«Εφτιαχνε μόδα, δεν την ακολουθούσε»

«Η ευγένεια στην κωμωδία», γράφει ο Μάριος Πλωρίτης στον πρόλογο των «Θεατρικών Α’» του Κώστα Πρετεντέρη, «πηγάζει από τον χαρακτήρα και το ήθος του δημιουργού τους… Τέρπει το κοινό, δεν το εκβαρβαρώνει». Πέρασαν 19 χρόνια από εκείνη την έκδοση και 39 από τον θάνατο του Πρετεντέρη. Κι αν κάτι μπορούμε να πούμε σήμερα, που τα «Θεατρικά Β’» («Το καρέ του έρωτα», «Μιας πεντάρας νιάτα», «Δεσποινίς Διευθυντής») κυκλοφορούν σε ενιαίο τόμο (εκδόσεις Εστία), είναι πως τόσο η κωμωδία όσο και το κοινό έχουν αλλάξει δραματικά. Ομως δεν ήταν αυτός ο τόνος –ο μάλλον γλυκόπικρος –που συνόδευσε τα λόγια όσων μίλησαν χθες στο Μικρό Παλλάς για τα έργα του Κώστα Πρετεντέρη και το θέατρο της περιόδου 1953-1978. Αντίθετα, η γεμάτη αίθουσα πλημμύρισε με νοσταλγία για μια εποχή που εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να κριθεί με τα σημερινά δεδομένα.

«Αν ζούσε σήμερα, ο πατέρας μου θα ήταν 91 ετών», ανέφερε ο γιος του συγγραφέα, ο δικός μας Γιάννης Πρετεντέρης, σε έναν ρόλο που, όπως εξήγησε, δεν του είναι συνήθης. Χθες ήταν η πρώτη φορά που μίλησε δημοσίως για τον πατέρα του. «Δεν ξέρω αν τον θυμάμαι με ακρίβεια ή αν οι αναμνήσεις μου έχουν ανακατευτεί με ιστορίες άλλων προσώπων και σκηνές που έχω ακούσει ότι συνέβησαν». Κι ύστερα ο δημοσιογράφος απαρίθμησε με τα μικρά τους ονόματα τα «ιερά τέρατα» της παλιάς καλλιτεχνικής Αθήνας, που για τον ίδιο ήταν απλώς οι φίλοι των γονιών του. «Το θέατρο ήταν στο σπίτι μου ένα οικογενειακό κειμήλιο, που με βοήθησε να γνωρίσω έναν πατέρα ήδη γνωστό σε άλλους. Αυτά τα έργα που παρουσιάζουμε σήμερα είναι ο παιδικός, εφηβικός μου κόσμος. Δεν το είπα ποτέ, δεν το άκουσε κανένας», συμπλήρωσε φανερά συγκινημένος. Ιδιαίτερη ήταν η αναφορά του στον συγγραφικό συμπαραστάτη του Κώστα Πρετεντέρη, τον Ασημάκη Γιαλαμά, που συνυπογράφει δύο από τα τρία έργα του τόμου. Ο Γιαλαμάς ήταν «αυστηρός και συγκρατημένος», εξήγησε ο Πρετεντέρης. «Στην κηδεία του πατέρα μου ήταν εκείνος που εκφώνησε τον επικήδειο και δεν κατάφερε ποτέ να τον ολοκληρώσει, δεν μπορούσε να συγκρατήσει τους λυγμούς του».

«Ο Κώστας Πρετεντέρης υπηρέτησε ένα γενναίο θεατρικό είδος που φύτρωσε στην Ελλάδα και η ιστορία του θεάτρου δεν το έχει τιμήσει όσο πρέπει» σημείωσε ο θεωρητικός του πάνελ, ο θεατρικός κριτικός των «ΝΕΩΝ», Κώστας Γεωργουσόπουλος. Η φαρσοκωμωδία ήταν γέννημα του Εμφυλίου, μιας εποχής με υλικό που δημιούργησε θεατρική δυναμικότητα –και ήταν γραμμένη σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα από δημοσιογράφους. Ο Τσιφόρος, ο Βασιλειάδης, ο Ψαθάς, ο Γιαλαμάς, ο Πρετεντέρης ήταν «όλη μέρα πάνω στο μάρμαρο», αλλά παράλληλα εξασκούσαν το συγγραφικό τους ταλέντο στο θέατρο, στο ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο σημειώνοντας τεράστια επιτυχία.

«Η μόνη επαφή που έχω με τον Κώστα Πρετεντέρη είναι έμμεση, μέσα από το “Εκείνες κι Εγώ”», τόνισε απ’ την πλευρά του ο Γιάννης Μπέζος, αναφερόμενος στη διορατικότητα του Πρετεντέρη, ο οποίος κατάλαβε νωρίς την απήχηση που θα είχε η τηλεόραση. Οπως πάντως αποκάλυψε ο ίδιος, εκείνη που τελικά τον έπεισε να κάνει ριμέικ το περίφημο σίριαλ που πρωτοπαίχτηκε στην ΥΕΝΕΔ (με τον Λάμπρο Κωνσταντάρα) ήταν η γυναίκα του Κώστα Πρετεντέρη Αννα. «Της είπα ναι, χωρίς να έχω δει το υλικό», εξομολογήθηκε ο ηθοποιός στους παρευρισκόμενους. «Δεν μου ‘χει ξανατύχει ποτέ άνθρωποι νέοι, πιο νέοι από μένα, να γελάνε με το κείμενο, πριν ακόμα γυριστεί το επεισόδιο».

Ο Σταμάτης Φασουλής, που έγραψε και έναν από τους δύο προλόγους του βιβλίου (τον άλλο υπογράφει η Ελένη Βαροπούλου), δεν έχει ανεβάσει, ούτε έχει παίξει ποτέ σε έργο του Κώστα Πρετεντέρη. Παρακολουθούσε όμως το ραδιοφωνικό «Ημερολόγιο ενός τρελού» ανελλιπώς, εξηγώντας πως ο Πρετεντέρης δεν ήταν συγγραφέας ατάκας αλλά χαρακτήρα. «Δημιούργησε μια γλώσσα που βοηθούσε την κοινωνία να εκφραστεί. Εφτιαχνε μόδα, δεν την ακολουθούσε και κατάφερε να ενώσει πανέξυπνα τις δύο Ελλάδες που υπήρχαν πριν την δικτατορία». Ο Φασουλής γνώρισε τον Πρετεντέρη μέσα από τις αφηγήσεις του Δημήτρη Χορν, ο οποίος αναφερόταν σε κείνον με τρυφερότητα. «Είναι η ανθρώπινη ζεστασιά, ο απόηχος ενός ανθρώπου που με βρήκε», εξήγησε ο Φασουλής. «Κι αυτό κάτι λέει».