«Οι δημογραφικές μελέτες που αναγγέλλουν την παρακμή της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών οδηγούν τους Ευρωπαίους να φαντάζονται έναν κόσμο όπου οι πολιτισμοί τους θα έχουν εξαφανιστεί, ενώ η τεχνολογική επανάσταση τους δείχνει έναν κόσμο όπου θα έχουν εξαφανιστεί και τα επαγγέλματα που εξακολουθούν να ασκούν. Η δυτική κοινή γνώμη, που αποτελούσε κάποτε μια προοδευτική, αν όχι επαναστατική δύναμη, έχει μετατραπεί σε μια δύναμη αντιδραστική. Αυτή ακριβώς η μετατροπή εξηγεί την ανάδυση λαϊκιστικών κινημάτων της Δεξιάς στην Ευρώπη, καθώς και τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες».

Αυτά γράφει ο βούλγαρος πολιτειολόγος Ιβαν Κράστεφ σε έναν συλλογικό τόμο που κυκλοφόρησε προχθές ταυτόχρονα σε 13 γλώσσες (αλλά όχι και στα ελληνικά). Ο τίτλος είναι «Η εποχή της οπισθοδρόμησης». Συμμετέχουν 15 διανοούμενοι πρώτης γραμμής, από τον αγγλοπολωνό θεωρητικό της «ρευστής νεωτερικότητας» Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ο οποίος πέθανε τον περασμένο Ιανουάριο, μέχρι την ισραηλινή κοινωνιολόγο Εβα Ιλούζ και τον σλοβένο φιλόσοφο Σλάβοϊ Ζίζεκ. Και η πρωτοβουλία ανήκει σε έναν δαιμόνιο γερμανό εκδότη, τον 39χρονο Χάινριχ Γκαϊσελμπέργκερ.

Η κεντρική ιδέα είναι η εξής: η εποχή που ζούμε δεν χαρακτηρίζεται μόνο από μια αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης, αλλά και από μια αποδόμηση του ίδιου του πολιτισμού. Διαπιστώνοντας ότι έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους, οι κοινωνικά αποκλεισμένοι έχουν καταληφθεί από μια τεράστια δυσφορία απέναντι στους πρόσφυγες και τις μειονότητες, για τους οποίους θεωρούν ότι έχουν καλύτερη μεταχείριση. Ο καπιταλισμός οδηγείται έτσι σε «έναν οπισθοδρομικό εκσυγχρονισμό», παρατηρεί ο γερμανός κοινωνιολόγος Ολιβερ Νάχτβεϊ. Και η εξέλιξη αυτή δεν αποτελεί μια παροδική φάση, μια κακή στιγμή που θα περάσει, μια παύση, αλλά μια πραγματική στροφή. «Αυτό που βλέπουμε είναι η κατεδάφιση του κόσμου που είχε οικοδομηθεί μετά την πτώση του Τείχους το 1989» τονίζει ο Κράστεφ.

Υπάρχουν λύσεις ή είμαστε καταδικασμένοι; Για την αμερικανίδα φιλόσοφο Νάνσι Φρέιζερ, πρέπει να βγούμε από το δίλημμα ανάμεσα στον «προοδευτικό νεοφιλελευθερισμό», που ευθύνεται για την εγκατάλειψη των καθημερινών ανθρώπων, και τον «αντιδραστικό λαϊκισμό», που οδήγησε στην εκλογή του Τραμπ και του Ορμπαν. Και, ασφαλώς, να μην υποκύψουμε στους εκβιασμούς των δημαγωγών. Η Αριστερά, ειδικότερα, πρέπει να επιμείνει στη φιλοξενία των μεταναστών και την υπεράσπιση των νέων κοινωνικών δικαιωμάτων, χωρίς να πέφτει σε έναν πανεπιστημιακού επιπέδου αριστερισμό που είναι εντελώς αποκομμένος από την πραγματικότητα.

Απέναντι στον «μεταναστευτικό πανικό» που έχει καταλάβει ένα μέρος του πληθυσμού, τονίζει ο Μπάουμαν, πρέπει να επιδείξουμε ψυχραιμία, ατσαλένια νεύρα και πολύ θάρρος. Και εν μέσω του γενικού χάους, συμπληρώνει ο γάλλος κοινωνιολόγος Μπρουνό Λατούρ, η Ευρώπη μπορεί να αποτελέσει καταφύγιο. Των εξορίστων, φυσικά. Αλλά και όλων εκείνων που απορρίπτουν τους αυταρχικούς φανφαρονισμούς και θεωρούν ότι δεν υπάρχει άλλη πατρίδα από τη γη.

Ο Μαρξ είχε άδικο: η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται πάντα την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα. Μπορεί και η δεύτερη φορά να είναι τραγωδία. Μετά το Brexit και την εκλογή του Τραμπ και λίγες ημέρες πριν από τις γαλλικές προεδρικές εκλογές όλων των εκπλήξεων, το περίγραμμα αυτής της τραγωδίας αρχίζει πια να φαίνεται καθαρά. Οι καιροί ου μενετοί.

Τελευταία Νέα