Με το άρθρο 16 το Σύνταγμα ορίζει πως «η παιδεία έχει σκοπό […] την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης». Κύριο ρόλο για την προώθηση της σχετικής ιδεολογίας στα δημοτικά, στα γυμνάσια και στα λύκεια έχουν αναλάβει τα μαθήματα της Ιστορίας και των Θρησκευτικών, μέσω των οποίων η κρατική πολιτική παγιώνει την ελληνοχριστιανική συγκρότηση των νέων. Ειδικότερα, το μάθημα της Ιστορίας δίνει μεγάλη έμφαση στην ιστορία των πολέμων, επειδή θεωρείται ότι κυρίως με πολεμικές δράσεις μεγαλούργησαν διαχρονικά οι Ελληνες. Αντίθετα, ελάχιστα συμβάλλει στην αποφυγή επανάληψης των ίδιων ιστορικών λαθών. Εξάλλου, η εξέλιξη του πολιτισμού δεν αποτελεί άξονα του μαθήματος.
Σε πολλές χώρες, η Ιστορία θεωρείται το κατάλληλο εργαλείο για τη συντήρηση του εθνικού αφηγήματος. Στη χώρα μας, έχει προβληθεί ως εθνική ταυτότητα η υπεροχή της πολεμικής αρετής των Ελλήνων. Αγαπημένο θέμα της δικτατορίας των συνταγματαρχών, η διαχρονική ελληνική πολεμική αρετή έχει το πλεονέκτημα ότι κουκουλώνει τη σημερινή μιζέρια. Η περιζήτητη ιστορική συνέχεια με την ένδοξη αρχαιότητα ισχύει εφόσον «οι ήρωες πολεμούν σαν Ελληνες». Ωστόσο, μια και οι πόλεμοι δεν ήταν πάντα νικηφόροι, η έμφαση δίνεται στο μεγαλείο της αντίστασης. Με την επιλογή ότι η πολεμική αρετή συμπυκνώνεται στην ηρωική θυσία, η νίκη ή η ήττα στη μάχη περνούν σε δεύτερη μοίρα και η ύψιστη αξία αποδίδεται στον ίδιο τον αγώνα και την αντίσταση. Το αφήγημα αυτό αρέσει στη Δεξιά, αλλά γοητεύει ιδιαίτερα και την Αριστερά. Ο ηττημένος ηρωισμός αποτελεί σύμβολο και υπόδειγμα για την πλειονότητα των ελλήνων αριστερών, οι οποίοι απολαμβάνουν το πένθος ως καταφύγιο έναντι μιας πραγματικότητας που συμβαίνει να αποκλίνει από τα πιστεύω τους. Η λατρεία της ηρωικής συμπεριφοράς των αγωνιστών φτιάχνει υποσυνείδητα ένα ικανό αντιστάθμισμα απέναντι στην πραγματική αποτυχία οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών πρακτικών.
Μπορεί η εξάρτηση από τις ρίζες να χαρακτηρίζει γενικώς τα φυτά, ζούμε όμως σε μια χώρα όπου η προσήλωση σε ρίζες θεωρείται αυτονόητο πολιτικό χρέος. Η επίσημη παιδεία τονίζει το μεγαλείο της φυλής και την απέχθεια προς ξενόφερτες απόψεις. Ανάδελφη εθνική συνείδηση και ορθοδοξία επιβάλλουν ένα μοντέλο κλειστής επαρχιώτικης κοινωνίας και τροφοδοτούν συναφείς φανατισμούς. Πολύ εύκολα πείθεται η πλειονότητα ότι η χώρα περιβάλλεται από εχθρούς. Το βροντερό «οχι» προς τους εκάστοτε ξένους εισβολείς, δανειστές, ελεγκτές κ.λπ. εκτιμάται ότι απορρέει από τα νάματα της φυλής. Οι κόκκινες γραμμές είναι σύμβολο προαιώνιου αντιστασιακού πάθους. Η λογική παραμερίζεται και η μοιραία ήττα φέρνει ικανοποίηση ως ηθικά ανώτερη κατάληξη ενός άνισου αγώνα.
Ενώ οι σημερινοί λαοί που προοδεύουν διαμορφώνουν την ταυτότητά τους με παραγωγική δουλειά, αξιοκρατία, μελέτη, εργατικότητα, πειθαρχία, κοινωνική ευσυνειδησία, οι επίγονοι όσων έθεσαν τα θεμέλια της φιλοσοφίας, της επιστήμης, της τέχνης, της πολιτικής και του αθλητισμού επαναπαύονται στην αρχαία έξαρση. Η παιδεία, αντί να κινητοποιεί νέες ελληνικές συνεισφορές στη γνώση, στην καινοτομία, στην αποδοτικότητα, προετοιμάζει τους νέους για απόκρουση εχθρών. Συνακόλουθα, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού επικροτεί μια ατελεύτητη διαπραγμάτευση που συσσωρεύει μεν ζημιές, αλλά επιδεικνύει αγωνιστικότητα, κρατώντας ψηλά τον δαυλό της αντίστασης.
Ο Κίμων Χατζημπίρος είναι καθηγητής του ΕΜΠ
Τελευταία Νέα