Το προφίλ των ευεργετών

Τους συναντάμε σε κάθε μας βήμα: από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο έως το Μουσείο Μπενάκη, από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο έως το Καλλιμάρμαρο και από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σιβιτανίδειο Σχολή και το Πεδίον του Αρεως. Υπήρξαν πλούσιοι έμποροι, επιτυχημένοι βιομήχανοι, ισχυροί τραπεζίτες. Είναι εκείνοι που «υπερέβησαν το παραδοσιακό συλλογικό “εμείς” και προσδιόρισαν τον εαυτό τους ως ιδιότυπο ατομικό “εγώ”, το οποίο επωμίζεται σκοπούς και έργα στη θέση της συντεταγμένης Πολιτείας. Εκείνοι που πραγματοποίησαν μια προσωπική διαδρομή με όρους ατομικής εποποιίας και ευποιίας στην υπηρεσία του κοινού αγαθού». Με μια λέξη, είναι οι ευεργέτες.

Με αυτούς τους Ελληνες που κατάφεραν να διακριθούν στις παροικίες –από την Καλκούτα μέχρι την Οδησσό και από το Κάιρο μέχρι τη Μοζαμβίκη –ασχολείται η μελέτη της καθηγήτριας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Ματούλας Τομαρά-Σιδέρη «Ευεργετισμός και νεοελληνική πραγματικότητα» (εκδ. Κέρκυρα – economia), δίνοντας έμφαση στην αιγυπτιώτικη ελληνική παροικία.

Γραμμένο με τη λογική εγχειριδίου το συγκεκριμένο βιβλίο, για να μας «συστήσει» τόσο τον τρόπο σκέψης των ευεργετών όσο και το ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον που επέτρεψε την εμφάνισή τους, βασίστηκε σε στοιχεία και πληροφορίες που προέκυψαν από τις διαθήκες και τα κληροδοτήματά τους, τα προσωπικά και οικογενειακά τους αρχεία, τα θεσμικά αρχεία (σχολείων, υπουργείων, τραπεζών, εκκλησιών κ.λπ.) αλλά και από τον Τύπο.

Μέσω του υλικού αυτού επιχειρεί να σκιαγραφήσει το προφίλ τους: μέλη μιας κοινωνικής ελίτ, διεθνούς και ελληνικής, που «ανέλαβαν προσωπικά –υποκαθιστώντας τις συλλογικότητες –τη διεκπεραίωση ενός κοινωνικού έργου». Διανοούμενοι μάλιστα, ως παιδιά του Διαφωτισμού, ενδιαφέρθηκαν μεταξύ άλλων για τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος και για τις υποδομές υγείας.

Κι αν το βάρος πέφτει σαφώς στην πλούσια σε οικονομική δυνατότητα και ευεργετική δραστηριότητα ελληνική παροικία της Αιγύπτου, δεν λείπουν από τις σελίδες της μελέτης τα πολύ ενδιαφέροντα παραδείγματα και από άλλες περιοχές με μεγάλες ελληνικές κοινότητες και ενεργούς ευεργέτες.

Προσωπικές αδυναμίες, απογοητεύσεις από τους εκάστοτε αποδέκτες της ευεργεσίας, ανάγκη για αναγνώριση και ανταποδοτικότητα από την κοινωνία, όπως παρουσιάζονται, είναι τα στοιχεία που αναδεικνύουν την ανθρώπινη διάσταση των ευεργετών, αυτών των αγνώστων που το όνομά τους έχει ταυτιστεί με μαρμάρινους ανδριάντες και δημόσια κτίρια προσφέροντας ένα πλεονέκτημα στην έκδοση, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις δεν έχει αποφύγει την επαναφορά των ίδιων θεμάτων σε επόμενες σελίδες. Η παράθεση αποσπασμάτων από τις πηγές, με την γοητεία που πολλές φορές διακρίνει τον λόγο της εποχής, καθιστά το βιβλίο ευχάριστο και στον μη ειδικό αναγνώστη.