Ο Immanuel Kant, ο Aristide Briand, αλλά και ο William Penn συνέλαβαν την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης. Το όραμά τους πέρασε κυριολεκτικά διά πυρός και σιδήρου μέχρι να πάρει σάρκα και οστά. Η βιβλική καταστροφή της ευρωπαϊκής ηπείρου από δύο Παγκοσμίους Πολέμους μέσα σε 40 χρόνια και ο παράλογος φόρος αίματος διαμόρφωσαν τις συνθήκες για μια άλλη τάξη πραγμάτων στη Γηραιά Ηπειρο. Αναζωπύρωσαν το όραμα της ενωμένης Ευρώπης και κινητροδότησαν μια γενιά πολιτικών όπως ο Adenauer, ο Schumann, ο Spaak, προς αυτή την κατεύθυνση. Τη δημιουργία μιας νέας οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης στην Ευρώπη. Που θα δημιουργούσε ένα ευρύτερο συναίσθημα ευρωπαϊκής αφοσίωσης και αναφοράς. Οι μεταπολεμικές συνθήκες ευνόησαν την εξέλιξη του εγχειρήματος για μια σειρά από λόγους.
1. Ο εξοστρακισμός της κατάρας του πολέμου οδήγησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα, το 1951. Η συνδιαχείριση των υλικών του πολέμου έκανε τον πόλεμο όχι μόνο αδιανόητο, αλλά και πρακτικά αδύνατο.
2. Η αλλαγή κλίμακας της πλανητικής πολιτικής. Μετά τον Πόλεμο και την ανάδυση των νέων υπερδυνάμεων, καμία μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη δεν ήταν σε θέση από μόνη της να ασκήσει πλανητική πολιτική. Μόνο μια ενωμένη Ευρώπη θα μπορούσε να έχει επιρροή στα πλανητικά δρώμενα.
3. Ο Ψυχρός Πόλεμος. Πριν καλά καλά σιγάσουν τα τύμπανα του πολέμου, η Ευρώπη έμπαινε στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου. Ο αποκλεισμός του Βερολίνου και το κομμουνιστικό πραξικόπημα της Πράγας με τη βοήθεια της Σοβιετικής Ενωσης μεγιστοποίησαν τη σοβιετική απειλή. Και επέσπευσαν μια σειρά από εξελίξεις. Το σχέδιο Μάρσαλ, τη δημιουργία της Δυτικής Γερμανίας, την ανάσχεση του κομμουνισμού σε Γαλλία και Ιταλία, και τη δημιουργία του ΝΑΤΟ.
4. Ο ρόλος των ΗΠΑ. Εχοντας εμπλακεί σε δύο Παγκοσμίους Πολέμους και με τον Ψυχρό Πόλεμο προ των πυλών, οι ΗΠΑ θεώρησαν ότι η ενοποίηση της Δυτικής Ευρώπης οδηγούσε στην ενίσχυσή της. Για τον λόγο αυτό ενορχήστρωσαν και ενεθάρρυναν πολιτικές προς αυτή την κατεύθυνση. Οπως το σχέδιο Μάρσαλ και, συνακόλουθα, ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας. Που ιδρύθηκε το 1948 για να προωθήσει την περιφερειακή συνεργασία στη διαχείριση του σχεδίου Μάρσαλ.
Η σοβιετική απειλή, η αμερικανική παρότρυνση και η κουλτούρα συνεργασίας από τη διαχείριση της οικονομικής βοήθειας έβαλαν τις ρίζες για μια λειτουργική και προοδευτική προσέγγιση που οδήγησε στη Συνθήκη της Ρώμης και τελικά στην Ενωμένη Ευρώπη.
Σήμερα, η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια πολυκρίση και πολλαπλές απειλές. Οι γενεσιουργοί λόγοι του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, όμως, δεν έχουν εκλείψει. Το υπόβαθρο των κοινών συμφερόντων και αξιών παραμένει σταθερό. Και η ενότητα απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και τη διατήρηση πλανητικής επιρροής.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής πανεπιστημίου και πρώην υπουργός
