Οι τούρκοι ψηφοφόροι καλούνται να εγκρίνουν ή να απορρίψουν το πακέτο των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων το οποίο προνοεί, ουσιαστικά, για τον πολιτειακό μετασχηματισμό της Τουρκίας από κοινοβουλευτική σε προεδρική δημοκρατία. Εάν επικρατήσει το Ναι καταργείται ο θεσμός του πρωθυπουργού, οι αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου εξ ορισμού περιορίζονται, ενώ ο πρόεδρος της χώρας αποκτά ευρείες εξουσίες.

Η αντιπολίτευση ανησυχεί πως η εισαγωγή του προεδρικού συστήματος θα οδηγήσει στην αποδυνάμωση των θεσμικών αντίβαρων, των μηχανισμών ελέγχου και εξισορρόπησης της αυταρχικής διακυβέρνησης του ΑΚΡ. Η ανησυχία δεν είναι αβάσιμη δεδομένης της εκλογικής ηγεμονίας των ισλαμιστών. Και η οποία ενδεχομένως να οδηγήσει στον πλήρη έλεγχο της εκτελεστικής, της νομοθετικής και της δικαστικής εξουσίας από τον Ταγίπ Ερντογάν.

Τα αντιμαχόμενα μπλοκ. Την υπερψήφιση των συνταγματικών τροποποιήσεων υποστηρίζουν το κυβερνών ΑΚΡ, το εθνικιστικό ΜΗΡ του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, το ακροδεξιό ισλαμοεθνικιστικό κόμμα της Μεγάλης Ενότητας (ΒΒΡ) και ένα μικρό, κουρδικό/ισλαμικό κόμμα, γνωστό και ως η κουρδική Χεζμπολάχ (Hüda-Par). Τα συναθροισμένα ποσοστά των κομμάτων που υποστηρίζουν το Ναι προσεγγίζουν το 62% του εκλογικού σώματος. Από την άλλη το Οχι στηρίζουν πέραν των πενήντα πολιτικών σχηματισμών. Στο ιδεολογικά ετερόκλητο στρατόπεδο του Οχι συμπορεύονται κεμαλιστές, εθνικιστές, σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές, φιλελεύθεροι, ακόμη, και ακραίοι ισλαμιστές. Το βάρος της προεκλογικής αντιπαράθεσης έχουν αναλάβει το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP), το φιλοκουρδικό Κόμμα των Λαών (ΗDP) και στελέχη του εθνικιστικού κόμματος (ΜΗΡ), τα οποία διαφώνησαν με τη συμπόρευση του κόμματος με το ΑΚΡ. Καθοριστικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει κυρίως η Μεράλ Ακσενέρ, η οποία ηγείται της προσπάθειας διεμβολισμού της εκλογικής βάσης των εθνικιστών.

Βαρόμετρο το MHP. Σε μεγάλο βαθμό, η έκβαση της εκλογικής αναμέτρησης θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα του Ερντογάν να κινητοποιήσει κα να συσπειρώσει την εκλογική βάση της συντηρητικής, μουσουλμανικής παράταξης. Ειδικότερα τα πιο μορφωμένα στρώματα, των αστικών κέντρων, τα οποία παραμένουν επιφυλακτικά έναντι της συνταγματικής μεταρρύθμισης. Οι μεγαλύτερες δυσχέρειες, ωστόσο, παρατηρούνται στον χώρο του εθνικιστικού ΜΗΡ. Το ΜΗΡ έχει διχαστεί κυριολεκτικά και το στοίχημα, πλέον, της ηγεσίας του κόμματος είναι να επιτύχει συσπείρωση πέριξ του 50%, προκειμένου να καταστεί εφικτή η επικράτηση του Ναι. Σε αντίθετη περίπτωση, μαζί με τις πολιτικές φιλοδοξίες του Ερντογάν θα καταβαραθρωθεί και ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Η συμπόρευση του ΑΚΡ με τον Μπαχτσελί ενδέχεται, πάντως, να καταστεί μπούμερανγκ για τους πολιτικούς σχεδιασμούς του Ταγίπ Ερντογάν. Ο προσεταιρισμός του ΜΗΡ όχι μόνο απέτυχε, μέχρι στιγμής, να διασφαλίσει τη στήριξη της πλειοψηφίας των εθνικιστών ψηφοφόρων αλλά, ταυτόχρονα, απωθεί τις συντηρητικές μάζες των Κούρδων οι οποίες παραδοσιακά στήριζαν το ΑΚΡ.

Οι προβλέψεις. Η ψήφος των αποδήμων αναμένεται να προσθέσει στον Ερντογάν πέραν της μίας ποσοστιαίας μονάδας, ενώ η πλειοψηφία των αναποφασίστων προέρχεται από τον ευρύτερο συντηρητικό χώρο. Σημαντική μερίδα εξ αυτών θα προσμετρήσουν στην τελική τους απόφαση την απουσία μιας αξιόπιστης εναλλακτικής πρότασης εξουσίας, καθώς και το ενδεχόμενο να συρθεί η χώρα, σε περίπτωση επικράτησης του Οχι, σε συνθήκες βαθύτερης πολιτικής αστάθειας και οικονομικής αβεβαιότητας. Με την ηγεσία του φιλοκουρδικού ΗDΡ στις φυλακές, παραμένει ερωτηματικό ο βαθμός κινητοποίησης των κούρδων ψηφοφόρων. Είναι ήδη γνωστό πως η πλειοψηφία των 500.000 Κούρδων, οι οποίοι είχαν εκτοπιστεί από τις περιοχές διαμονής τους μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού την περίοδο 2015 – 2016, δεν έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους. Προσδίδοντας ακόμη ένα πλεονέκτημα στο στρατόπεδο των υποστηρικτών του Ναι. Ρόλο θα διαδραματίσει, ασφαλώς, και ο πλήρης έλεγχος από το ΑΚΡ του κρατικού μηχανισμού αλλά και των πλείστων ΜΜΕ. Οπως και η συνωμοσιολογική υστερία στην τουρκική κοινωνία, η οποία μετά την πρόσφατη αντιπαράθεση με την ΕΕ εργαλειοποιήθηκε, τεχνηέντως, από τον Ερντογάν προκειμένου να συσπειρώσει τους αναποφάσιστους οπαδούς του ΑΚΡ.

Η επόμενη μέρα. Εάν, εντέλει, επικρατήσει το Ναι θα υπάρξει μια μεταβατική περίοδος έως την πλήρη εφαρμογή του προεδρικού συστήματος, τον Νοέμβριο του 2019 οπότε και θα διεξαχθούν ταυτοχρόνως βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Οι σχεδιασμοί Ερντογάν θα προσμετρήσουν, πάντως, και τις απόψεις του Ντεβλέτ Μπαχτσελί ο οποίος, ενόψει της ενδεχόμενης δημιουργίας νέου εθνικιστικού κόμματος από τη Μεράλ Ακσενέρ, πιθανόν να θέλει να αποφύγει ένα τέτοιο σενάριο. Μέχρις ότου ισχυροποιήσει τουλάχιστον τη θέση του στο νέο «περιβάλλον» εξουσίας, στο οποίο αναμένεται να αναλάβει τη θέση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης. Το κρίσιμο ερώτημα, στο σενάριο επικράτησης του Ναι, είναι αν ο Ερντογάν θα επιλέξει την πολιτική εξομάλυνση προκειμένου να διαχειριστεί τη σωρεία των ζητημάτων που επαπειλούν τις οικονομικές και πολιτικές προοπτικές της χώρας ή αν η Τουρκία θα συνεχίσει να κινείται στους ρυθμούς μιας βαθιάς και πολυεπίπεδης πόλωσης. Εάν, από την άλλη, επικρατήσει το Οχι ουδείς μπορεί να προδικάσει τις εξελίξεις. Ο Ερντογάν θα σύρει, πιθανότατα, τη χώρα σε πρόωρες βουλευτικές εκλογές. Επιχειρώντας να διαμορφώσει τις προϋποθέσεις για ένα πολιτικό comeback.

Το Κυπριακό. Οι διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό δεν «στάλωσαν», όπως ευρέως διατυπώνεται, λόγω του τουρκικού δημοψηφίσματος. Αλλά συνεπεία της διάρρηξης της προσωπικής σχέσης των δύο κυπρίων ηγετών, καθώς και λόγω των διαφωνιών που προέκυψαν σε σημαντικές πτυχές της διαπραγμάτευσης. Οσοι παρακολουθούν τις πολιτικές ζυμώσεις στην Τουρκία διαπιστώνουν πως το Κυπριακό δεν ενεργοποιεί τα εθνικιστικά αντανακλαστικά της τουρκικής κοινής γνώμης. Εξού και αποτέλεσε μια επουσιώδη υποσημείωση στην προεκλογική αντιπαράθεση. Ενδεχόμενη επικράτηση του Ναι στο δημοψήφισμα, αναμένεται ότι θα υποβοηθήσει τις προσπάθειες του ΟΗΕ για κορύφωση της διαπραγματευτικής διαδικασίας μέσω της σύγκλησης μίας, ακόμη, διεθνούς διάσκεψης. Προκειμένου να καταβληθεί μια έσχατη προσπάθεια κατάληξης σε συνολική συμφωνία Εάν ο Ερντογάν κερδίσει το δημοψήφισμα θα επιδιώξει, επίσης, την αποκατάσταση του κύρους του στη διεθνή κοινότητα. Μια συμφωνία στο Κυπριακό, πέραν των ωφελημάτων που προσδίδει (και) στην Τουρκία, θα ενισχύσει αναντίλεκτα και το προσωπικό image του τούρκου προέδρου. Αυτό δεν συνεπάγεται, ασφαλώς, πως θα αρθούν εύκολα οι δυσχέρειες που υπάρχουν στα εκκρεμούντα ζητήματα. Ούτε ότι η Τουρκία θα υπαναχωρήσει ατάκτως από εκπεφρασμένες θέσεις. Η Τουρκία έχει προδιαγράψει εδώ και καιρό τα όρια των υποχωρήσεών της. Τα οποία ανοίγουν χαραμάδα αναζήτησης μεν συμβιβασμών, αλλά επώδυνων συμβιβασμών. Η επίτευξη των οποίων προϋποθέτει τη λήψη εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς δύσκολων αποφάσεων. Εάν, από την άλλη, στο δημοψήφισμα επικρατήσει το Οχι οι εξελίξεις στο Κυπριακό θα περιπλακούν, αφού ο Ερντογάν θα παραμείνει επικεντρωμένος στην υλοποίηση των εσωτερικών πολιτικών σχεδιασμών του. Εν κατακλείδι, είτε με Ναι είτε με Οχι στο τουρκικό δημοψήφισμα, η Κύπρος δεν θα παραμείνει ανεπηρέαστη. Και αυτό διότι οι τουρκοκυπριακές σχέσεις θα κριθούν πρωτίστως από την εξέλιξη της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Μη αποκλειομένου και του ενδεχομένου οι εξελίξεις να λάβουν επικίνδυνες διαστάσεις, αν μέχρι τον ερχόμενο Ιούνιο και ενόψει της προγραμματισμένης γεώτρησης της Τotal στην κυπριακή ΑΟΖ έχει επέλθει οριστικό ναυάγιο στις διαπραγματεύσεις.

Ο Σώτος Κτωρής είναι δρ Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών

Τελευταία Νέα