Η ειδοποιός διαφορά που διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα όντα του ζωικού βασιλείου είναι ότι ο άνθρωπος είναι ζώον λογικόν. Και είναι λογικόν διότι είναι ζώον μνήμον. Οι όποιες αρρώστιες που πλήττουν και τη μνήμη, όπως π.χ. το Αλτσχάιμερ, καθιστούν ένα ανθρώπινο ον ζώον. Στην αρχαία μυθολογία των Ελλήνων η Μνημοσύνη ήταν η μητέρα των Μουσών και ανάμεσα τους βεβαίως ήταν η Μούσα της Ιστορίας. Δεν θέλω τώρα να συζητήσω τις αντιρρήσεις του Πλάτωνα που θεωρούσε πως ο εφευρέτης της γραφής Θευθ σκότωσε τη μνήμη. Διότι σε πρώτη προσέγγιση η γραφή σώζει τη μνήμη. Η ιστορία και η γραφή είναι ένα συνεχές Μνημόνιο των ανθρωπίνων πεπραγμένων.
Οποιος λοιπόν θέλει να αφανίσει τη μνήμη, να ευνουχίσει τους αποθέτες των ανθρώπινων εμπειριών, δεν έχει παρά να καταργήσει τη γραφή και να απαγορεύσει τις λέξεις. Διότι και οι λέξεις και η γραφή τους, η λαλιά και τα γράμματα, είναι η ηχητική και η εικονική διατύπωση της σκέψης, του λόγου και της ενδιάθετης μνήμης.
Ως εκ τούτου κάθε τύραννος στο σπίτι, στην εργασία, στην αγορά, στην πολιτεία, στο σύμπαν, όταν θέλει να επιβάλει την ισχύ του και να κυβερνήσει απρόσκοπτα, ασκεί λογοκρισία, αφού δεν μπορεί να εισχωρήσει στη σκέψη. Αν και ήδη το μάθαμε καλά πως υπάρχει και ο τρόπος να σβήσουμε από τους εγκεφαλικούς αύλακες κάθε λειτουργία που παράγει έννοιες, αισθήματα και συνείδηση του εγώ.
Τόσο πολύ το εμπεδώσαμε το πράγμα, ώστε ο καθένας μπορεί να μελετήσει πώς ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής που μιμείται τις ανθρώπινες λογικές λειτουργίες μπορεί να προγραμματιστεί με ορισμένο ή περιορισμένο λεξιλόγιο ή καθορισμένες νόρμες και με μία και μόνη κίνηση να σβήσει, να διαγράψει διά παντός κάθε τεκμήριο και κάθε αποθήκη μνήμης, εν μέρει ή καθόλου. Ετσι, όταν οι διάφοροι τύραννοι ακολουθούν τη λογοκριτική τους επέμβαση με τη σειρά: γραφή, ομιλία, σκέψη.
Πρώτα απαγορεύεται η επικοινωνία με την απαγόρευση συγκεκριμένων λέξεων σε κείμενα. Υστερα η γραφή ως μορφή επικοινωνίας. Μετά καταργείται η χρήση στην ομιλία κάποιων απαγορευμένων λέξεων και όχι σπάνια και η ομιλία. Και αν δεν αποδώσουν αυτές οι εξωτερικές μορφές έκφρασης ιδεών ή συναισθημάτων ή βουλήσεων, έρχεται πλέον και η ριζική, τελική λύση της καταστροφής των εγκεφαλικών κυττάρων που παράγουν σκέψη και μνήμη και φαντασία. Λοβοτομή.
Ηδη ο Ομηρος ονομάζει τη γραφή «σήματα λυγρά» και ακούμε για έναν ταχυδρόμο που κουρεύτηκε, γράφτηκε κάτι στο κρανίο του και αφού μεγάλωσαν τα μαλλιά του, χωρίς να γνωρίζει τι μήνυμα μετέφερε, έφτασε στον αποδέκτη του μηνύματος, κουρεύτηκε και αναγνώστηκε η γραφή που περιείχε και την εντολή να αποκεφαλιστεί ο ταχυδρόμος! Υποπτη, επικίνδυνη η γραφή.
Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί πως μετά την νίκη των Ελλήνων στην Πλάταια, οι Πέρσες έστειλαν στην Αθήνα πρέσβη να μεταφέρει προτάσεις συμμαχίας Αθηναίων και Περσών εναντίων των άλλων Ελλήνων και ο Θεμιστοκλής όταν άκουσε τον απεσταλμένο να αναγγέλλει ελληνικά την πρόταση, διέταξε να του κόψουν τη γλώσσα επειδή βρώμισε τα ελληνικά με προδοτικές προτάσεις! Απαίσιο!
Είναι εξακριβωμένο πως και στα χιτλερικά και στα σταλινικά νοσοκομεία των στρατοπέδων συγκέντρωσης αντιφρονούντων γιατροί επίορκοι προέβαιναν σε λοβοτομή σε όσους χαρακτηρίζονταν επικίνδυνοι να δομήσουν αντιεξουσιαστικά επιχειρήματα, δηλαδή τους χαρισματικούς της γλώσσας και της σκέψης.
Το 1949 η παγκόσμια γνώμη προικίστηκε με ένα σπουδαίο κείμενο. Το βιβλίο του Τζoρτζ Oργουελ «1984». Βγαίνοντας η Ευρώπη από τη φοβερή εμπειρία των κρεματορίων του Χίτλερ και των σταλινικών γκουλάγκ ζούσε με το φάσμα ενός επικρεμάμενου μελλοντικού ανάλογου εγχειρήματος, αφού ο ολοκληρωτισμός αποδείχθηκε πως δεν είναι μονόχρωμος ή μονόχνωτος. Και πράγματι ακολούθησαν γενοκτονίες και στην Ευρώπη και στην Ασία και στη Νότια Αμερική, με κύριο στόχο τη φίμωση του λόγου, τον ευνουχισμό της σκέψης και τον πνιγμό των αισθημάτων.
Το έτος 1984, που απλώς φαινόταν μακρινό το 1949 μέσα από την εμπειρία του μακελειού του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του ατομικού εγκλήματος στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, πέρασε ήδη και 32 χρόνια μετά η Ιστορία του ανθρώπου έχει να μαρτυρήσει για εκατοντάδες μικρές ή μεγάλες λοβοτομές. Ο Οργουελ χρησιμοποιώντας τα μοτίβα και τις αρχές μιας γενναίας λογοτεχνίας που ονομάστηκε επιστημονική φαντασία έγραψε ένα ανεπανάληπτο στη σαφήνειά του αριστούργημα για να ειδοποιήσει τον όρθιο πίθηκο που εξελίχθηκε σε άνθρωπο πως η απόσταση που χωρίζει το ζώο της ζούγκλας από τον δημιουργό των Παρθενώνων, των Λιρ, των μπετοβενικών συμφωνιών και της τέχνης του Νιζίνσκι είναι ελάχιστη. Το ανθρώπινο κτήνος καιροφυλαχτεί και συχνά αντλεί τα εργαλεία του από τις ιδιοφυείς ανακαλύψεις του Νεύτωνα, του Αϊνστάιν και του Βιτγκενστάιν.
Στο θέατρο Βασιλάκου η Κατερίνα Ευαγγελάτου σκηνοθέτησε ιδιοφυώς έναν εφιάλτη. Χρησιμοποιώντας την πρόσφατη διασκευή του «1984» σε θεατρικό κείμενο των Αϊκι και ΜακΜίλαν σε δική της καίρια μετάφραση συγκρότησε με έναν ευάγωγο κύκλο ηθοποιών και κομπάρσων μια θεατρικά νόμιμη κόλαση. Ας μη μας φοβίζουν οι λέξεις. Η φρίκη, ο τρόμος, η απανθρωπιά, είναι συστατικά του βίου και του καιρού μας. Και δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια να μιμούμαστε τη στρουθοκάμηλο. Εχουν δικαίωμα το θέατρο, η λογοτεχνία και η τέχνη εν γένει να δουν και το τέρας κατάματα και να το ξορκίσουν.
Η Ευαγγελάτου έστησε μια παράσταση ωμή, βίαιη, αλλά εντός των ορίων της καλλιτεχνικής ηθικής. Δεν πειράζει αν εγκαταλείψουμε κάποιες ώρες τη ροζ οργαντίνα που μας αποκοιμίζει και στη τέχνη και δούμε πως το τέρας, η τυραννίδα, ο αυταρχισμός και ο ευνουχισμός της αυθεντικής ζωής μάς κυκλώνει. Είδα την παράσταση σε πλήρες αμφιθέατρο και χάρηκα που η πλειονότητα ήταν νέοι άνθρωποι. Ανθρωποι που τους στρώσαμε την κόλαση εμείς οι παλαιοί και εκείνοι τώρα καλούνται να τη διασχίσουν.
Η Ευαγγελάτου ξέρει να αντλεί από τους συνεργάτες της τον καλύτερο εαυτό τους. Ετσι, η Μανιδάκη οργάνωσε έναν πολυμήχανο και εφιαλτικό χώρο, η Σύρμα σχεδίασε έξοχα κοστούμια μιας οικουμενικής φυλακής, ο Γιώργος Πούλιος συνέθεσε μια μουσική συνταρακτικής συνάφειας με τον ρυθμό του λόγου και την εικόνα.
Εξαίσια τα βίντεο του Στάθη Αθανασίου, έδωσαν βάθος στην κόλαση.
Οι φωτισμοί του Βλασόπουλου και τα εφέ των Αλαχούζων προέκταση του όλου σχεδίου.
Ο Πανταζάρας οδεύει πλέον σε λεωφόρο ανοιχτών οριζόντων. Ηθοποιός καθολικός και αιρετικός συνάμα.
Ο Νίκος Κουρής έφτιαξε μια περσόνα αυταρχικού και συνάμα «λογικού» αφεντικού με κύρος και λιτά μέσα.
Η Δροσάκη, κυρίαρχη των μέσων της, έφτασε με απλά μέσα σε βαθύ τραγικό πηγάδι.
Ο Τσακομίδης όπως πάντα λιτός και ουσιαστικός. Πυροκάκος, Γρηγοριάδου, Μηλιάρης, Μικελάτος εξαίσιες φιγούρες σε αυτό το σύγχρονο inferno.