Αταξική ομοιοπαθητική

«De profundis»

Αλήθεια η δυστυχία έχει ταξικότητα. Παρά όσα μπορούν να ισχυρίζονται μερικοί –επιεικώς αφελείς ή όχι –πολιτικοί διαχειριστές της μοίρας μας, η δυστυχία, το ψεύδος, η απάτη αλλά και ο έρωτας, η αγάπη και η αλληλεγγύη είναι αταξικά φαινόμενα, πιστεύω, από τις εποχές πριν οι κοινωνίες καταστηθούν ως διαφοροποιημένες, από την εποχή που ο άνθρωπος ήταν περιπλανώμενος τροφοσυλλέκτης.

Υπάρχει μια σκηνή στην αριστουργηματική ταινία του Ντε Σίκα «Θαύμα στο Μιλάνο» (γιατί αλήθεια δεν παίζεται ξανά και ξανά, ιδιαίτερα στην τωρινή ευρωπαϊκή συγκυρία;) όπου σε μια άθλια εγκατάσταση εσωτερικών προσφύγων σε μια ερημιά, γεμάτη με σκηνές και παράγκες, δύο νέοι ερωτεύονται, ένας μαύρος και μια λευκή. Αλλά αντιμετωπίζουν ρατσιστικές επιθέσεις και απομόνωση. Οταν εμφανίζεται ένας ουρανοκατέβατος μάγος (μια ουτοπική ψευδαίσθηση ουτοπίας) που μοιράζει αγαθά και πληροί άμεσες ανάγκες, βλέπουμε μέσα στο πλήθος και το στριμωξίδι τούς δύο ερωτευμένους να έχουν αλλάξει χρώμα, εκείνη να έχει ασπρίσει, εκείνος να έχει μαυρίσει, για να συναντηθούν στην ομοιομορφία των συμβατικών! Αυτό, λέει ο Ντε Σίκα, είναι η θυσιαστική αγάπη. Το ξαναδιατυπώνω, η δυστυχία, ο πόνος, το πένθος, η ερωτική προδοσία, η απώλεια, κάθε απώλεια, δεν είναι ταξικά φαινόμενα και δεν μπαίνουν στο ιδεολογικό παζάρι.

Πριν από τριάντα χρόνια οργανώθηκε στην Αθήνα ένα παγκόσμιο συνέδριο θεατρικής κριτικής. Υπουργός Πολιτισμού ήταν ο ακαδημαϊκός και μέγας φιλόλογος Τρυπάνης (ο εκδότης του Ρωμανού Μελωδού από την Οξφόρδη). Οταν ανέβηκε στο βήμα (στο Πάντειο γινόταν το συνέδριο), ο κριτικός θεάτρου της Ανατολικής Γερμανίας με έπαρση και δογματίλα στυγνή μάς ενημέρωσε πως στο μέλλον, όταν θα θριαμβεύσει ο κομμουνισμός, δεν θα υπάρχει θέατρο ούτε και η κριτική του γιατί θα έχει καταργηθεί η πάλη των τάξεων αλλά και όλες οι πηγές δυστυχίας! Ημασταν μαζί με τον Τάσο Λιγνάδη οι μόνοι έλληνες σύνεδροι. Πριν λοιπόν εγκαταλείψει το βήμα ο γερμανός συνάδελφος, ζήτησα από τον πρόεδρο της συνεδρίας να θέσω μια ερώτηση. Και ζήτησα από τον αλαζόνα δογματιστή συνάδελφο να με διαβεβαιώσει πως σε εκείνο το παραδείσιο μέλλον οι άνθρωποι δεν θα πεθαίνουν! Γιατί, του θύμισα, στον χαμένο παράδεισο των Γραφών ούτε ποίηση ούτε θέατρο ούτε χορός ούτε ζωγραφική υπήρχαν. Ολα αυτά έγιναν ανάγκη του ανθρώπου από την εποχή που έφαγε τον καρπό της γνώσης και συνειδητοποίησε πως είναι θνητός, άρα μελλοθάνατος! Θυμάμαι πως την ερώτησή μου κάλυψαν τα χειροκροτήματα των συνέδρων, αλλά άρχισαν πρώτοι οι πολωνοί και οι τσέχοι συνάδελφοι λίγο πριν από την εξέγερση της Πράγας!

ΔΥΟ ΜΟΝΟΛΟΓΟΙ. Αν καταθέτω αυτές τις εμπειρίες είναι γιατί συνέβη μέσα σε μία εβδομάδα να δω δύο έξοχες παραστάσεις – μονολόγους όπου οι υπάρχοντες ομιλητές ανήκαν σε δύο σχεδόν αντίθετες ακραίες ταξικές πλευρές του κοινωνικού ταξικού άξονα. Στην αριστοκρατία του πλούτου και στο λούμπεν προλεταριάτο. Στη δεύτερη σκηνή του Θεάτρου Οδού Κεφαλληνίας η Αθανασία Καραγιαννοπούλου μετέφρασε, σκηνοθέτησε και επένδυσε μουσικά τον σπαρακτικό εξομολογητικό μονόλογο του Οσκαρ Ουάιλντ «De profundis» (εκ βαθέων).

Τι είναι αυτό το συνταρακτικό αυτοβιογραφικό κείμενο; Ενα τολμηρό ερωτικό γράμμα ενός προδομένου εραστή προς τον προδότη της αγάπης. Η προδοσία της αγάπης είναι μεγάλο μέρος από την παγκόσμια ανθολογία της ποίησης, δημώδους και λόγιας. Ο Ουάιλντ ανήκει σε μια λογοτεχνική σχολή που ονομάστηκε αισθητισμός, μια ηθελημένη καλλιέπεια και μια εμμονή σε πολύτιμα τιμαλφή, ερωτικά ξόρκια, αρώματα, επιδείξεις και υποταγές στις απαιτήσεις μιας ακραίας έκφρασης της μόδας. Πίσω όμως από όλα αυτά ο ιδιοφυής αυτός νάρκισσος καλλιεργούσε δηλητηριώδη φυτά, οξεία κριτική για την τάξη του και τα ηθικά παραφερνάλια της βικτωριανής υποκριτικής ανηθικότητας.

Παντρεμένος με δύο παιδιά, ο Ουάιλντ ενέδωσε και στον ομόφυλο έρωτα και παραδόθηκε στο πάθος για έναν έφηβο γοητευτικό αριστοκράτη. Οταν η ταξική ηθική του οικογενειακού κύκλου διασαλεύτηκε, ο Ουάιλντ μηνύθηκε από τον πατέρα του ερωμένου – εραστή και ο ποιητής φυλακίστηκε, διαπομπεύτηκε, διασύρθηκε και κατέληξε αποσυνάγωγος και στιγματισμένος στη Γαλλία, όπου και πέθανε ανεπιθύμητος στη γενέθλια γη του.

Ο νεαρός ερωμένος – εραστής τον αρνήθηκε, τον απώθησε και επέλεξε την προστατευτική φωλίτσα εντός του οικογενειακού ηθικού σεμνότυφου κάστρου. Το «De profundis» είναι η επιστολή, δημόσια και γι’ αυτό γενναία, που του απευθύνει θρηνώντας, οργισμένος, αμετανόητος, ενοχικός και συνάμα ελευθεριάζων, ο προδομένος σύντροφος. Ο έρωτας (όχι το σεξ) δεν έχει φύλο. Η απελπισία, η προδοσία, η έλξη, το πένθος για την απώλεια δεν έχουν φύλο. Η έλλειψη του ερωτικού σώματος, η απώλεια της ηδονής μπορεί να ξεπεραστεί ή να βρει καταφυγή σε άλλο σώμα και άλλου ποιού σαρκική απόλαυση. Η ψυχική εξορία του ερωτικού αισθήματος, η φιλοξενία στα φυλλοκάρδια του άλλου δεν ξεπερνιέται. Η αγιάτρευτη πληγή, αν μάλιστα έχει παραδοθεί αμαχητί στο αρτεσιανό της ύδωρ.

Το κείμενο του Ουάιλντ που μετέφρασε και διασκεύασε σε μονόλογο η Καραγιαννοπούλου είναι μια κοσμική επανάληψη των μαρτυρίων που υπέστησαν χριστιανοί από τους ειδωλολάτρες, οι οποίοι ταπεινώθηκαν, πόνεσαν, ούρλιαξαν, αλλά τα βέλη και τα θανάσιμα τραύματα αποτελούσαν μια πύλη που οδηγούσε στη συνάντηση με τον Νυμφίο της εκκλησίας.

«Ζωή… χαρισάμενη»

Στο θέατρο Προσκήνιο μας περιμένει μια απροσδόκητη διπλή έκπληξη. Ενα κείμενο και μια ερμηνεία. Ο Κώστας Τσιάνος έχει γράψει μια σημαίνουσα ιστορία τα τριάντα τώρα χρόνια ως ηθοποιός, σκηνοθέτης και διευθυντής – εμπνευστής ιδιαίτερα του θεάτρου στη γενέθλια Λάρισα. Τώρα τον χαιρόμαστε ως συγγραφέα ενός αριστουργηματικού μονολόγου με τίτλο «Ζωή… χαρισάμενη».

Βρισκόμαστε στην άλλη άκρη του «ταξικού τόξου». Μια ανέστια, έρμαιο των συνθηκών, απροστάτευτη, παραδομένη στις πρωτόγονες ζωώδεις ορέξεις (πείνα, δίψα, σεξ), προλετάρια, χωρίς καμιά συνείδηση ταξική για να διεκδικήσει με χέρια και με δόντια μόνη ή με άλλους τα δικαιώματά της στη ζωή, υποκύπτει κάθε φορά σαν άβουλο ζωάκι στις ορέξεις του πρώτου τυχόντος, γεννάει παιδιά, τα πουλάει, τα δανείζει, τα κλείνει σε ιδρύματα, αλλά λαχταράει ως ένστικτο μητρότητας γι’ αυτά και ανίκανη να κάνει επαγγελματική χρήση της ερωτικής της διαθεσιμότητας καταντάει έσχατο κατακάθι στη χυδαία ερωτική «βιοτεχνία», λεκανατζού, υπηρέτρια σε οίκο ηδονής.

Δεν είναι όμως το πολύ ενδιαφέρον κοινωνιολογικά θέμα του μονολόγου. Ο Τσιάνος βρίσκει με τρόπο πράγματι θαυμαστό τη γλώσσα, την ταξική γλώσσα, το ιδιόλεκτο της «ηρωίδας» του. Κατόρθωμα γραφής όχι λογοτεχνικού κειμένου, αλλά θεατρικού δραστικού λόγου. Ενα άλλο σε άλλο κοινωνικό υπόστρωμα ντε προφούντις. Και τι ιδεολογικό μάθημα. Αυτός ο άνθρωπος, το απολειφάδι ζωής που έλεγαν οι παλιοί, έχει τόση όρεξη για ζωή, τόσο πείσμα, τόσο πάθος, τόση δύναμη ώστε αφήνει βαθιές χαράξεις με τα νύχια της στο αδυσώπητο τείχος που της υψώνουν η ανάγκη και η αδιαφορία των χορτάτων. Εξοχο κείμενο, κόσμημα της δραματουργίας μας δίπλα σε άλλα εξίσου αξιόλογα που μας πλούτισε η ανάγκη της εποχής, η οποία μας απαγορεύει πολυπρόσωπες διανομές.