Πολύς λόγος για την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων τις τελευταίες μέρες, αλλά περί τίνος πρόκειται;
Με τη φράση «Ευρώπη δύο ή πολλαπλών ταχυτήτων» ή «ευέλικτης ολοκλήρωσης» (flexible integration) ή «διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης» (differentiated integration) ή «μεταβλητής γεωμετρίας» (variable geometry) υπονοείται ένα καθεστώς στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) όπου κάποιες χώρες-μέλη προχωρούν ταχύτερα και βαθύτερα στην ενοποίηση, ενώ κάποιες άλλες παραμένουν πίσω ή εντελώς εκτός. Ωστόσο η Ευρώπη των «δύο ή πολλαπλών ταχυτήτων» δεν είναι εντελώς καινούργια. Χρονολογείται ουσιαστικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ενώ το 1994 οι Σόιμπλε και Λαμέρς στο γνωστό κοινό κείμενό τους ζήτησαν τη θεσμοποίησή της. Από τότε και μέχρι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ουσιαστικά διαμορφωθεί σε καθεστώς πολλαπλών ταχυτήτων. Ετσι υπάρχουν κάποιες χώρες που συμμετέχουν στην ευρωζώνη (19), κάποιες άλλες συμμετέχουν στο σύστημα Σένγκεν ή στην αμυντική ενοποίηση, ενώ κάποιες άλλες δεν συμμετέχουν.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέπει τη δυνατότητα χωρών (εννέα τουλάχιστον) να προχωρήσουν ταχύτερα και μέσω ρύθμισης –ονομάζεται «ενισχυμένη συνεργασία» (enhanced cooperation) –που είναι ανοιχτή για όλες τις χώρες που επιθυμούν να συμμετάσχουν ευθύς αμέσως ή σε μεταγενέστερο στάδιο, καθώς και μια σειρά άλλων ασφαλιστικών δικλίδων (δεν θα πρέπει να θίγει π.χ. την οικονομική και κοινωνική συνοχή). Προβλέπεται επίσης ειδική ρύθμιση για ευέλικτη ενοποίηση στον αμυντικό τομέα (Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία/ Permanent Structured Cooperation –PESCO).
Οι προτάσεις που κατατίθενται τώρα για «δύο ταχύτητες» (ως απάντηση κυρίως στο Brexit) είτε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή/ Junker (Λευκή Βίβλος, σενάριο 3 –«Αυτοί που θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα») είτε από χώρες-μέλη (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία –συνάντηση Βερσαλλιών 6ης Μαρτίου) δεν είναι σαφές εάν επιδιώκουν τις δύο/πολλαπλές ταχύτητες εντός ή εκτός Συνθήκης. Στην πρώτη περίπτωση εφαρμόζονται οι ρυθμίσεις για την «ενισχυμένη συνεργασία». Με όλες τις ασφαλιστικές δικλίδες. Στη δεύτερη όμως (εκτός Συνθήκης) μπορούν να δημιουργηθούν αυθαίρετες και επικίνδυνες καταστάσεις με ενδεχόμενο αποκλεισμό κρατών-μελών (ρητά έχει αναφερθεί η Ελλάδα) προκειμένου να δημιουργηθεί η Ευρώπη του «εσωτερικού πυρήνα» (Core Europe –Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία + BENELUX).
Ως απάντηση στο Brexit και γενικώς στα προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ενωση, η Ελλάδα θα πρέπει να υποστηρίξει την επιτάχυνση της ενοποίησης «για περισσότερη και καλύτερη Ευρώπη», της ανάπτυξης, ευημερίας, απασχόλησης, ασφάλειας, κ.λπ. Οπου είναι αναγκαία η ευελιξία/ διαφοροποίηση θα πρέπει να αξιοποιηθούν οι ρυθμίσεις της Συνθήκης της Λισαβόνας (ενισχυμένη συνεργασία, PESCO κ.λπ.) χωρίς αυθαίρετους αποκλεισμούς χωρών-μελών ή αλλοίωση του κεκτημένου της Ενωσης (σχετικά με αλληλεγγύη, συνοχή κ.λπ.). Αυτονόητο είναι ότι θα πρέπει να ταχθούμε ενάντια στην ιδέα του Core Europe.
Ο Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών