Η documenta 14 την οποία έχουμε τη χαρά να υποδεχόμαστε στην Αθήνα, προσφάτως εγκαινιάστηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) από τον πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ. Η τακτική είναι παλιά. Ο,τι δεν μπορεί να αντικρούσει ο κυρίαρχος λόγος, το ενσωματώνει, είπαν οι καχύποπτοι. Ας θυμηθούμε πως το Rock in Athens το 1985 διοργανώθηκε ύστερα από ιδέα της Μελίνας και παρότι περιελάμβανε ονόματα όχι ακριβώς φιλικά με την εξουσία όπως η Νίνα Χάγκεν.
Η όλη διοργάνωση όμως που έχει ξεκινήσει από το Κάσελ της Γερμανίας και εκτυλίσσεται αυτές τις ημέρες δίπλα μας, είναι κάτι διαφορετικό. Λογικά, όπως επιτάσσουν οι καιροί, οικειοποιείται όλη τη μοντέρνα ρητορεία, επαναψηλαφίζει τόπους μνήμης επιχειρώντας να παραγάγει έναν νέο λόγο. Ενσωματώνει ζητήματα όπως το Προσφυγικό ή οι ταυτότητες και η μνήμη μέσα από εγκαταστάσεις (installations) ή κονσέρτα όπως αυτό της Ορχήστρας Εκπατρισμένων Σύρων.
Αν δούμε την documenta ως μια γιγάντια και κινούμενη πλατφόρμα ιδεών και προσλήψεων, αυτό αναπόφευκτα έχει και τα προβλήματά του. Ο ντετερμινισμός ενός μεταμοντέρνου λόγου, η ολίγον εξωτική απόπειρα να σερφάρεις ανάμεσα στους πονεμένους ιθαγενείς μιας χώρας σε κρίση όπως η Ελλάδα, προβληματίζουν. Απέχει όμως πολύ από το να χαρακτηρίζεις την documenta αποικιοκρατική και συστημική εκδοχή της τέχνης.
Από το πρώτο λεπτό της κρίσης, μέρος των δημοσιολόγων αναζήτησε την ξένη παρέμβαση στα εδώ καθέκαστα, και στην Τέχνη. Λογικό εν μέρει, σε μια χώρα που κατάπιε το Σχέδιο Μάρσαλ, τις χορηγίες του Ιδρύματος Φορντ (βλέπε: «Η δυστυχία του να είσαι μαλάκας» του Λεωνίδα Χρηστάκη), τη γαλλοφρονία.
Οταν όμως εργαλειοποιείς κάθε πολλαπλό δρώμενο και μάλιστα τέτοιου βεληνεκούς όπως η documenta για να ισχυριστείς πως έτσι κατορθώνεται μια παρέμβαση και μια «εισβολή» από τους ξένους, κάτι έχεις κάνει λάθος. Ευτυχώς, ακόμη ο πολιτιστικός μας τοπικός χάρτης είναι πλούσιος, ανεξίθρησκος, πολυφωνικός. Παρά την τεράστια παρουσία των σύγχρονων ιδρυμάτων –που πάντως ανεξίθρησκα επίσης είναι –εκατοντάδες καλλιτέχνες μας δοκιμάζονται και αρθρώνουν λόγο. Και η γκρίνια για την παρέμβαση της γερμανικής documenta θα μπορούσε να είναι κριτική και σοβαρή, αν δεν μπερδευόταν με το αφήγημα της αδικίας των γηγενών και της μη πριμοδότησής τους από το κράτος. Ας θυμόμαστε το παράδειγμα του Ακη Πάνου και τι έγραψε χωρίς ίχνος κρατικής πεντάρας και βοήθειας. Ας θυμόμαστε πως ο Τσιτσάνης και άλλοι δημιούργησαν και σε συνθήκες κατοχής. Ας αφήσουμε πίσω την επινόηση εχθρών.
