Κούκλες για τα κορίτσια. Αυτοκινητάκια για τα αγόρια. Παιχνίδια σε χρώμα ροζ παστέλ και άλλα αποκλειστικά σε γαλάζιο. Τα παιχνίδια στον 21ο αιώνα είναι πιο έμφυλα από ποτέ, ζήτημα που εδώ και χρόνια έχει αρχίσει να αναδεικνύεται χάρη στις προσπάθειες και το έργο μιας καθηγήτριας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Αρχισε να διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο ΑΠΘ το 1986, χρονιά που ξεκίνησε και η λειτουργία του. Για την καθηγήτρια Ψυχολογίας Δήμητρα Κογκίδου το συγκεκριμένο τμήμα ήταν από την αρχή ένα ζωντανό κύτταρο διαλόγου και πολιτισμού, ένα τμήμα που είχε επαφή με την κοινωνία. Θέματα που έχουν να κάνουν με την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, θέματα οικογενειών και πολιτικών για την οικογένεια αλλά και ζητήματα φύλου –με έμφαση στα θέματα κοινωνικού φύλου και εκπαίδευσης –είναι από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 μέχρι και σήμερα το πεδίο ειδίκευσης και έρευνάς της.
Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσε στις μονογονεϊκές καθώς και τις ομογονεϊκές οικογένειες. Με δική της πρωτοβουλία δημιουργήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1991 το πρώτο σε ολόκληρη την Ευρώπη Κέντρο Μονογονεϊκής Οικογένειας. Μάλιστα, οι… πρωτιές στον συγκεκριμένο τομέα συνεχίστηκαν, καθώς το βιβλίο της για τις μονογονεϊκές οικογένειες ήταν το 1995 το πρώτο βιβλίο στη χώρα μας που ασχολήθηκε τόσο διεξοδικά με το κοινωνικό αυτό ζήτημα.
«Τα αναλυτικά προγράμματα του σχολείου θα πρέπει να προαγάγουν τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, να μιλήσουν για τη σεξουαλική αγωγή, που δεν θα επικεντρώνεται μόνο στη βιολογική διαδικασία της αναπαραγωγής και στους κινδύνους που υπάρχουν, θα πρέπει να αναδείξουν την ποικιλομορφία των οικογενειών, που είναι μια πραγματικότητα στην ελληνική κοινωνία και που προς το παρόν έχει συμπεριληφθεί ελάχιστα στα σχολικά βιβλία. Δυστυχώς ο χώρος της εκπαίδευσης δεν είναι ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά αισθάνονται άνετα να μιλήσουν ανοιχτά για τη διαφορετικότητα ή τη σεξουαλικότητα, κι αυτό γιατί όλα αυτά δεν είναι κομμάτι του αναλυτικού τους προγράμματος» προσθέτει η καθηγήτρια Ψυχολογίας, η οποία γεννήθηκε και ζει στη συμπρωτεύουσα.
Το 2008 εκλέγεται κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Μέχρι εκείνη τη στιγμή τις γυναίκες, οι οποίες αναλάμβαναν το συγκεκριμένο πανεπιστημιακό αξίωμα, τις αποκαλούσαν «κοσμήτορες». «Επέμεινα πολύ προκειμένου να ακουστεί το θηλυκό του κοσμήτορα. Κι αυτό γιατί θα πρέπει τέτοιες θέσεις και αξιώματα να έχουν και το θηλυκό. Αυτή η κίνηση για μένα ήταν πολύ σημαντική στον αγώνα για την αποδόμηση των στερεοτύπων αναφορικά με τη θέση ανδρών και γυναικών» εξηγεί η Κογκίδου. Αλλωστε, η ίδια έχει ασχοληθεί για πολλά χρόνια με τα ζητήματα φύλου και σήμερα είναι πρόεδρος της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.
Πριν από περίπου τρία χρόνια έριξε μια πιο προσεκτική ματιά στο παιχνίδι και διαπίστωσε τις διαφορές ανάμεσα στα παιχνίδια της δικής της εποχής και σε αυτά που κυκλοφορούν σήμερα. Παιχνίδια με διαφορετικό περιτύλιγμα, συσκευασίες και χρώμα, διαφορετικές λεζάντες, σε διαφορετικά τμήματα στα καταστήματα. «Κι όμως στον 21ο αιώνα και παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στον τομέα της ισότητας των φύλων, τα παιχνίδια είναι πιο έμφυλα από ποτέ. Ροζ για τα κορίτσια, γαλάζιο για τα αγόρια, πράγμα που αυτόματα σημαίνει πως κάποια παιχνίδια είναι απαγορευτικά για το ένα ή το άλλο φύλο».
Επειτα από έρευνες που πραγματοποίησε, κατέληξε στο συμπέρασμα πως το μάρκετινγκ των παιχνιδιών ποτέ δεν ήταν τόσο έμφυλο όσο σήμερα. «Εχουν πλέον δημιουργηθεί δύο χωριστές αγορές, με τις πωλήσεις να είναι σαφώς περισσότερες. Κι αυτό το έμφυλο μάρκετινγκ είναι που ενισχύει τα στερεότυπα».
Ετσι, αρχικά, δημιούργησε μια σελίδα στο facebook με τίτλο «Ολα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά», όπου έθετε το θέμα της έμφυλης διχοτόμησης των παιχνιδιών. Στη συνέχεια ήρθε και το βιβλίο «Πέρα από το ροζ και το γαλάζιο: όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά», «κι αυτό το βιβλίο έρχεται να καλύψει ένα κενό στον τομέα των έμφυλων παιχνιδιών, ενημερώνοντας και ευαισθητοποιώντας γονείς και εκπαιδευτικούς για την έμφυλη ταυτότητα των παιδιών». Χθες, μάλιστα, στα γραφεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων έγινε η παρουσίαση του βιβλίου της Δήμητρας Κογκίδου.
Οπως υποστηρίζει η ίδια, μέσα από τα παιχνίδια τα παιδιά παίρνουν και τις πρώτες τους δεξιότητες, ακόμη και τα πρώτα ερεθίσματα που θα οδηγήσουν αργότερα σε επαγγελματικό προσανατολισμό. «Ποιο είναι, λοιπόν, το μήνυμα που περνά σε ένα κορίτσι μέσα από τις κούκλες, που είναι πιο αδύνατες από ποτέ, με περισσότερο βάψιμο και προκλητικά ρούχα και τακούνια; Στόχος είναι να υπάρχουν δυνατότητες για παιχνίδι ανοιχτές, ανεξαρτήτως φύλου κι απαλλαγμένες από οποιαδήποτε μορφή στιγματισμού».
Αναγνώριση του έργου της ήταν κι η ανακοίνωση του πανελλήνιου μαθητικού διαγωνισμού «Ολα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά», που πραγματοποίησε η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, με τον οποίο θέλησε να στείλει το μήνυμα «Ισότητα των φύλων και μέσω του παιχνιδιού». «Μαθητές Δημοτικού μέσα από τη δημιουργία ψηφιακών έργων ανέδειξαν τη σημασία των έμφυλων στερεοτύπων στα παιχνίδια. Ηταν μία από τις όμορφες στιγμές καθώς το θέμα που στη χώρα μας δεν έχει θιγεί εκτενώς, πλέον μπήκε στο προσκήνιο στο Δημοτικό».