documenta 14: Μαθήματα πολιτικής ιστορίας

Μπορεί η τέχνη να σώσει τον κόσμο; Το ερώτημα θα αιωρείται βασανιστικά τις επόμενες 100 ημέρες πάνω από την πόλη. Ωστόσο το καλωσόρισμα των διοργανωτών στην αίθουσα Τριάντη λειτούργησε ως απρόβλεπτος ενεργοποιητής συνειδήσεων, με την παρουσίαση του έργου του Γιάννη Χρήστου «Επίκυκλος». Ο έλληνας πρωτοπόρος συνθέτης το παρουσίασε τον Δεκέμβριο του 1968 στο ξενοδοχείο Χίλτον, καλώντας τον κόσμο μέσα από τις εφημερίδες της εποχής να συμμετάσχει στο χάπενινγκ αφού είχε επινοήσει έναν δικό του ήχο που έπρεπε να τον κρατά αναλλοίωτο. Ετσι κι έγινε στην ανοιχτή σκηνή της αίθουσας Τριάντη, βαμμένης στην μπλε απόχρωση του λουλακιού.

Εκεί βρίσκονταν καθισμένοι σε παράταξη οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες της documenta 14 μαζί με τους επιμελητές και τον καλλιτεχνικό διευθυντή Ανταμ Σίμτσικ, ακολουθώντας τις οδηγίες του «Επίκυκλου» και παράγοντας την ενέργεια ενός ξεχωριστού καλέσματος: «Ανακαλύψτε την τέχνη της documenta μέσα στα κτίρια της πόλης. Μάθετε ότι στην Αθήνα σημασία δεν έχει το μέγεθος των εκθεσιακών χώρων αλλά οι περιοχές».

Ο προτρεπτικός διευθυντής Σίμτσικ εξήγησε χθες στους ξένους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν τη μαραθώνια συνέντευξη Τύπου πως ύστερα από πέντε χρόνια προετοιμασίας αυτού του διπλού εγχειρήματος μεταξύ Αθήνας – Κάσελ, αυτό που έμαθαν τα μέλη της documenta 14 ήταν να εγκαταλείψουν τις προκαταλήψεις και κάθε προσπάθεια ερμηνείας των γεγονότων που συμβαίνουν σε μια ευρωπαϊκή χώρα, η οποία αντιμετωπίζει δύσκολες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Παρόντες ήταν επίσης ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης, η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, οι διευθυντές και διευθύντριες των μουσείων και των οργανισμών που φιλοξενούν το πρόγραμμα αυτής της σημαντικής διοργάνωσης.

Κάλεσμα στην τέχνη. Η Αθήνα λοιπόν της documenta 14 πήρε το σχήμα μιας πρωτεύουσας που από χθες το μεσημέρι υποδέχτηκε το διεθνές πλήθος των ειδικών της σύγχρονης τέχνης. Και τους καλεί σε 42 σημεία εκθέσεων και δράσεων που βρίσκονται διάσπαρτα στην πόλη, δημοτικά θέατρα, συνοικιακούς κινηματογράφους, μικρά και μεγάλα μουσεία, πλατείες, ιστορικά κτίρια, προκειμένου «αυτή η συμβολική τοπιογραφία να τους εμπνεύσει ερωτήματα για να ανοίξουν και άλλες συζητήσεις» όπως είπε η σύμβουλος επιμέλειας Μαρίνα Φωκίδη που αναφέρθηκε επίσης στο «South», την έκδοση του περιοδικού της documenta 14, και στους πολιτικούς και πολιτισμικούς προβληματισμούς.

Για τον Νότο της σύγχρονης πολιτικής μίλησε και ο Πολ Μπι Πρεσιάδο, επιμελητής του προγράμματος δημοσίων δράσεων, και για το ακρώνυμο ΡΙGS (στα αγγλικά σημαίνει γουρούνια) της οικονομικής κρίσης. Δηλαδή, τις χώρες του μεσογειακού Νότου (Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία) που έχουν μπει στο περιθώριο. Παρουσίασε επίσης τους εκπροσώπους της Εταιρείας των Φίλων του Χαλίτ, οι οποίοι έστειλαν το δικό τους μήνυμα κατά της βίας και των φαινομένων του νεοναζισμού στη Γερμανία. Ο Πρεσιάδο ήταν εκείνος που στην εισήγησή του μίλησε για την «Αθήνα που βιώνει τις επιπτώσεις ενός πολιτικού και κοινωνικού πολέμου που προκαλεί παγκοσμίως η νέα οικονομική ηγεμονία», φράση που ώθησε τον δημοσιογράφο της «Γουόλ Στριτ Τζέρναλ» να ζητήσει τη διευκρίνιση αν η documenta 14 έμαθε πώς αντιμετωπίζεται η κρίση. Ο επικεφαλής των επιμελητών Μποναβεντούρ Σο Μπέτζενγκ Ντινγκούνγκ απάντησε στον δημοσιογράφο πως «αυτό που μας απέμεινε είναι να βρούμε τρόπους να ζούμε όλοι μαζί σε αυτό τον κόσμο».

Και στη συνέχεια πρότεινε την αλλαγή γλώσσας από τα αγγλικά στη γλώσσα της χώρας του στον φωτογράφο ακτιβιστή από το Καμερούν, ο οποίος έφερε στην αίθουσα τη δική του πραγματικότητα όπου τρία εκατομμύρια κάτοικοι μιας περιοχής δεν έχουν πρόσβαση σε Ιντερνετ.

Οι επιμελητές της διοργάνωσης έδωσαν βήμα και στον κινηματογραφιστή Καρίφ Κιβάν από τη Συρία, που μίλησε για τη χαμένη αξιοπρέπεια των πληγέντων στη Συρία καθώς οι ανεξάρτητοι δημιουργοί έχασαν το νόημα της εικόνας και πουλάνε στα μίντια εικόνες θυμάτων επειδή αυτό «πουλάει».

Γεμάτο –επιτέλους –με έργα τέχνης από το ισόγειο έως τον τέταρτο όροφο και το κυριότερο γεμάτο από κόσμο χθες το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, πρώτη φορά, έμοιαζε με γίγαντα που είχε ξυπνήσει από λήθαργο. Μη έχοντας ακόμη συνηθίσει να υποδέχονται τόσο κόσμο οι κυλιόμενες κλίμακες χρειάστηκαν την επέμβαση τεχνικού για να επαναλειτουργήσουν, αλλά ακόμη και όσοι χρειάστηκε να ανέβουν για λίγο με τα πόδια αποζημιώθηκαν από την έκθεση, η οποία αποτελεί από τους βασικούς άξονες της documenta 14 στην Αθήνα.

Από τις εντυπωσιακές τελετουργικές μάσκες του αρχηγού μιας τοπικής φυλής της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά Μπο Ντικ, ο οποίος πέθανε στις 27 Μαρτίου, έως την εγκατάσταση με τις ελιές που η Μάρτα Μινουχίν προτείνει να προσφερθούν στην Ανγκελα Μέρκελ για την αποπληρωμή του ελληνικού χρέους, πολιτικές αναφορές και χιούμορ πηγαίνουν χέρι χέρι. Στο ισόγειο, μην προσπεράσετε τον καταψύκτη γεμάτο με βαζάκια με χιόνι από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σότσι, θεωρώντας ότι έχει παγωτό. Ούτε τη χάλκινη ράβδο από εκτός κυκλοφορίας καναδικά νομίσματα, τη χαλκογραφία του Νικολά Πουσέν που έφτασε από το Μουσείο του Λούβρου, αλλά και την ομολογουμένως εντυπωσιακή «Ιστορία του κόκκινου νήματος» της Σεσίλια Βικούνια που «ρέει» από την οροφή.

Την προσοχή μας αξίζουν οι καμωμένες από κληματόβεργες μάσκες, ο γούνινος «Κηπουρός με το αρκουδάκι» του Γιώργου Λάππα, ο λευκός κύβος του Στίβεν Αντωνάκου, η εγκατάσταση με τα σκουπίδια που συλλέχθηκαν από την Πλατεία Αδελφοσύνης και Ενότητας στο Ζάγκρεμπ τον Μάιο του 1981 κατά τη διάρκεια μιας περφόρμανς, το πλαστικό εκμαγείο του Ποσειδώνα του Αρτεμισίου, αλλά και δεκάδες διάσημα αρχαιοελληνικά αγάλματα τοποθετημένα εν είδει παρέλασης από τον Ντάνιελ Γκαρσία Αντούχαρ.

Το «Πεδίο χαλασμάτων» με τα αντικείμενα που ανασκάφηκαν στην οικογενειακή αγροικία του Λόις Βάινμπεργκερ στην Αυστρία είναι από τα έργα που περιμένουν να τα ανακαλύψετε. Οι πίνακες του Χίτλερ πάνω στους οποίους είναι γραμμένο κι από ένα όνομα ομοφυλόφιλου θύματός του μαζί με τις ημερομηνίες γέννησης, σύλληψης και θανάτου του, εκτεθειμένοι πλάι σε σκηνές από την προπαγανδιστική υπέρ του Γ’ Ράιχ ταινία της Λένι Ρίφενσταλ «Ολυμπία». Και μην προσπεράσετε την κολόνα που είναι ντυμένη με κόκκινο χρώμα στον τελευταίο όροφο. Είναι μια Καρυάτις διά χειρός Τρέισι Ρόουζ.

Το πρώτο βλέμμα κλέβει αναμφισβήτητα ο Ντάνιελ Κνορ με τον σωρό αθηναϊκών σκουπιδιών που έχει τοποθετήσει στο αίθριο του υπογείου. Διαλέγετε τα σκουπίδια της προτίμησής σας –από πλαστικά παιχνίδια μέχρι καπάκια μπουκαλιών –και εκείνος τα τοποθετεί στις λευκές σελίδες ενός βιβλίου, τα βάζει στην πρέσα και σας τα παραδίδει προς 80 ευρώ. Η ίδια δράση μόνο για μία ώρα την ημέρα γίνεται και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο υπόγειο επίσης μη χάσετε τα έπιπλα που έχει μετατρέψει σε μουσικά όργανα ο Νέβιν Αλανταγκ. Κι αν η καρέκλα – λύρα μπορεί να φαντάζει αναμενόμενη, το μπρίκι που έχει μετατραπεί σε κρουστό και το τραπέζι με τα κουδουνάκια σε προκαλούν να τα αγγίξεις.

Στις απαραίτητες στάσεις η εγκατάσταση του Γκουλιέλμο Γκαλίντο που αποτελείται μεταξύ άλλων από ένα κρεβάτι προερχόμενο από κέντρο προσφύγων κοντά στο Κάσελ, καφέ, σαμπρέλες ποδηλάτου και αίμα. Η «Τελευταία βωβή ταινία» της Σούζαν Χίλερ που διαθέτει ήχο αλλά όχι εικόνα. Τα τηγανάκια για μπλίνι, που αντί για ρωσικές κρέπες περιέχουν καρτ ποστάλ. Το «δάσος» από τσιμεντένιες πλίνθους και μπαμπού, του Νόελ Κέλι, υπό τον τίτλο «Ζομπιοποίηση». Η εγκατάσταση με τα θρανία και τις ζωγραφισμένες με πολύχρωμα μολύβια κόλλες γλασέ της Πελαζί Γκμπαγκουίντι.

Ο μαυροντυμένοι επισκέπτες της πόλης με τις λευκές υφασμάτινες τσάντες και με τυπωμένο σε μαύρο χρώμα τον αριθμό 14 βρέθηκαν στο ισόγειο του μουσείου. Το έργο της ισραηλινής Ρόι Ρόζεν «Live and Die as Eva Braun (1995-97)» απλωνόταν ως ασπρόμαυρη αφήγηση σχεδίων στους τοίχους του ισογείου. Η ζωή της Εύας Μπράουν κλεισμένης μαζί με τον εραστή της Αδόλφο Χίτλερ στο καταφύγιό του είναι η αρχή μιας έκθεσης που δείχνει με ποιητικότητα έως και ωμότητα πείνα στο Κασμίρ, αποικιακή οδύνη στο Κονγκό, βία στην Ευρώπη.