Μετά την ουσιαστική δημοκρατία –τον σεβασμό των θεσμών, την έμπρακτη προστασία των δικαιωμάτων, την αίσθηση συμμετοχής των πολιτών –και η τυπική δημοκρατία –η τακτική και ελεύθερη έκφραση της λαϊκής βούλησης –δέχεται διαρκώς πλήγματα. Το τελευταίο οχυρό, οι ανόθευτες εκλογές, αδιαπραγμάτευτο κάποτε, δοκιμάζεται κι αυτό: μετά τις απειλές Τραμπ για μη αποδοχή του αποτελέσματος, αν δεν τον ευνοούσε, ήρθαν η επαναφορά της «χειροποίητης» καταμέτρησης στην Ολλανδία από τον φόβο δολιοφθοράς, η αποκάλυψη για 500.000 διπλογραμμένους ψηφοφόρους στη Γαλλία και, ύστατο αλλά δραματικότερο, το δημοκρατικό φιάσκο του πρόσφατου τουρκικού δημοψηφίσματος.
Ο κυβερνοπόλεμος και γενικότερα η ολοκληρωτική εξάπλωση της τεχνολογίας καθιστούν εφικτή την παρεμβολή «ξένου δακτύλου» στο εκλογικό αποτέλεσμα. Η σχεδόν πλήρης μετατόπιση της εκλογικής καμπάνιας στο Διαδίκτυο σχετικοποιεί την έννοια όχι μόνο της ισότητας στην πληροφόρηση αλλά της ίδιας της πληροφόρησης. Η ανοχή ή η ανυπαρξία μηχανισμών ελέγχου έναντι αυθαιρεσιών της εξουσίας επεμβαίνει στους κανόνες του παιχνιδιού και του αποτελέσματός του. Η υποχώρηση του μέσου-εκλογές έναντι του σκοπού-ισχυρή ηγεσία λειαίνει την ίδια τη δημοκρατική συνείδηση. Η εικονική δημοκρατία είναι πολύ κοντά στο να επιτρέψει εικονικές εκλογές.
Το τουρκικό δημοψήφισμα υπήρξε από αυτή την ιδιαίτερα ανησυχητική άποψη εμβληματικό. Ηταν μια εκλογική διαδικασία που δεν επιτρεπόταν να έχει αυτό το περιεχόμενο, δεν έπρεπε να εκτυλιχθεί όπως εκτυλίχθηκε, το αποτέλεσμά της δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό και η υλοποίηση του αποτελέσματος θα πρέπει να αποφευχθεί. Τίποτα όμως από αυτά δεν έγινε ή δεν θα γίνει, όπως όλα δείχνουν ότι και το ίδιο το δημοψήφισμα και οι αντικανονικότητές του δεν θα λειτουργήσουν ως διεθνής καμπάνα. Οι διατάξεις που τέθηκαν στη λαϊκή ετυμηγορία ψηφίστηκαν μεν από τη Βουλή, πλήττουν όμως ανεπίτρεπτα τις οικουμενικές δημοκρατικές αρχές της διάκρισης των εξουσιών και της ύπαρξης ουσιωδών αντιβάρων στην ενός ανδρός αρχή. Η καμπάνια έλαβε χώρα μέσα σε καθεστώς καταπίεσης των αντιπάλων του προέδρου (με πρόσχημα ένα αποτυχημένο πραξικόπημα που κοντεύει να κλείσει χρόνο), κυβερνητικής προπαγάνδας και εντελώς ανισομερούς προβολής των επιχειρημάτων των δύο πλευρών. Κατά την εκλογική διαδικασία έλαβε χώρα, όπως διαπίστωσαν επίσημα οι διεθνείς παρατηρητές, η προφανής παρανομία της αποδοχής από την «εκλογική Επιτροπή» (της απόλυτης υποταγής στον πρόεδρο) εκατομμυρίων ασφράγιστων ψηφοδελτίων που, σύμφωνα με τους όρους της ίδιας Επιτροπής, όφειλαν να ακυρωθούν. Τέλος, η εγκαθίδρυση ενός δημοκρατικά προβληματικού καθεστώτος ύστερα από ένα δημοκρατικά προβληματικό δημοψήφισμα αντιβαίνει, πέρα από εσωτερικούς, και διεθνείς κανόνες δικαίου. Κι όμως, η αντιδημοκρατική «δημοκρατία» της Τουρκίας προχωρεί –και βρίσκει μιμητές.
Ας μη θεωρήσουμε ότι τέτοιες εξελίξεις αφορούν μόνο τη γείτονα χώρα. Ειδικά οι Ελληνες, ας θυμηθούμε το δημοψήφισμα του 2015, εκείνον τον άλλο προάγγελο κακών ειδήσεων για τη δημοκρατία: ένα ερώτημα εντελώς παραπλανητικό, μια καμπάνια διάρκειας μιας εβδομάδας, μια κυβέρνηση σε ρόλο εμπνευστή, ερμηνευτή και εκτελεστή και μια έμπρακτη εναντίωση στο εκλογικό αποτέλεσμα από την επόμενη κιόλας ημέρα. Ευτυχώς δεν παρατηρήθηκαν παρανομίες κατά την εκλογική διαδικασία και την καταμέτρηση –αλλά αυτή είναι μια πολύ χαμηλή φιλοδοξία για μια πραγματική δημοκρατία. Και σε μια πραγματική δημοκρατία όλα αρχίζουν από τον σεβασμό του αντιπάλου και των κανόνων του παιχνιδιού και όχι από την καταπίεσή τους στο όνομα του «λαού».
Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος
Τελευταία Νέα