Τα πλάνα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αλλάζουν δίχως να κοιτάζουν τη δική μας μελαγχολία. Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων ή της «μεταβλητής γεωμετρίας» ή των «ομόκεντρων κύκλων» είναι μια ιδέα τόσο παλιά όσο και τα αδιέξοδα, στα οποία προσκρούει κατά καιρούς το σημαντικότερο σχέδιο πολιτικής ένωσης κρατών. Προτού δαιμονοποιηθεί σε επίπεδο ρητορικής δεν παύει να είναι μια κάποια λύση. Πέφτει στο τραπέζι –από τον Βίλι Μπραντ το 1974, από τη Μέρκελ σήμερα –ως αντίμετρο στη στασιμότητα της ευρωπαϊκής εξέλιξης. Αποτελεί μία από τις προτάσεις στην εργαλειοθήκη της ενοποίησης. Το πρακτικό αντίκρισμα μετράει, όχι η στρυφνή διατύπωση.
Πώς συμμετέχει, αλήθεια, η Ελλάδα σε αυτή τη συζήτηση; Πόση Ευρώπη θέλουμε όταν παρατηρούμε την Ευρώπη να συρρικνώνεται; Αυτό το ερώτημα κρατάει χρόνια. Από τότε που οι Βρυξέλλες ήταν το συνώνυμο των τακτικών επιδοτήσεων, χάρη στις οποίες χτίστηκε ο πλούτος της περιφερειακής Ελλάδας –για να καταλήξει επίπλαστος χρόνια αργότερα. Προτού καταντήσει η «Κόλαση της γραφειοκρατίας» η Ευρωπαϊκή Ενωση ήταν ο «Παράδεισος των οικονομικών ενισχύσεων». Η νέα καταγγελία σήμερα στρέφεται εναντίον της Ευρώπης α λα καρτ. «Να μη μιλάμε για την Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων» δήλωσε πρόσφατα ο Πρωθυπουργός, «αλλά των πολλών επιλογών».
Αν δεν είναι παβλοφικό ριφλέξ, είναι μια θέση χωρίς περιεχόμενο. Το χαρτί που μοιράζει ο Πρωθυπουργός είναι εκείνο της αδικημένης Ελλάδας που έμεινε πίσω, ενώ η ευρωπαϊκή λοκομοτίβα αναπτύσσει ταχύτητα. Είναι η επιφάνεια μιας βαθύτερης πίστης: εκείνης που τρέφεται από την «κουλτούρα των κατατρεγμένων» ή των «μη προνομιούχων» (underdog culture). Ποιος μπορεί να παίξει καλύτερα αυτό τον ρόλο στην Ευρώπη που μετασχηματίζεται, που αντικρίζει την άβυσσο των διλημμάτων της, που οφείλει να παρουσιάσει λύσεις για τη λιτότητα, το Προσφυγικό, την άνοδο της Ακροδεξιάς, το Brexit; Ποιος μπορεί να παίξει καλύτερα τον ρόλο του μη συστημικού μέσα στο σύστημα της ευρωπαϊκής εξέλιξης;
