«Ο φόβος και η αδιαφορία είναι τα προβλήματα της Ρωσίας»

Πόσο αναπάντεχη, για κάποιους έστω, ήταν αλήθεια εκείνη η πρώτη, διεθνής εμφάνιση –αλλά και η μετέπειτα ιστορία των Pussy Riot. Επεσαν σαν κεραυνός εν αιθρία το 2012, όταν οι οικονομικές ειδήσεις κυριαρχούσαν στα διεθνή Μέσα, αφήνοντας για το ανερχόμενο «τέταρτο κύμα» του φεμινισμού λίγο χώρο. Τούτη η νέα ωστόσο καλλιτεχνική κολεκτίβα, αν και είχε πρωτοφορέσει τις χρωματιστές μπαλακλάβες της μερικούς μήνες πριν, είχε ήδη προλάβει να κυκλοφορήσει στο Ιντερνετ τραγούδια όπως το «Kill the sexist», να ερμηνεύσει άλλα από την οροφή ενός ρωσικού τρόλεϊ (ξεπουπουλιάζοντας ταυτόχρονα μεγάλα μαξιλάρια) και να αφήσει στη Ρωσία –έστω –λίγο από το φεμινιστικό, αναρχικό, αριστερόστροφο ή απλώς αντι-αυταρχικό της στίγμα. Μέχρι και μητρική οργάνωση είχαν οι Pussy Riot, τη Voina, με παρόμοια έφεση στον εξωθεσμικό ακτιβισμό, η οποία όμως είχε αποσυντεθεί κάπου το 2009.

Εκείνο τον Φεβρουάριο του 2012, βέβαια, όλα αυτά επισκιάστηκαν από την τελευταία δράση τους. Εν μέσω της προεκλογικής καμπάνιας στη χώρα τους, μερικά μέλη της κολεκτίβας μπήκαν με πλήρη και πολύχρωμη εξάρτυση στον καθεδρικό του Σωτήρος Χριστού στη Μόσχα και άρχισαν να χορεύουν, να γρονθοκοπούν τον αέρα και, τέλος πάντων, να παραδίδουν μια περφόρμανς που ονομαζόταν «Punk Prayer» και που κατήγγειλε την απροκάλυπτη στήριξη της Ρωσικής Εκκλησίας προς τον υποψήφιο Βλαντίμιρ Πούτιν. Μέσα σε λιγότερο από ένα λεπτό η ασφάλεια τις πέταξε έξω και μέσα σε λιγότερο από έναν μήνα η 23χρονη Ναντέζντα Τολοκονίκοβα, η 24χρονη Μάσα Αλιόχινα και η 30χρονη Γιεκατερίνα Σαμούτσεβιτς συνελήφθησαν και κατηγορήθηκαν για χουλιγκανισμό. Η επακόλουθη δίκη χαρακτηρίστηκε άδικη από τις κατηγορούμενες, μάταια όμως: τον Αύγουστο καταδικάστηκαν σε δυο χρόνια φυλάκιση για «χουλιγκανισμό με κίνητρο το θρησκευτικό μίσος».

Ενάμιση χρόνο έμειναν φυλακισμένες η Αλιόχινα και η Τολοκονίκοβα μέχρι να αμνηστευτούν –και στο μεταξύ είχαν κάνει απεργία πείνας, είχαν κλειστεί στην απομόνωση, είχαν χαρακτηριστεί «κρατούμενες συνείδησης» από τη Διεθνή Αμνηστία ή είχαν προκαλέσει τη συμπαράσταση της λεγόμενης διεθνούς κοινότητας. Οχι ότι στη συνέχεια οι Αρχές τις άφησαν ήσυχες: στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς του Σότσι, το 2014, αμφότερες χτυπήθηκαν από κοζάκους φρουρούς. Δεν το έβαλαν κάτω. Αναδιατυπώνοντας τη σχέση τους με τις Pussy Riot, συνέχισαν να μάχονται για τα δικαιώματα των γυναικών και των πολιτικών κρατουμένων από διάφορα μετερίζια, έκαναν καμεό στο «House of Cards», έδωσαν συνεντεύξεις, ίδρυσαν τον οργανισμό Zona Prava για τη στήριξη των ρώσων φυλακισμένων, κυκλοφόρησαν τραγούδια για τον Ντόναλντ Τραμπ όπως το «Make America Great Again», συνέχισαν να καταγγέλλουν τον Πούτιν.

ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ. Στην Ελλάδα και στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση έρχονται βεβαίως για πρώτη φορά. Για την ακρίβεια, έρχεται η νεοφώτιστη Σάσα Μπογκίνο, ρεπόρτερ της ειδησεογραφικής ιστοσελίδας MediaZona, παρακλάδι του Zona Prava, και φυσικά η Αλιόχινα. Η Αλιόχινα, που αρχικά δραστηριοποιούνταν στον περιβαλλοντικό ακτιβισμό, η οποία την περίοδο της σύλληψής της φοιτούσε στο Ινστιτούτο Δημοσιογραφίας και Δημιουργικής Γραφής της Μόσχας, που έχει δημοσιεύσει ποιητικές συλλογές και που εσχάτως έκανε το σκηνικό της ντεμπούτο με ένα έργο για την προσωπική της διαδρομή με τις Pussy Riot. Οι ανά τον κόσμο παραστάσεις του είναι μόνο ένας από τους λόγους που συνήθως την πετυχαίνει κανείς σε αεροδρόμια με λιγοστό διαθέσιμο χρόνο και κακή σύνδεση, σε φεστιβάλ γυναικείων οργανώσεων ή σε πάνελ για τα δικαιώματα των κρατουμένων. Οι υπόλοιποι λόγοι δεν είναι δύσκολο να υποτεθούν. Ο Πούτιν είναι ακόμα στη θέση του, η ισότητα των φύλων παραμένει ζητούμενο και η Αλιόχινα δεν λέει να αποδεχθεί τίποτα από αυτά.

Πού σας πετυχαίνουμε αυτή την περίοδο και με τι καταπιάνεστε;

Βρισκόμαστε στις ΗΠΑ για την πρεμιέρα της μουσικοθεατρικής παράστασης «Revolution». Είναι βασισμένη σε ένα βιβλίο που ετοιμάζω με τίτλο «I felt free». Το κάνουμε σαν ένα πρότζεκτ των Pussy Riot. Η παράσταση περιλαμβάνει την ιστορία μου αλλά και τραγούδια της κολεκτίβας, γιατί σήμερα τα θεωρούμε ακόμα πιο χρήσιμα από ό,τι πριν από πέντε χρόνια. Κάποια πράγματα από εκείνα που καταγγείλαμε τότε έχουν σήμερα κλιμακωθεί.

Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι οι Pussy Riot έχουν εξαπλωθεί;

Εδώ και πέντε χρόνια οι Pussy Riot είναι κάτι παγκόσμιο. Είναι μια τεράστια κολεκτίβα, με εξελιγμένα εκφραστικά μέσα, που περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς πολιτικούς ακτιβιστές, με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους έκφρασης της πολιτικοποιημένης τέχνης. Υπάρχουν άνθρωποι που αποκαλούν τους εαυτούς τους «Pussy Riot» και νομίζω ότι είναι αλήθεια. Οπως και να έχει, εκτός από τον ακτιβισμό, μπορούμε να ασχοληθούμε και με πρότζεκτ όπως η ανεξάρτητη δημοσιογραφία ή, εν προκειμένω, το θέατρο.

Βλέπετε ειδικά το θέατρο σαν μια εξέλιξη των προσπαθειών σας; Με καλύτερα εκφραστικά μέσα και μεγαλύτερο αντίκτυπο από τον ακτιβισμό μιας κολεκτίβας;

Για μένα, το πιο σημαντικό είναι να παραμένω ο εαυτός μου και να μπορώ να λέω τα τραγούδια και την ιστορία μου. Οσο για το συγκεκριμένο εγχείρημα, νομίζω ότι ο συνδυασμός μιας μουσικής συναυλίας με τη λογοτεχνία είναι πιο γόνιμος. Φέτος συμπληρώνεται και ένας αιώνας από τη Ρωσική Επανάσταση και νομίζω ότι με αυτή την αφορμή τα Μέσα θα μας προσέξουν περισσότερο.

Μιλώντας για τις ΗΠΑ, μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, είναι λες και όλο και περισσότερα μέρη του πλανήτη να συντηρητικοποιούνται περαιτέρω. Αναρωτιέστε γιατί συμβαίνει τώρα, ιστορικά μιλώντας;

Κατά τη γνώμη μου, συμβαίνει επειδή οι δημοκράτες, οι άνθρωποι που πιστεύουν στη δημοκρατία, δεν έδωσαν σημασία στις διακυμάνσεις της, στο ότι εσχάτως δεν δούλευε εντελώς καλά. Δεν προσπάθησαν αρκετά για να την ενισχύσουν. Γι’ αυτό παίρνουν την εξουσία άνθρωποι όπως ο Τραμπ. Κάτι που δεν συμβαίνει μόνο στις ΗΠΑ, αλλά κατά κάποιο τρόπο και στη Βρετανία.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση σημειώνει πρόοδο ως προς τα δικαιώματα των γυναικών ή των πολιτικών κρατουμένων;

Στις χώρες που έχω επισκεφθεί, ναι. Η κατάσταση είναι καλύτερη απ’ ό,τι στη Ρωσία. Πολύ καλύτερη για την ακρίβεια.

Εχετε καθόλου εικόνα για την κατάσταση στην Ελλάδα;

Ελάχιστη, επομένως δεν είμαι σε θέση να σχολιάσω κάτι. Δεν έχω έρθει ποτέ παρεμπιπτόντως.

Ποιες διαφορές έχει ο ρωσικός φεμινισμός από τον φεμινισμό στην υπόλοιπη Γηραιά Ηπειρο;

Είναι λιγάκι διαφορετικός από ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γιατί η πολιτική δύναμη των γυναικών της Ρωσίας είναι σχετικά περιορισμένη. Οι πολιτικές τους δράσεις δεν είναι πολύ συχνές και η κοινωνία περιμένει από αυτές να μένουν σπίτι, να μεγαλώνουν τα παιδιά, να πηγαίνουν στην εκκλησία κ.λπ. Κατά κάποιον τρόπο ο δικός μας φεμινισμός θυμίζει το είδος της αγωνιστικότητας του φεμινισμού στη Μέση Ανατολή παρά στην Ευρώπη. Από μια άποψη μάλιστα, η θέση των γυναικών στη Ρωσία ήταν καλύτερη στον 19ο αιώνα παρά στον 21ο.

Τι αλλαγές χρειάζεται η Ρωσία ώστε να γίνει λιγότερο αυταρχική; Φταίει μόνο ο Πούτιν ή ο κρατικός μηχανισμός θα συνεχίσει το έργο του ακόμα και ύστερα από αυτόν;

Νομίζω ότι ο Πούτιν δεν είναι το μοναδικό από τα προβλήματα της χώρας μου. Αν θέλουμε ωστόσο να τα επιλύσουμε, θα πρέπει να τον διώξουμε. Βρίσκεται στην εξουσία επί δεκαπέντε σχεδόν χρόνια, έχοντας εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς. Αν θέλουμε να μιλήσουμε για την κοινωνία, τότε το πρόβλημα είναι ο φόβος που κυριαρχεί στους ανθρώπους ή η αδιαφορία τους. Είναι και αυτή ένα ζήτημα για το οποίο παλεύουμε όλα αυτά τα χρόνια.

Τι θα λέγατε σε μια υποστηρίκτρια του Πούτιν;

Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή δεν μιλάω με μια υποστηρίκτρια του Πούτιν, αλλά με έναν άντρα δημοσιογράφο από την Ελλάδα. Τι θα καταλαβαίνατε αν σας μετέφερα όσα θα έλεγα σε εκείνη;

Εχουν καθόλου δίκιο όσοι πιστεύουν ότι ο φεμινισμός το παρακάνει με την πολιτική ορθότητα;

Δεν καταλαβαίνω ποιο είναι το πρόβλημα με την πολιτική ορθότητα. Εγώ πάντως δεν έχω κανένα. Κάθε φορά λέω αυτά που σκέφτομαι.

Πριν από πέντε χρόνια κυνηγηθήκατε άγρια γι’ αυτό τον λόγο. Υπήρχε στη διάρκεια της φυλάκισής σας κάποια συγκεκριμένη σκέψη, κάποια προοπτική που να κράτησε τις ελπίδες σας ζωντανές; Ή η φυλακή είναι απλώς κάτι πολύ πολύ δύσκολο;