Υπάρχει ρόλος για την ποίηση;

Ποίηση είναι μια συνθήκη με φως που φωτίζει πλαγίως της ζωής τα αδιέξοδα. Ποίηση είναι ένας χάρτης στην άκρη του οποίου δεν υπάρχουν αγαπημένοι προορισμοί. Η καλή ποίηση προσπορίζει μυστικά. Οι ποιητές δεν εντρυφούν στην πρακτική πλευρά της ζωής, απλώς χτίζουν ένα ποίημα και μας ξεναγούν. Ζούμε σε εποχές δύσκολες. Ο ρόλος της ποίησης θα μπορούσε να είναι του μαιευτήρα που ξεγεννά εκπλήξεις, ελπίδα, αισιοδοξία, τόλμη, ειλικρίνεια, συμπόνια, αρετή, καλοσύνη. Αυτό προϋποθέτει ότι δεν είναι ποίηση συμβατική, μηχανική, ψεύτικη, άνευρη και ενδοσκοπική που τραυλίζει προσωπικά ψυχοδράματα.

«Αχ και να ξέραμε να διαβάζουμε ποίηση με την προσήλωση που κοιτάμε τον κατάλογο στα ακριβά εστιατόρια», γράφει σε ένα ποίημά του ο μεγάλος πολωνός ποιητής Ανταμ Ζαγκαγιέφσκι. Παραλλάζοντάς το, θα το έφερνα πιο κοντά στα δικά μας και θα έλεγα: «Αχ και να ‘ξεραν οι πολιτικοί μας να διαβάζουν ποίηση με την προσήλωση που κοιτάν το συμφέρον του κόμματός τους», εννοώντας πως αν ήξεραν οι πολιτικοί να διαβάζουν ποίηση η κρίση θα ήταν παρελθόν.

Ποιήματα μιας χρήσης

Στη σημερινή Ελλάδα όπου όλα έχουν έρθει ανάποδα πολλοί ποιητές έχουν ξεχάσει να ζουν όπως οι ποιητές –εκτός αν δεν έμαθαν ποτέ να ζουν όπως οι ποιητές. Σε τόσο δύσκολους καιρούς λίγοι ποιητές έχουν καταλάβει ότι ο δρόμος τους είναι στρωμένος με χαλίκια κι ότι μόνο μέσα από εμπόδια θα βρουν το νόημα της ζωής, μια και το πραγματικό μέγεθος ενός ποιητή δεν φαίνεται, εκτός αν το δείχνει ο χαρακτήρας του. Την καλή ποίηση δεν την συνεπαίρνει ο ιδιωτικός χρόνος αλλά ο συλλογικός. Οταν δεν έχουν οι ποιητές απόθεμα τόλμης, θα μένουν εγκλωβισμένοι σε όσα νομίζουν ότι ξέρουν για την ποίηση, αφού η ελευθερία τους σταματά εκεί που χάνουν το κουράγιο τους και δεν βρίσκουν τη δύναμη να αντλήσουν έμπνευση από τα πιο ταπεινά υλικά. Γι’ αυτό και τα πιο πολλά ποιήματα είναι μιας ανάγνωσης, μιας χρήσης. Γιατί πρέπει να είναι κανείς πράγματι πολύ μεγάλος για να παραμένει σεμνός και να μην κυνηγά τη δημοσιότητα. Αλλωστε, σε μια κοινωνία με αρχές ο όρος «σεμνός ποιητής» δεν θα ήταν σχήμα οξύμωρο.

Φαίνεται, πάντως, ότι η κρίση κομίζει εμπνεύσεις και ερωτήματα αναπάντητα που διεκδικούν, με συμβατικό ή ανορθόδοξο τρόπο, την ενεργοποίηση των σταθερών του ρεαλισμού και την άρνηση απαξίωσης της ζωής. Στα χρόνια της κρίσης βλέπουμε λιγότερη εσωστρέφεια, περισσότερη πεισματική αλληλουχία νοημάτων, μια πιο κριτική ματιά στα τρέχοντα. Μέσω μιας γλώσσας που ξαφνιάζει και μιας συναισθηματικής φόρτισης που τρομάζει, οι ποιητές συνάπτουν συμβάσεις αορίστου χρόνου με την καθημερινότητα, ενσωματώνουν στην ποίησή τους κοινωνικούς κραδασμούς, πόνο, στέρηση, απελπισία και απώλεια, λειτουργούν χωρίς να ξεψειρίζουν τα εσώψυχά τους, ονειρεύονται την επαναδημιουργία του κόσμου με βάση τις αρχές της ουτοπίας (τους). Ομως δεν εισακούγονται απ’ το ευρύ κοινό, το οποίο κοιτάει πολλή τηλεόραση…

Η ποίηση σε δύσκολους καιρούς σαν τους σημερινούς σηματοδοτεί την αντίληψη ότι υπάρχει για να μας θυμίζει ότι είμαστε άνθρωποι κι ότι οι ποιητές γράφουν όχι για να κατανοούν τους άλλους αλλά τον εαυτό τους. Στις μέρες μας η κρίση και η ρευστότητα της ζωής αντί να ισοπεδώνουν την ποίηση την κάνουν να υψώνει κεφάλι: δεν παλινδρομεί αιθεροβάμων μέσα στις αντιφάσεις και τις αντινομίες της ζωής, αλλά στέκεται σταθερά στα πόδια της ενεργοποιώντας το αίσθημα της αυτοσυντήρησης. Κυρίως πείθει το αναγνωστικό κοινό ότι «εκεί έξω» υπάρχει και δημιουργεί μια κοινωνία ποιητών η οποία με την ποίησή της ερμηνεύει τη ζωή, τον κόσμο, την πραγματικότητα, τον εαυτό της, με το βλέμμα στραμμένο στην κοινωνία.

Ο πολωνή ποιήτρια Βισουάβα Σιμπρόσκα γράφει: «Οι ποιητές θα ‘χουν πάντοτε πολλή δουλειά». Και αυτό το παίρνουν τοις μετρητοίς αρκετοί ποιητές, επιχειρώντας μία σύνδεση με την πραγματικότητα, μέσα από την καθημερινότητα, την ειδησεογραφία, το όραμα. Η ποίηση, αν είναι γνήσια, βρίσκει τον ρόλο της και προσπαθεί να δει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ζωή, συνδέοντας οργανικά τα πάντα μεταξύ τους, δίνοντας υπόσταση στην άποψη ότι ο ποιητής πρέπει να παρεμβαίνει με την ποίησή του στα κοινά. Σε έναν τρελό κόσμο με πρωταγωνιστή το παράλογο η ποίηση αναδεικνύει το ελάχιστο, το ασήμαντο, το παραμελημένο.

Τελικά η ποίηση μάς λυτρώνει. Και μας υπενθυμίζει ότι στη ζωή δεν ήρθαμε μόνο για να την χαιρόμαστε αλλά και για να την κάνουμε καλύτερη για τις επόμενες γενιές. Και ίσως αυτό είναι ο ηθικός ρόλος της ποίησης: να ανοίγει μια χαραμάδα απ’ όπου περνά λίγο φως, λίγη χαρά, λίγη αισιοδοξία, λίγη λύτρωση, λίγο χρώμα και όπου η ελπίδα νικά την απελπισία. Οπότε η ποίηση δεν είναι κάτι άχρηστο όπως λένε οι τεχνοκράτες, οι οικονομολόγοι και οι μεταπραγματιστές.