομένων, του απροσδιόριστου, απροσδόκητου, παράδοξου, ανερμήνευτου, απρόσιτου και παράλογου του κόσμου που ζούμε. Αλλά είναι νέος ο κόσμος αυτός; Τι άλλο εννοεί ο μέγας Σοφοκλής με τους πρώτους δύο στίχους του πρώτου στάσιμου της «Αντιγόνης»: «Πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει». Δηλαδή «Πολλά προκαλούν το δέος, τίποτε απ’ όσα περιφέρονται στον κυκλικό χρόνο δεν προκαλεί μεγαλύτερο δέος απ’ όσο προκαλεί η ανθρώπινη συμπεριφορά». Ο μέγας σύγχρονος φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ σ’ αυτούς τους στίχους στηρίζει τη θεωρία του για την ανοικειότητα της ύπαρξης, θεωρία που έρχεται από τον Ελληνα της Κάτω Ιταλίας συνδυαστικό φιλόσοφο Εμπεδοκλή που δογμάτισε πως ο άνθρωπος είναι «φυγάς θεόθεν και αλήτης» εξόριστος από τον θείον τόπο και πλάνητας.
Το έργο που παίζεται στο Διάνα, μην τρομάζετε, δεν εξαντλείται σε φιλοσοφικές αναλύσεις για την ανοικειότητα του κόσμου, τη σχετικότητα των σχέσεων και την πιθανότητα να κυριαρχηθούμε από το τυχαίο. Η βρετανή συγγραφέας αφηγείται με θεατρική ευθυβολία, οικονομία μέσων και αποκαλυπτικές σχέσεις τι μπορεί να συμβεί στον καθέναν που προσπαθεί να διασχίσει την παγκόσμια τάξη συναντώντας τα καβαφικά τέρατα, τους Λαιστρυγόνες, τους Κύκλωπες, τον θυμωμένο Ποσειδώνα ακριβώς γιατί τον «κουβαλάει» μες στην ψυχή του. Ερωτας, οικονομία, οικόσιτος φασισμός, προκαταλήψεις, ρατσισμός, προπαγάνδα, εθνικιστικά σύνδρομα, αμοιβαία καχυποψία, φυλετικές ψυχώσεις και έμφυλες ιδεοληψίες γίνονται οι συμπληγάδες που συναντούν οι δύο αδελφές στη δική τους Οδύσσεια. Μην αμφιβάλλετε, η σύγχρονη Οδύσσεια μπορεί να αφηγείται επικίνδυνα ταξίδια μέσα σε μια γειτονιά, σε μια πολυκατοικία από όροφο σε όροφο και από δωμάτιο σε δωμάτιο. Μας το δίδαξε ο Χένρι Τζέιμς στον «Οδυσσέα» του.
Ο Σταμάτης Φασουλής είναι ένας σκεπτόμενος καλλιτέχνης, όχι ένας απλός οργανωτής θεάματος και ειδικά σε έργα σαν αυτό που μας απασχολεί, ψάχνει και βρίσκει τον δεσπόζοντα τόνο που πρέπει να κυριαρχήσει στον ρυθμό.
Είχε μια καλή μετάφραση το απέριττο αλλά πολύτεχνο σκηνικό της Τρικεριώτη, τα κοστούμια της Τσάμη, τους σημαίνοντες φωτισμούς του Μπιρμπίλη, την κίνηση του Θ. Παπαδόπουλου και την εφιαλτική μουσική της Ναλίσα Γκριν.
Η Ράντου είναι ηθοποιός με γκελ, με χιούμορ και με εσωτερική τεχνική. Στην κορύφωσή της.
Η Λένα Ουζουνίδου είναι ηθοποιός με σκηνικό κύρος, επιβολή και ουσία στην ισορροπία των αισθημάτων. Διαπρέπει.
Ο Αντώνης Καρυστινός στον μεφιστοφελικό του ρόλο έχει τα απαραίτητα προσόντα μιας ροϊκότητας μεταμορφώσεων.
Ο Ηλίας Μελέτης δίνει έναν διανοούμενο βασανιστή με εφιαλτική χάρη!
Ο Ματζιάρης και ο Ραντάνοφ συμπληρώνουν την εύστοχη διανομή.
Σε μια εποχή που μας κατατρύχουν η δυσπιστία, το άγχος, η ανασφάλεια και ο επιδεικτισμός θράσους και κυνισμού, έργα σαν το «Για μια ανάσα» είναι ανάσα ποιότητας.
Μετάφραση:
Ελένη Ράντου
Σκηνοθεσία:
Σταμάτης Φασουλής
Σκηνικά:
Μαγιού Τρικεριώτη
Κοστούμια:
Ιωάννα Τσάμη
Φωτισμοί:
Σάκης Μπιρμπίλης
Κίνηση:
Χρήστος Παπαδόπουλος
Μουσική:
Ναλίσα Γκριν
Παίζουν:
Ελένη Ράντου, Ελένη Ουζουνίδου, Αντώνης Καρυστινός, Μελέτης Ηλίας, Κρις Ραντάνοφ, Γιώργος Ματζιάρης
Πού:
Θέατρο Διάνα (Ιπποκράτους 7, τηλ. 210-3626.596)
