Οι τελευταίες ημέρες του κεμαλισμού

Οταν οι τούρκοι μαθητές επέστρεψαν στα σχολεία τους τον περασμένο Σεπτέμβριο, βρήκαν να τους περιμένει ένα νέο μάθημα στο σχολικό πρόγραμμα. Ενα μάθημα που θα γινόταν καθ’ υπόδειξη του υπουργείου Παιδείας προκειμένου να διδαχθούν τα παιδιά αυτό που στην Τουρκία πολλοί αποκαλούν «δεύτερη επανάσταση».

Στην ύλη του μαθήματος περιλαμβάνονται και δυο βίντεο, μεγάλο μέρος των οποίων είναι αφιερωμένο στον Ταγίπ Ερντογάν και στην επιτυχία του να αποτρέψει την απόπειρα πραξικοπήματος του περασμένου Ιουλίου. Το πρώτο από αυτά αρχίζει με μια εικόνα του Κεμάλ Ατατούρκ, ενώ ακούγεται ο Ερντογάν να ψέλνει τον εθνικό ύμνο. Το δεύτερο είναι μάλλον πιο χαρακτηριστικό των προθέσεων του μαθήματος: εκεί αναπαρίσταται η Μάχη της Καλλίπολης που έγινε το 1915 και σήμανε την απαρχή της δημιουργίας της σύγχρονης Τουρκίας, ενώ ακολουθούν βίαιες εικόνες από την απόπειρα πραξικοπήματος και την καταστολή του. Το μήνυμα είναι σαφές, σημειώνουν οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς»: Ο Ατατούρκ ήταν ο δημιουργός, ο Ερντογάν είναι ο προστάτης.

Η «δεύτερη επανάσταση»

Η ταύτιση που επιχειρεί ο σημερινός πρόεδρος με τον «πατέρα των Τούρκων» είναι προφανής. Παρά το γεγονός ότι δεν θα μπορούσε να βρίσκεται πιο μακριά από την πολιτική του –ο Ατατούρκ ήταν οπαδός του κοσμικού κράτους και πίστευε στην προσέγγιση με τη Δύση -, ο Ερντογάν έχει υιοθετήσει το δικό του στυλ διακυβέρνησης. Αφενός παρουσιάζει τον εαυτό ως έναν ηγέτη που μπορεί να κυβερνά με σιδηρά πυγμή χάρη στην ευρεία λαϊκή υποστήριξη και αφετέρου εκπαιδεύει την κοινωνία με τα δικά του ιδεώδη. «Πρόκειται για μια βαθμιαία εξέλιξη, η οποία νομιμοποιήθηκε από την καταστολή του πραξικοπήματος, και παρουσιάζεται τώρα ως μια δεύτερη επανάσταση ή ως ένας δεύτερος πόλεμος ανεξαρτησίας» δηλώνει ο Σόνερ Κέιτζαπτεϊ, επικεφαλής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Ινστιτούτο της Εγγύς Ανατολής που εδρεύει στην Ουάσιγκτον. «Ο Ερντογάν δεν μοιράζεται τις ίδιες αξίες με τον Ατατούρκ. Μοιράζεται, όμως, την ίδια μέθοδο».

Η επανάσταση του Ταγίπ Ερντογάν δεν έχει ολοκληρωθεί. Η τελευταία πράξη θα παιχτεί στις 16 Απριλίου όπου οι τούρκοι ψηφοφόροι καλούνται να εγκρίνουν με δημοψήφισμα μια ακόμη μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια του προέδρου. Να ακόμη μια διαφορά ανάμεσα στους δυο ηγέτες: εάν ο κερδίσει το δημοψήφισμα, ο Ερντογάν θα έχει μια δύναμη που ο Ατατούρκ δεν είχε ποτέ. Με βάση τη συνταγματική αναθεώρηση, ο πρόεδρος θα μπορεί να εκδίδει διατάγματα που δεν θα μπορεί να ανατρέψει το Κοινοβούλιο, ενώ θα έχει τον πρώτο λόγο στις δαπάνες του κράτους, θα διορίζει δικαστές, θα σχηματίζει κυβέρνηση και πολλά ακόμη.

Ο Ερντογάν συγκεντρώνει αυτήν την τεράστια εξουσία σε μια στιγμή κατά την οποία η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σειρά από τρομοκρατικές επιθέσεις, τον εμφύλιο στη γειτονική Συρία και μια οικονομία σε φάση πλήρους αστάθειας. Σε αυτό το γεωπολιτικό περιβάλλον, η Τουρκία θα γίνει αυτό που ονειρευόταν πάντα ο Ταγίπ Ερντογάν: μια μουσουλμανική δημοκρατία με έναν κρατικό μηχανισμό που θα την υπηρετεί πιστά. Για την πραγματοποίηση αυτού του ονείρου, χρειάστηκε να προηγηθεί μια «εκκαθάριση». Την ευκαιρία έδωσε στον τούρκο πρόεδρο η αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κι εκείνος δεν την άφησε να πάει χαμένη: η «εκκαθάριση» ξεκίνησε στις 16 Ιουλίου και συνεχίζεται μέχρι σήμερα με θύματα όχι μόνο στρατιωτικούς, αλλά και δικαστές, δημοσιογράφους, πανεπιστημιακούς, δημοσίους υπαλλήλους –ακόμη και ποδοσφαιριστές.

Ο Ερντογάν, πάντως, δεν ανακάλυψε την Αμερική. «Οι εκκαθαρίσεις είναι τόσο παλιές όσο και η ίδια η Τουρκία» σημειώνει ένας πρώην σύμμαχός του. «Κι αυτή η εκκαθάριση δεν είναι διαφορετική. Ο φίλος μου βλέπει εχθρούς, πραγματικούς εχθρούς, που πρέπει να νικήσει». Ο ίδιος προσθέτει, ωστόσο, ότι από αυτήν την τελευταία έχει λόγους κανείς να αισθάνεται πιο ανήσυχος: «Αυτή η εκκαθάριση φαίνεται να μην τελειώνει ποτέ, ενώ δεν υπάρχει ούτε ένας που να νιώθει ασφαλής».

Ο ίδιος ασφαλώς λέει ότι το πογκρόμ που έχει εξαπολύσει είναι απαραίτητο –μια επώδυνη θεραπεία για τον «καρκίνο» που έχει προσβάλει το κράτος. Για όλους τους υπόλοιπους, όμως, είναι εμφανές ότι ο τούρκος πρόεδρος χρησιμοποίησε το πραξικόπημα ως αφορμή για να εγκαθιδρύσει ένα αυταρχικό καθεστώς στο οποίο θα θέσει υπό τον έλεγχό του τα πάντα –από πανεπιστήμια και τη δημόσια διοίκηση ώς τα πανεπιστήμια. Και η κορύφωση αυτής της απόπειρας –ή αυτού του διαρκούς αντιπραξικοπήματος –είναι το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου.