Η λογοτεχνία των Αφροαμερικανών, από τον Τζέιμς Μπόλντγουιν έως την κάτοχο του Νομπέλ Τόνι Μόρισον, είναι ένα υπαρκτό κομμάτι της αμερικανικής παράδοσης, όπως άλλωστε και η ίδια η φυσική τους παρουσία στον Νέο Κόσμο. Μπορεί το «μαύρο» μυθιστόρημα να μην έχει φτάσει στα επίπεδα της αντίστοιχης θριαμβευτικής επιρροής σε τέχνες όπως η μουσική και ο χορός, δεν παύει ωστόσο να αποτελεί ένα διακριτό ρεύμα, εξελισσόμενο παράλληλα με τη σχετική θέση των φορέων του στην αμερικανική κοινωνία. Αντίθετα, δεν υπάρχουν πολλά και σοβαρά δείγματα από αφρικανούς μετανάστες, δηλαδή ανθρώπους που εμφυτεύθηκαν πρόσφατα στο αμερικανικό έδαφος με ποικίλους τρόπους και είτε δεν έχουν ακόμη ενσωματωθεί στο κοινωνικό γίγνεσθαι είτε αναμένουν την νομιμοποίησή τους –που ενδέχεται να μη συμβεί και ποτέ. Το μυθιστόρημα της Ιμπόλο Μπουέ γεμίζει αυτό ακριβώς το κενό: πώς βλέπουν αυτοί οι άνθρωποι την αμερικανική κοινωνία, τι ονειρεύονται, τι απολαμβάνουν, πώς εισπράττουν τα εκεί επιτεύγματα, πώς καταπίνουν τις υπαρξιακές αγωνίες τους, σε ποιες υποκουλτούρες ενσωματώνονται κ.ο.κ.
Το θαύμα
Η 33χρονη συγγραφέας γράφει δύο βιβλία σε ένα. Αφηγείται αφενός έμμεσα τη δική της ιστορία ενσωμάτωσης στο αμερικανικό όνειρο και κατά κάποιο τρόπο και το θαύμα που θα της συνέβαινε καθ’ οδόν με την αποδοχή και την τεράστια επιτυχία του βιβλίου της. Ταυτόχρονα αφηγείται την άλλη όψη του νομίσματος, την ιστορία μιας οικογένειας Αφρικανών με τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά με της δικής της, που εντέλει δεν τα καταφέρνει. Το θαύμα και οι κοινοί τόποι συνυπάρχουν λοιπόν σ’ αυτή την αφήγηση, με απολύτως αναγνώσιμα τα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο Γέντε Γιόνγκα, μετανάστης από το Καμερούν, ζει στο Χάρλεμ με τη σύζυγό του Νένι και τον εξάχρονο γιο τους, αναμένοντας την περιπόθητη άδεια εργασίας που θα τον νομιμοποιήσει στη γη της Επαγγελίας. Μετέρχεται διάφορα επαγγέλματα, ενώ η Νένι συμβάλλει με τον τρόπο της στα οικογενειακά βάρη, καταφέρνοντας ταυτόχρονα να σπουδάζει. Το ζεύγος απολαμβάνει κατά το δυνατόν τις χαρές της ζωής στη Νέα Υόρκη, δικτυώνεται με την εκεί αφρικανική παροικία και αποθαυμάζει τα τεχνολογικά και κοινωνικά επιτεύγματα της Αμερικής. Παραδίδεται στη σαγήνη της μεγάλης πόλης, βοηθά όσο μπορεί οικονομικά τους συγγενείς πίσω στο Καμερούν, αποταμιεύει και ελπίζει.
Η ελπίδα του Ομπάμα
Ο Γέντε δεν πιστεύει στην τύχη του όταν το φθινόπωρο του 2007, στις απαρχές της τραπεζικής κρίσης, και με τον Ομπάμα –τη μεγάλη τους ελπίδα –στα πρόθυρα της εξουσίας, προσλαμβάνεται ως σοφέρ του Κλαρκ Εντουαρντς, ανώτερου διευθυντικού στελέχους της Λίμαν Μπράδερς. O Κλαρκ ζητά από τον Γέντε ακρίβεια, διακριτικότητα και αφοσίωση και ο Καμερουνέζος είναι απολύτως πρόθυμος να σεβαστεί τις επιθυμίες του εργοδότη του. Οι δυο οικογένειες έρχονται κοντά δημοκρατικώ τω τρόπω, αν και με απόλυτη τήρηση των ιεραρχιών. Μάλιστα η Σίντι, η κοσμική, γοητευτική, ανοιχτοχέρα και ανικανοποίητη σύζυγος του Κλαρκ, προτείνει στη Νένι να εργαστεί το καλοκαίρι στην εξοχική κατοικία των Εντουαρντς στο Λονγκ Αϊλαντ. Τα πράγματα δείχνουν να κυλούν ομαλά, αν και αίφνης η οικονομία κλονίζεται συθέμελα, ο Γέντε παίρνει κακά νέα από την Υπηρεσία Μετανάστευσης κι ένα δεύτερο παιδί έρχεται στον κόσμο. Οι δυσμορφίες του αμερικανικού ονείρου ξεδιπλώνονται σταδιακά μπρος στα μάτια των καλόπιστων Αφρικανών: ο μεγάλος γιος του ζευγαριού παρατά τις σπουδές του και πάει να αναζητήσει το… πνεύμα του στην Ινδία, ο μικρός βρίσκει περισσότερη στοργή στην αγκαλιά της Νένι παρά της νευρωτικής μητέρας, η ίδια η Σίντι αποκαλύπτεται εθισμένη στα χάπια, ενώ ο σύζυγός της δουλεύει ατέλειωτες ώρες παραμελώντας την οικογένεια προκειμένου να διασώσει εν μέσω κρίσης το ζηλευτό επίπεδο διαβίωσής τους. Οταν ο Γέντε χρησιμοποιείται από τη Σίντι για να παρακολουθήσει τις υποτιθέμενες παρασπονδίες του συζύγου της, η φούσκα θα σπάσει: ο καμερουνέζος σοφέρ θα απολυθεί και η Νένι θα αναγκασθεί να εκβιάσει την κυρά της αποσπώντας ένα αξιοσέβαστο ποσόν προκειμένου να μην αποκαλύψει τον εθισμό της στα ναρκωτικά. Τέλος κακό, όλα κακά; Οχι ακριβώς, μια και αντί να περιμένουν την εξάντληση των ένδικων μέσων για την πολυπόθητη πράσινη κάρτα, ο Γέντε και η τετραμελής του οικογένεια θα αποφασίσουν την επιστροφή στην πατρίδα, με το σεβαστό τους κομπόδεμα –το όχι και τόσο «καθαρό» –και την κοινωνική τους άνοδο εξασφαλισμένη, έστω και όχι στη μητρόπολη του κόσμου αλλά στη φτωχή της περιφέρεια.

Οι αστοχίες

Τα ευθύγραμμα όνειρα και οι υπεραπλουστεύσεις

Το μυθιστόρημα της Μπουέ μπορεί ώρες ώρες να φαντάζει απλοϊκό στα μάτια του σύγχρονου αναγνώστη του εθισμένου στις πολυπλοκότητες του βίου μας. Τα όνειρα των ηρώων είναι ευθύγραμμα, η πίστη στην Αμερική χωρίς ταλαντεύσεις, η πεποίθηση ότι όλα είναι κακά εκεί πίσω στην πατρίδα υπεραπλουστευτική. Εχω ζήσει δύο χρόνια στο Καμερούν και το γνωρίζω καλά. Μάλιστα, το Λίμπε, η πρώην Βικτόρια, από όπου προέρχονται ο Γέντε και η Σίτι, είναι μια γοητευτική παραθαλάσσια πόλη στον Κόλπο της Γουινέας και στη σκιά του Ορους Καμερούν, χωρίς ορατά ίχνη φτώχειας. Μπορεί η ζωή εκεί να μην είναι στα επίπεδα του ανεπτυγμένου κόσμου, μπορεί οι δυτικές πολιτικές ελευθερίες να απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό αλλά υπάρχουν και ουκ ολίγα πλεονεκτήματα, από τον χορό και τη μουσική ώς το ψάρεμα και την αφθονία φυσικών πόρων. Στις αναδρομές που κάνουν οι ήρωές μας στην προηγούμενη ζωή τους υπάρχουν καλές και πειστικές σελίδες όπως και αστοχίες που μοιάζουν γραμμένες σαν για να κοροϊδέψουν την Υπηρεσία Μετανάστευσης και να πάρουν την πράσινη κάρτα (σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά;). Απλοϊκή είναι συχνά και η ματιά τους στην Αμερική αλλά από την άλλη είναι λογικό για έναν φτωχό μετανάστη να αδυνατεί να κατανοήσει γιατί μια εύπορη Αμερικανίδα το ρίχνει στα ναρκωτικά για να ξεφύγει από κάτι που εκείνος προσπαθεί απεγνωσμένα να αδράξει. Το βιβλίο σώζεται εντέλει μέσω της επιλογής της επιστροφής, έστω και αν αυτή επιτυγχάνεται με όχι και τόσο νόμιμα μέσα (πρακτικά με τον εκβιασμό κατά της εργοδότριάς τους). Αλλά εδώ είναι ο πολιτιστικός σχετικισμός της συγγραφέως που έχει τον λόγο και είναι πολλαπλώς χρήσιμος και στους ευπειθείς εξ ημών –εννοώ σε όσους πιστεύουν στο εγγενές καλό που ενδημεί στον υπανάπτυκτο κόσμο σε σχέση με την «κακή Δύση». Μερικοί αμερικανοί κριτικοί έπεσαν στον πειρασμό να μιλήσουν για ένα Τζόναθαν Φράνζεν από την ανάποδη σ’ ό,τι αφορά την πολυχρησιμοποιημένη έννοια του «μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος», αλλά το βιβλίο εντέλει μας θυμίζει πόσο απέχει η προωθημένη δυτική τέχνη από τα ακόμη ανώριμα τριτοκοσμικά της αντίστοιχα. Πολύ καλή η μετάφραση της έμπειρης Αργυρώς Μαντόγλου.

Imbolo Mbue

Ιδού οι ονειροπόλοι

Μτφ. Αργυρώ Μαντόγλου,

εκδ. Κέδρος 2016, σελ. 463

Τιμή: 16,60 ευρώ