Οι χαρακτήρες, εμβληματικοί ή μη, τους οποίους μας έχει συστήσει κατά καιρούς η λογοτεχνία, σε παγκόσμιο επίπεδο, αρκούν και με το παραπάνω για να πληρώσουν το μέσο αναγνωστικό μας στάδιο. Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες μάλιστα, ως γνωστόν, τόνιζε συχνά ότι δεν είχε διανοηθεί ποτέ να ασχοληθεί με τη σύνθεση ενός αποκλειστικά δικού του μυθιστορήματος. Δεν θα αποτολμούσε δηλαδή να συναγωνιστεί ιδιωτικά ή δημοσίως έναν Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα, έναν Μαρσέλ Προυστ, έναν Ονορέ ντε Μπαλζάκ ή έναν Χέρμαν Μέλβιλ. Παραδεχόταν όμως ότι του αρκούσε να γράφει συστηματικά επί σειρά ετών για τους μυθιστορηματικούς ήρωες των ήδη διασήμων ή και ασήμων, πλην όμως ευθύβολων τρίτων. Από την άποψη αυτή, η δεύτερη γραφή λειτούργησε στη συγκεκριμένη περίπτωση ή σε παρόμοιες ως ένα είδος συνειδητής προέκτασης του απανταχού λόγιου Μύθου. Με απτές, ετερόκλητες, ευδιάκριτες κι άλλο τόσο πρόσφορες μεθόδους, η μυθιστορηματική αφήγηση αυξάνεται πράγματι με γεωμετρική πρόοδο. Συνιστά κατά συνέπεια, για να το διατυπώσω διαφορετικά, μια διαδικασία επιχειρησιακών ενοφθαλμισμών στο κοινό διηγητικό σώμα. Το μυθιστόρημα, ως ένα απέθαντο, υπό συνεχή διαμόρφωση μάλιστα είδος, παραμένει σταθερά για τους γνώστες του χώρου το ανοικτό εκείνο πεδίο των ευφυών προσομοιώσεων, των αναβαθμισμένων υφολογικών μεταλλαγών, των ατελεύτητων επιμειξιών συγκεκριμένων κειμενικών ποιοτήτων και ποσοτήτων.
Ευρύχωρος λεκτικός οίκος
Ο Ζαν – Μαρί Μπλας ντε Ρομπλές, γεννημένος το 1954 στο Σίντι Μπελ- Αμπές της Αλγερίας, φαίνεται ότι είναι εντατικά εξοικειωμένος με την προαναφερόμενη παράδοση. Γράφει μέσα κυριολεκτικά στις κειμενικές μήτρες των διακριτών λογοτεχνικών ινδαλμάτων του. Ανασύρει κι αυτός με τη σειρά του από τη μείζονα Βιβλιοθήκη καταστατικά έργα, τα οποία, ως γνωστόν, διαμόρφωσαν τον Κανόνα της χρηστικής μυθοπλασίας. Αναμειγνύοντας υλικά και προσθέτοντας εκείνα που του αρμόζουν, χτίζει από σελίδα σε σελίδα τον προσωπικό, καταφανώς ευρύχωρο λεκτικό του οίκο. Τα διδάγματα τόσο του Τζέιμς Τζόις όσο και του πατέρα της επιστημονικής φαντασίας, του Ρέι Μπράντμπερι, σε συνδυασμό με τα οντολογικά ευρήματα του Φίλιπ Ντικ αξιοποιούνται επαρκώς. Η ανάδειξη των νέων λεκτικών σχημάτων συνιστά προέκταση, σχόλιο ή τιμητική κατά περίπτωση μνεία των οροσήμων. Το θετικό πρόσημο οφείλεται σε αυτήν ακριβώς τη στοχαστική αναδίπλωση των προτύπων. Αντί δηλαδή να παπαγαλίσει ανενδοίαστα τα πρότυπα, όπως θα έκανε ένας τυπικός γραφιάς του συρμού, ο Ζαν – Μαρί Μπλας ντε Ρομπλές συνομιλεί με το Μέγεθος, αναπαράγοντας ενδελεχή λόγο. Πρόκειται για μιαν ανυπόκριτη μαθητεία στην αυτάρκεια του ρήματος. Στη συνέχεια κομίζεται η καινοφανής συνδήλωση, η άδολη εκδοχή, η νευρώδης παραλλαγή. Η συνομιλία είναι σαφώς σύμμετρη. Ετσι, ο βαθύπλουτος δανδής, ο φανατικός χρήστης μεγάλων δόσεων οπίου, ονόματι Μαρσιάλ Καντερέλ, ο αρχαίος φίλος του, φορέας τόσων και τόσων συνειρμών, Τζον Σάιλοκ Χολμς, ο διεξοδικός μπάτλερ Γκριμό ντε Λα Ρενιέρ και η ευρηματική, εσωτερικά συμπαγής οικονόμος Δεσποινίς Σέρινγκτον, αναζητώντας από κοινού ένα κλεμμένο διαμάντι έως τον Νότιο Πόλο, όπου ανακαλύπτουν εντέλει το φασματικό, εκδήλως αλληγορικό «Νησί του Σημείου Νέμο», στην ουσία αναζητούν μιαν ασφαλή διέξοδο από την ανία, στην οποία έχει βαλθεί να μας βυθίσει το φλύαρο, το ψευδεπίγραφο και ανοικονόμητο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα της εποχής μας. Αυτό που δεν διστάζει να εισβάλει και στο πιο απόμακρο βιβλιοπωλείο.
Ο προφητάναξ Ιούλιος Βερν
Τα αρχαιοελληνικά, βιβλικά και άλλα καταπιστεύματα, αποδεικνύονται, περιττό να το υπογραμμίσω αυτό, εξίσου χρήσιμα. Ο ημέτερος, φέρ’ ειπείν, Περικλής του 5ου αι. π.Χ. και ο ευαγγελιστής Ματθαίος συνυπάρχουν στις σελίδες του βιβλίου με την ασίγαστη ομολογουμένως δράση. Υπαγορεύουν ήθη, συμπεριφορές και τύχες προσώπων. Σε απόσταση αναπνοής από αφηγηματικούς τύπους, τους οποίους είχαν την πρόνοια να μας κληροδοτήσουν, μεταξύ άλλων, ο Τόμας Μαν, ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Κόναν Ντόιλ, ο Γκιστάβ Φλομπέρ, ο Μάριο Βάργκας Λιόσα και βεβαίως ο γεννήτωρ οραμάτων, ο απαραίτητος προφητάναξ Ιούλιος Βερν, δρουν επιπροσθέτως οι ίδιοι οι αναγνώστες. Καθώς επιστρέφουν στα τοπία των εφηβικών τους περιδιαβάσεων, καθίστανται με τη σειρά τους μέτοχοι της παλιννόστησης στην πολυπόθητη διαύγεια του νοήματος. Τα πολλαπλά εκείνα βιώματα των πρώτων επαφών τους με ικανό μέρος της επικράτειας του φαντασιακού επαναφέρονται αμέσως στη συνειδησιακή λίμνη. Η νοσταλγία της απόλαυσης αναζωπυρώνεται. Διότι το μυθιστόρημα σπεύδει ευτυχώς να αναπαλαιώσει πρωτίστως Εαυτούς. Το κύριο όφελος: η ώσμωση, ανεπαισθήτως, με την αναμφισβήτητη αλήθεια της δημιουργικής γραφής.
Κράμα κειμενικής γοητείας
Ανέκκλητη αφυδάτωση της σκέψης
Οπως ακριβώς ο Νεύτων καινοτομεί στους χώρους των επιστημονικών του ενδιαφερόντων, κατορθώνοντας πράγματι να δει πολύ πιο μακριά από όλους τους συγχρόνους του, επειδή στηρίζεται, όπως ισχυρίζεται, στους ώμους γιγάντων, έτσι και η σημαίνουσα αφηγηματική περσόνα του «Νησιού του Σημείου Νέμο», ο νουνεχής Αρνό Μενέστ, ένας φανατικός ανθρωπιστής σε απόλυτο βαθμό, ήτοι το alter ego του πολυβραβευμένου Ζαν – Μαρί Μπλας ντε Ρομπλές, ορά περαιτέρω: διερμηνεύει το παρόν του κόσμου και τα βασανιστικά του συμφραζόμενα με τη βοήθεια των διορατικών εκείνων συγγραφέων, οι οποίοι ήξεραν πώς να διακρίνουν καθαρά, δίπλα στην πλαστή ευμάρεια των καιρών, την απειλητική σκιά του κακού. Ο ίδιος καυτηριάζει με την πληθωρική, αλλά ταυτοχρόνως επιτυχή, το τονίζω αυτό, χρήση όλων των εκφραστικών του μέσων, τις μείζονες, τις τυραννικές αγκυλώσεις του συνόλου. Προβάλλει διεξοδικά, μεταξύ άλλων, τη συλλογική οικολογική τραγωδία των ημερών μας. Καταδεικνύει την οδυνηρή αποτυχία του ανθρώπου να αντιληφθεί την αξία του πλανήτη Γη ως Οντος. Η δυναμική απερήμωση του περιβάλλοντος σημαίνει ανέκκλητη αφυδάτωση της σκέψης. Γι’ αυτό ακριβώς ο Μαρσιάλ Καντερέλ, παρά τα όσα τον βαραίνουν σωματικώς, εξακολουθεί να αναζητεί μανιωδώς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου το κλεμμένο διαμάντι. Το σύμβολο της αφθαρσίας του παντός. Το ύψιστο μήνυμα από τον θεό της πρόζας συνοψίζεται στις επιλογικές, εμπύρετες σελίδες. Εννοιες και πράγματα όπως είναι φέρ’ ειπείν η «ορθολογική ουτοπία» και το ιαματικό «βιοσφαιροκήπιο», που απαντούν στις σελίδες 379 και 394 αντιστοίχως, συγκρατώ ότι διατηρούν αμείωτο το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Ο Αρνό Μενέστ, ο οποίος γράφει το ατομικό του βιβλίο κυριολεκτικά μέσα στα σπλάχνα του «Νησιού του Σημείου Νέμο», δεν διστάζει να ομολογήσει ευθαρσώς, για την ακρίβεια στην κρίσιμη σελίδα 246, ότι «η πραγματικότητα παράγει περισσότερη μυθοπλασία από όση μπορεί να απορροφήσει η λογοτεχνία». Εξού και η κάθετη εφόρμηση της εξ αντικειμένου ζωής στο κείμενο: η σύζευξη του ρεαλιστικού αποθέματος με το οργιαστικό θεματικό υπόστρωμα συνιστά για μιαν ακόμη φορά ένα ακαταμάχητο κράμα κειμενικής γοητείας. Η μετάφραση ανταποκρίθηκε με άνεση σε όλες ανεξαιρέτως τις απαιτήσεις του δαιδαλώδους πρωτοτύπου.
Jean – Marie Blas de Robles
Το Νησί του Σημείου Νέμο
Μτφ. Δημήτρης Δημακόπουλος, Εκδ. Πόλις, 2016, Σελ. 444
Τιμή: 20 ευρώ
