Τον Νοέμβριο του 1922 το τουρκικό Κοινοβούλιο της Αγκυρας κατήργησε επίσημα το σουλτανάτο, βάζοντας τέλος σε 623 συναπτά έτη οθωμανικής εξουσίας. Το 1923 η Συνθήκη της Λωζάννης αναγνώρισε την κυριαρχία της νεότευκτης δημοκρατίας της Τουρκίας ως διαδόχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ατατούρκ δημιουργούσε, διά πυρός και σιδήρου, τη σύγχρονη Τουρκία ως μια κοσμική, δυτικόστροφη, κοινοβουλευτική δημοκρατία. Μια μετάβαση δύσκολη και κατάστικτη από πραξικοπηματικές εκτροπές, με πιο πρόσφατη αυτή του περασμένου Ιουλίου.

Σχεδόν 100 χρόνια μετά ο Ερντογάν βάζει ένα τέλος στην Τουρκία του Ατατούρκ. Εχοντας αποδομήσει μια προς μια τις παραδοχές του ατατουρκικού πρότζεκτ. Καταρχήν τη γενέθλια Συνθήκη της Λωζάννης. Κατόπιν, τη δυτικόστροφη ευρωπαϊκή της πορεία και τέλος τον κοσμικό και κοινοβουλευτικό χαρακτήρα του πολιτεύματος.

Ο Ερντογάν διατρέχοντας μια ελικοειδή πορεία τακτικών ελιγμών κατόρθωσε να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια του. Η αρχική προσχώρηση στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας δεν ήταν παρά ένας τακτικός ελιγμός. Που στόχευε, μέσα από τη διεύρυνση των ελευθεριών, στην αποδυνάμωση του κεμαλικού στρατοκρατικού κατεστημένου. Οταν εδραίωσε την πολιτική του ηγεμονία, ο Ερντογάν εκτροχίασε την ευρωπαϊκή προοπτική. Αποκάλυψε τη συγκεντρωτική ισλαμική του ατζέντα και δεν δίστασε να συγκρουστεί με το κεμαλικό κατεστημένο. Στη διαδρομή εξαφάνισε πολιτικά όποιον απείλησε την παντοδυναμία του. Από τον Γκιουλ μέχρι τον Νταβούτογλου.

Για να δημιουργήσει τη δική του ισλαμική εκλογική πελατεία υιοθέτησε μια αντισημιτική και αντιδυτική ρητορική. Αλλά και η ισλαμική του ατζέντα δεν τον εμπόδισε να συγκρουστεί εσχάτως με τους γκιουλενιστές, όταν διαφώνησαν στη νομή της εξουσίας. Συμμάχησε με όλους με την ίδια ευκολία που συγκρούστηκε στη συνέχεια μαζί τους, αφού προηγουμένως απορρόφησε τη δύναμή τους.

Αντίστοιχα, με την ίδια ευκολία, όταν οι συνθήκες το επέβαλλαν, επέδειξε τακτική ευελιξία και ικανότητα αναδίπλωσης από ακραίες θέσεις. Οπως έκανε με τη Ρωσία και το Ισραήλ.

Το αποτυχημένο πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου τού έδωσε την αφορμή να προχωρήσει στη συνταγματική αλλαγή που θα άλλαζε τη μορφή του πολιτεύματος. Μετατρέποντάς το ουσιαστικά σε ενός ανδρός αρχή. Αδραξε την ευκαιρία. Απευθύνθηκε στα φτωχά στρώματα της ενδοχώρας με το χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, με εμπρηστικό και λαϊκιστικό λόγο. Στους κεμαλιστές και τους ακροδεξιούς με ένα εθνικιστικό παραλήρημα. Και στους γκιουλενιστές με αντιευρωπαϊκή και αντιδυτική ρητορική. Σε μια εργώδη προσωπική προεκλογική εκστρατεία, συγκρούστηκε με όλους για να πετύχει τον στρατηγικό του στόχο. Την απόλυτη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια του.

Μετά την οριακή επικράτησή του, η τουρκική κοινωνία εμφανίζεται διχασμένη, αλλά ο Ερντογάν δεν έχει πλέον ουσιαστικό αντίπαλο. Αλλά και οι ξένες δυνάμεις δεν έχουν ουσιαστικές επιλογές. Ο εξηντατριάχρονος Ερντογάν μπορεί να θεωρείται ένας απρόβλεπτος και αναξιόπιστος μονάρχης, αλλά είναι προτιμότερος από το χάος.

Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής πανεπιστημίου και πρώην υπουργός

Τελευταία Νέα