Και σ’ αυτή την περίπτωση θεατρικής μεταφοράς μυθιστορήματος –ή ειδικά σε αυτή –το ερώτημα είναι αμείλικτο: κατά πόσον μπορεί η σκηνοθετική προσέγγιση να αποδώσει τα «πνεύματα και αρώματα» μιας συγκεκριμένης εποχής –της δεκαετίας του 1960 εν προκειμένω –αλλά και το ανεξίτηλο συγγραφικό χάρισμα του Στρατή Τσίρκα όπως αποτυπώνεται στις «Ακυβέρνητες πολιτείες». Το ρίσκο αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου η Εφη Θεοδώρου, η οποία ανεβάζει πρώτη τη «Λέσχη» στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, για να ακολουθήσουν οι Γιάννης Λεοντάρης με την «Αριάγνη» και ο Αρης Τρουπάκης με τη «Νυχτερίδα». «Το κείμενο είναι ανάγνωσμα των εφηβικών μου χρόνων» λέει η σκηνοθέτρια. «Το ξαναδιάβασα και το δούλεψα το 2008-2009, οπότε ανεβάσαμε μια παράσταση με τους μαθητές της Σχολής του Εθνικού Θεάτρου στο πλαίσιο του μαθήματος δραματολογίας του Σάββα Κυριακίδη. Για τη φετινή παράσταση το ξανακοίταξα όλο από την αρχή και μάλιστα στην προοπτική της παρουσίασης της τριλογίας. Κάθε φορά σε τέτοια τεράστια μυθιστορήματα ανακαλύπτεις συνεχώς πράγματα. Οπότε είναι μια δεύτερη προσέγγιση».
Οι «Ακυβέρνητες πολιτείες» μεταφέρονται πρώτη φορά στην ελληνική σκηνή σε μια συμπαραγωγή του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν. «Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο από το 1960 έως το 1965. Το 1960 δημοσιεύθηκε “Η Λέσχη”, το 1962 η “Αριάγνη” και το 1965 “H Νυχτερίδα”. Ο Τσίρκας είχε αρχίσει να γράφει και να σκέφτεται πάνω σε αυτό από το 1946. Το ξανάπιασε το 1959, οπότε ήταν μια υπόθεση ζωής για τον συγγραφέα» συνεχίζει η Εφη Θεοδώρου. «Αφορά, όπως γνωρίζουμε, την περιπέτεια του Ελληνισμού στη Μέση Ανατολή τα κρίσιμα χρόνια 1942-1944 και την τύχη του αριστερού κινήματος. Ο βασικός ήρωας Μάνος Σιμωνίδης είναι ένας αριστερός διανοούμενος που βρίσκεται σε ρήξη με την παράνομη αντιφασιστική οργάνωση στην οποία ανήκει. Εχει φτάσει στα Ιεροσόλυμα για να λύσει προσωπικές του αντιφάσεις, που αφορούν ωστόσο και τις παθογένειες του κινήματος. Οπότε συναντούμε τον ήρωα σε μια φάση απομόνωσης και περισυλλογής, ενώ τα χιτλερικά στρατεύματα προελαύνουν στη Μέση Ανατολή και η έκβαση του πολέμου φαίνεται να γέρνει υπέρ του Αξονα. Πρόσφυγες από όλο τον κόσμο συνωστίζονται στην Ιερουσαλήμ, η οποία πια έχει γίνει αυτό που λέει το μότο του έργου “Μια πολιτεία της προσφυγιάς, μια ακυβέρνητη πολιτεία”. Παρακολουθούμε πώς οι περιπέτειες του πολέμου απηχούνται στον ψυχισμό και στη μοίρα των ηρώων που βρίσκονται στα μετόπισθεν. Στα επόμενα έργα (σ.σ. “Αριάγνη” και “Νυχτερίδα”) είμαστε πιο βαθιά στην πρώτη ζώνη. Γι’ αυτό και το κεντρικό θέμα του έργου είναι όλοι αυτοί οι ξεριζωμένοι άνθρωποι σε μια ξένη πόλη, οι οποίοι στην ουσία βιώνουν τον πανικό, τον φόβο και την αβεβαιότητα, τυλιγμένοι μέσα σε ένα κύλινδρο μοναξιάς, “Μόνοι και ξεκομμένοι, στο περιθώριο του κόσμου, του έθνους τους. Στο περιθώριο κι αυτής ακόμη της αλλοπρόσαλλης Γερουσαλήμ” όπως αναφέρει ο συγγραφέας».
ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ. Η «Αριάγνη», το δεύτερο μέρος της τριλογίας, την οποία σκηνοθετεί ο Γιάννης Λεοντάρης, θα παρουσιαστεί σε χώρο του Εθνικού Θεάτρου τον ερχόμενο Οκτώβριο, ενώ το τρίτο μέρος, «Η Νυχτερίδα», θα ανέβει τον Ιανουάριο του 2018 σε σκηνοθεσία Αρη Τρουπάκη. «Υπάρχει μια σκέψη όλη η τριλογία να παρουσιαστεί σαν ενιαία παράσταση τον Φεβρουάριο του 2018» συνεχίζει η σκηνοθέτρια. «Είναι ένα στοίχημα αυτής της συμπαραγωγής. Πώς τρεις διαφορετικοί σκηνοθέτες με μια κοινή ομάδα ηθοποιών καταφέρνουν να προσεγγίσουν αυτό το έργο, που έχει διαφορές ακόμα και ηθολογικές και αισθητικές. Αυτοί οι δέκα ηθοποιοί συγκροτούν ένα είδος αφηγηματικής κοινότητας. Υπάρχει ένα επικό στοιχείο στο μυθιστόρημα, αλλά αυτή η ομάδα αφηγείται και την περιπέτεια της συγγραφής του συγγραφέα. Εχουμε εντάξει στην παράσταση αποσπάσματα από την αλληλογραφία του Τσίρκα και από “Τα Ημερολόγια της τριλογίας” που κρατούσε. Η δημοσίευση της “Λέσχης” ήταν μια επώδυνη διαδικασία για τον ίδιο, καθώς τελικά ώθησε στη διαγραφή του συγγραφέα από το κομουνιστικό κόμμα. Θεώρησαν ότι ο τρόπος, το ήθος και τα ζητήματα που έθιγε τον έθεταν ουσιαστικά εκτός κινήματος. Το μυθιστόρημα είχε μοντερνιστική γραφή έξω από τα ελληνικά δεδομένα της εποχής, η φόρμα και το περιεχόμενο χτυπήθηκαν εξίσου. Οπότε είναι πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε πώς ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα του 20ού αιώνα είχε την υποδοχή της κριτικής και των οικείων. Αυτή η περιπέτεια της συγγραφής ενσωματώνεται στην παράσταση. Δεν βλέπουμε ένα μυθιστόρημα σε μια γραμμική γραφή αλλά με μπρος – πίσω, καθώς το ίδιο το μυθιστόρημα το επιβάλλει αυτό στη γραφή του. Ο Τσίρκας μας παιδεύει πολύ με τα απίστευτα φλας μπακ και τις ανατροπές της ζωής».
«Ακυβέρνητες πολιτείες μέρος 1ο: Η Λέσχη» στο Θέατρο Τέχνης, Υπόγειο (Πεσμαζόγλου 5, τηλ. 210-3228.706) από 17/3. Τετάρτη & Κυριακή 20.00, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο 21:15. Δραματουργία – σκηνοθεσία: Εφη Θεοδώρου. Μουσική: Νίκος Πλάτανος. Βοηθός σκηνοθέτη: Παρασκευή Λυπημένου. Διανομή (με αλφαβητική σειρά): Θανάσης Βλαβιανός, Θανάσης Δήμου, Ανθή Ευστρατιάδου, Γιώργος Κριθάρας, Κατερίνα Λυπηρίδου, Μανώλης Μαυροματάκης, Γιώτα Μηλίτση, Ηλέκτρα Νικολούζου, Δημήτρης Πασσάς, Μάνος Στεφανάκης.
