Απλά, ναι. Απλοϊκά, όχι

O ρατσισμός γεννάει τον φόβο ή ο φόβος γεννάει τον ρατσισμό; Η απάντηση μπορεί να αναζητηθεί στην ομώνυμη παράσταση στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, που βασίζεται στη διασκευή του σεναρίου της ταινίας «Ο φόβος τρώει τα σωθικά» («Angst Essen Seele auf», 1974) του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ (Rainer Werner Fassbinder, 1945-1982). Με αυτήν ο εκφραστής του νέου γερμανικού κινηματογράφου κέρδισε ίσως την πρώτη μεγάλη διεθνή του επιτυχία και μαζί το Βραβείο Κριτικών στο Φεστιβάλ των Καννών εκείνης της χρονιάς. Τα γυρίσματα που είχαν γίνει μέσα σε δεκαπέντε μέρες, τον Σεπτέμβριο του ’73, και ο εξαιρετικά χαμηλός προϋπολογισμός δεν στάθηκαν εμπόδιο.

Αυτή η απλή, σχεδόν συνηθισμένη ιστορία διαθέτει βάθος, κρύβει αλήθεια. Αν και γράφτηκε πριν από τέσσερις δεκαετίες, δεν απέχει καθόλου από το σήμερα. Τα πρόσωπα και οι καταστάσεις παραπέμπουν στο διαχρονικό πρόσωπο του ρατσιμού, της ξενοφοβίας, του ίδιου του φόβου.

Μια γερμανίδα καθαρίστρια, χήρα, με τρία μεγάλα παιδιά, η Εμι, συναντά τυχαία και ερωτεύεται τον Αλι, έναν πολύ νεότερό της, μαροκινό μετανάστη στη Γερμανία. Αυτή η σχέση, που καταλήγει σε γάμο, θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα: όλοι κι όλα θα σταθούν απέναντί τους. Η συντηρητική κοινωνία θα τους κρίνει σκληρά, θα τους περιφρονήσει, θα τους οδηγήσει σε μια αναμέτρηση με τον εαυτό τους και την αγάπη τους. Η οικογένεια της Εμι, οι γείτονες, ο μπακάλης, οι συνάδελφοί της στη δουλειά, κανείς μα κανείς δεν θα σταθεί με συμπάθεια σε αυτή την αταίριαστη, φαινομενικά, αγάπη, κανείς δεν θα της αφήσει περιθώριο. Η διαφορά ηλικίας αλλά κυρίως ο φόβος για τον ξένο, τον άλλον, ο ρατσισμός, θα κάνει τα πάντα για να τους διαλύσει.

Ο Σίμος Κακάλας είναι ένας ουσιαστικός, ήσυχος, σκηνοθέτης, που με τη δουλειά του καταθέτει ενδιαφέρουσες πτυχές της θεατρικής του τέχνης. Με αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά προσέγγισε και τον «Φόβο…» του Φασμπίντερ. Εστιάζοντας στο μεδούλι του έργου, στις λεπτές αποχρώσεις της ιστορίας και στην ψυχή των ηρώων, κατέθεσε μια παράσταση εξαιρετικά απλή και λιτή. Προσέθεσε σύγχρονες νύξεις, με τις επί σκηνής αλλαγές των ηθοποιών και με τη χρήση σκηνικών αντικειμένων. Οπως τα σερβίτσια για καφέ ή τσάι και τα μπουκάλια με τα ποτά και τα αναψυκτικά σε μορφή μινιατούρας, και κυρίως με τις χαρτοσακούλες. Αυτές οι τελευταίες έγιναν «μάσκες» και σύμβολα είτε για τις κουτσομπόλες της γειτονιάς είτε για τους «σκουρόχρωμους» μετανάστες, προσθέτοντας μια χιουμοριστική νότα μαζί με την έννοια της ντροπής που μας κάνει να κρύβουμε το πρόσωπό μας.

ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ. Η Τάνια Τσανακλίδου αποδείχθηκε μια πειστική Εμι, συνδυάζοντας τα χαρακτηριστικά μιας τσακισμένης γυναίκας που βρίσκει, στο παρά πέντε, μια δύσκολη ευτυχία. Μεστός ο Κωστής Καλλιβρετάκης στον ρόλο του Αλι. Θεατρικά πολυεργαλεία οι υπόλοιποι τρεις ηθοποιοί του πενταμελούς θιάσου, η Δήμητρα Κούζα, ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης και η Ειρήνη Κότσιφα, που με μια ρόμπα, μια επιπλέον κοιλιά ή ένα υπερπλούσιο μπούστο έπαιξαν τους πολλούς μικρότερους ρόλους.