Μία μόλις εβδομάδα πριν από το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, τίποτα –στους δρόμους της Πόλης –δεν προδίδει την κρισιμότητα της αναμέτρησης. Η εκστρατεία για το Οχι (Hayir) είναι υποτονική. Σχεδόν πουθενά δεν υπάρχουν οι αφίσες του Οχι, ελάχιστες τηλεοπτικές παρουσιάσεις, περισσότερες προκηρύξεις που μοιράζονται με το χέρι, κι ακόμη περισσότερες καταγγελίες για την πίεση που ασκείται με κάθε τρόπο στους υποστηρικτές του. Αλλωστε η μάχη για το νέο Σύνταγμα εξελίσσεται πάντα υπό το καθεστώς «έκτακτης ανάγκης». Οι κωμικοτραγικές ιστορίες καταδίωξης ξεπερνούν και τις ιστορίες «του καλού στρατιώτη Σβέικ» και τη σχετική φιλολογία του τέλους της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Οι κατηγορίες για «προδοσία» προς τους υποστηρικτές του Οχι πληθαίνουν.
Η επιφανειακή αυτή «αδιαφορία», είναι παραπλανητική. Για την ατατουρκική «κοσμική» παράταξη, η ήττα στο δημοψήφισμα, η υπερψήφιση του Ναι, θα είναι «το τέλος του δρόμου», όπως λένε κατ’ ιδίαν, με προφανή ανησυχία, εμβληματικοί εκπρόσωποι αυτής της ευρωπαϊκής, φιλελεύθερης Τουρκίας. Η επικράτηση του Ναι «θα αφαιρέσει την όποια δυνατότητα αμφισβήτησης της ηγεμονίας του Ερντογάν» λένε. «Τέλος η Τουρκία όπως δημιουργήθηκε το 1923», συμπεραίνουν!
Το Ναι (Evet) –αντίθετα –βρίσκεται παντού, σε όλα τα διαφημιστικά ταμπλό. Η πληθωρικότητα της εκστρατείας, ωστόσο, το ευτελίζει. Το συγχέει με τις τρέχουσες διαφημιστικές εκστρατείες ρούχων και απορρυπαντικών! Το μήνυμα δεν κινητοποιεί όπως παλαιότερες εκστρατείες του AKP.
Η δυναμική και η ευστροφία του επιτελείου που κέρδιζε κάθε εκλογική αναμέτρηση για περισσότερα από 12 συνεχή χρόνια, δεν υπάρχουν πλέον. Ισως χάθηκαν μαζί με τον εμπνευστή τους, τον χαρισματικό Ερόλ Ολτσόκ, που σκοτώθηκε στη γέφυρα του Βοσπόρου από τα τανκς των πραξικοπηματιών της 15ης Ιουλίου. Η τακτική της πόλωσης δεν φαίνεται να εγγυάται αυτή τη φορά τα αποτέλεσμα που εξασφάλιζε αγόγγυστα τα τελευταία 15 χρόνια. Αυτό προκαλεί νευρικότητα στο στρατόπεδο του Ερντογάν. Ο φόβος της ήττας και της απόρριψης φανατίζει. Μεγάλο μέρος των υποστηρικτών του Ερντογάν δεν συμβιβάζεται με την ιδέα ότι θα χάσει την ηγεμονική του θέση και τη δυνατότητα να επιβάλλει τη δική του ταυτότητα στη χώρα. Δεν θέλει να γυρίσει στην κοινωνική, αισθητική και πολιτιστική ηγεμονία των «λευκών Τούρκων», των κοσμικών ελίτ που κυβερνούσαν για δεκαετίες.
Αυτές τις χορδές του ισλαμόφρονου πληθυσμού άγγιζε πάντα –με μεγάλη επιδεξιότητα –ο πρόεδρος Ερντογάν. Αλλά σήμερα, όταν κεφαλαιώδη ζητήματα «ταυτότητας» μένουν επικίνδυνα ανοιχτά, ο ενθουσιασμός που προκαλεί σε αυτή την κερκίδα η αντιδυτική, αντιευρωπαϊκή ρητορική γίνεται μπούμερανγκ.
Η επίθεση Ερντογάν στη Ολλανδία, επίθεση που σίγουρα ενθουσίασε τη σκληρή κερκίδα, ακολουθήθηκε από δημοσκοπική υποχώρηση του Ναι. Ακόμα χειρότερα για την κυβερνητική παράταξη, ανέδειξε ένα μεγάλο ρήγμα στο κυβερνητικό στρατόπεδο, τη συμμαχία της ισλαμικής συντηρητικής Δεξιάς με την εθνικιστική Δεξιά που ζητά τη στρατιωτική αντιμετώπιση του Κουρδικού.
Ο πρώην πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ αρνήθηκε να παραστεί σε συγκέντρωση υπέρ του Ναι στη γενέθλια πόλη του, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, όπου θα μιλούσε και ο Ταγίπ Ερντογάν. Η σιωπή του ξεσήκωσε θύελλα κατηγοριών από το περιβάλλον του προέδρου Ερντογάν. Αποκαλύπτεται έτσι ότι αντίθετα με ό,τι λένε δημόσια για τη σιωπηρή αποστασιοποίηση της παραδοσιακής ηγεσίας του ΑΚΠ –την προσπερνούν ως μη έχουσα σημασία –η αμφισβήτηση αυτή δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα στη στρατηγική του Ερντογάν. Δεν είναι όλοι πεπεισμένοι για την ορθότητα της εξουσίας που θέλει να αποκτήσει ο πρόεδρος Ερντογάν. Μεγάλη μερίδα της παράταξης ενοχλείται από τη μορφή της σημερινής εξουσίας, και θα την αποδοκιμάσει στις κάλπες ψηφίζοντας Οχι, αλλά αποφεύγοντας δημόσιες καταγγελίες και δηλώσεις.
Ωστόσο και μεταξύ των εθνικιστών –την άλλη μεγάλη δεξαμενή άντλησης των ψήφων του Ναι –έχει εκδηλωθεί σημαντική αμφισβήτηση και διαφωνία. Η ηγεσία του κόμματος της Εθνικιστικής Δράσης (MHP) με τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί στηρίζει με κάθε τρόπο τον Ερντογάν και τις επιλογές του, αλλά η ψυχή του κόμματος έχει ενθουσιαστεί από μια νέα πολιτικό, τη Μεράλ Ακσενέρ. Το ανερχόμενο αυτό αστέρι της πολιτικής σκηνής εξελέγη πρόεδρος των Γκρίζων Λύκων, άλλα η εκλογή της ακυρώθηκε, αυθαίρετα λένε, από τα δικαστήρια που υπακούουν πλέον στις επιθυμίες του Ερντογάν.
Η Μεράλ Ακσενέρ έδωσε ωστόσο ένα πανίσχυρο επικοινωνιακά σύμβολο στο Οχι: το τατουάζ με χένα με την τουρκική σημαία, στην παλάμη των γυναικών. Το τατουάζ που συνδυάζει την παράδοση του χαμάμ και τις συνήθειες των γυναικών της Ανατολίας με τη σημαία κερδίζει τη φαντασία της παράταξης και έγινε σύντομα ισχυρό σύμβολο που κινητοποιεί για το Οχι.
Το Οχι τέλος τροφοδοτείται και από μια άλλη σιωπηλή πηγή, τους Κούρδους. Η διάψευση των προσδοκιών που είχε δημιουργήσει ο πρόεδρος Ερντογάν για μια διαφορετική –πολιτική και δημοκρατική –αντιμετώπιση του Κουρδικού ενισχύει αποφασιστικά το Οχι και περιπλέκει αφάνταστα τις γραμμές της σύγκρουσης.
Γι’ αυτό και η πόλωση που ωφελούσε μέχρι τώρα τον Ερντογάν, προικίζοντάς τον με την εύκολη αριθμητική υπεροχή των ισλαμόφρονων τμημάτων της τουρκικής κοινωνίας, δεν εγγυάται τίποτα. Ούτε άλλωστε και οι δημοσκοπήσεις που δείχνουν ισότητα μεταξύ των στρατοπέδων με 10% αναποφάσιστους.
Την αβεβαιότητα του αποτελέσματος επιβεβαιώνουν και οι αντιδράσεις των αγορών: μεγάλη αύξηση του Δείκτη Μεταβλητότητας μετά τη 15η Απριλίου, που προδικάζει συνέχεια των πολιτικών αναμετρήσεων και απουσία σαφούς και σταθερής εξουσίας. Το Οχι, προφανώς θα προκαλέσει αλυσιδωτές εξελίξεων. Αλλά και το Ναι δεν φαίνεται να οδηγεί σε σταθερότητα. Οδηγεί σε προεδρικές εκλογές για να μπορέσει ο πρόεδρος Ερντογάν να αρχίσει τη νέα προεδρική σταδιοδρομία του.
Ο Αλκης Κούρκουλας, δημοσιογράφος, ήταν ανταποκριτής του ΑΠΕ στην Τουρκία