Γιαν Φαμπρ: «Στην Αθήνα ένιωθα αδέσποτος σκύλος»

Οι περισσότεροι περπατούν βιαστικά στο στενό σοκάκι που οδηγεί μέχρι την άκρη του Ντορσοντούρο της Βενετίας, εκεί όπου δεσπόζουν τα παλιά τελωνεία, στον εντυπωσιακό εκθεσιακό χώρο όπου το άλλοτε «κακό παιδί» –διότι τώρα πλέον έχει μεγαλώσει –της βρετανικής τέχνης, ο Ντέμιαν Χερστ, επιχειρεί μια δυναμική επιστροφή στήνοντας μια από τις πλέον συζητημένες εκθέσεις αυτή την περίοδο στην Ευρώπη. Κι ούτε που φαντάζονται ότι πίσω από τη γυάλινη πόρτα που συναντούν στα αριστερά τους λίγο πριν φτάσουν στον προορισμό τους, στα κελιά ενός παλιού μοναστηριού, ένας άλλος αιρετικός της σύγχρονης τέχνης ετοιμάζεται για αντεπίθεση: ο γνωστός πλέον ακόμη και στο μη φιλότεχνο ελληνικό κοινό ως ο πιο βραχύβιος καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Φεστιβάλ Γιαν Φαμπρ.

Μοναχοί καμωμένοι από ανθρώπινα οστά μοιάζουν με φαντάσματα των αλλοτινών κατοίκων της μονής του Αγίου Γρηγορίου. Μια πιρόγα επίσης από οστά ανθρώπων και ζώων, τα κουπιά της οποίας καταλήγουν σε κομμένα ανθρώπινα χέρια, «πλέει» σε μια αίθουσα, την ώρα που σκελετοί από νεκρούς αδέσποτους σκύλους μένουν άταφοι κάτω από τις πολύχρωμες μουράνο σερπαντίνες, ως απομεινάρια μιας αποκριάτικης γιορτής. Και μια οστέινη πιπίλα που μόνο ηρεμία δεν θα έφερνε σε όποιον τη χρησιμοποιούσε καθώς στο μαλακό μέρος της έχουν καρφωθεί δεκάδες κοφτερά κομμάτια γυαλιού ποζάρει μέσα από τη γυάλινη προθήκη της, ενώ περιστέρια (επίσης από γυαλί μουράνο) ξαποσταίνουν στα περβάζια λερώνοντας τους τοίχους με τις κρυστάλλινες ακαθαρσίες τους.

Είναι μόνο μερικά από τα 40 και πλέον έργα του Γιαν Φαμπρ –δημιουργίες όλα από γυαλί και οστά της περιόδου 1977-2017 –που αποτελούν την έκθεση-αφιέρωμα στο ιδιαίτερο αυτό κομμάτι της δουλειάς του, το οποίο επιμελήθηκαν ο διευθυντής του Μουσείου Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης στο Μπέργκαμο Τζιακίντο ντι Πιετραντόνιο, η διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κατερίνα Κοσκινά και ο επικεφαλής των συλλογών Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ντμίτρι Οζέρκοφ.

«Χρησιμοποιώ τα οστά ως εκδήλωση πίστης στο υλικό που είναι φτιαγμένος ο άνθρωπος. Είναι όπως και το γυαλί, υλικά ταυτοχρόνως δυνατά, εύθραυστα, αρχετυπικά. Μέσω της δουλειάς μου λέω: “Εμπιστευτείτε την πρώτη ύλη από την οποία έχει φτιαχτεί το σώμα σας για να αλλάξετε και να προετοιμαστείτε για το μέλλον”, δεδομένου ότι ήδη ζούμε στην εποχή της βιοτεχνολογίας και της ρομποτικής» λέει για την επιλογή της πρώτης ύλης των έργων του ο φλαμανδός δημιουργός. Τα «Πρόσωπα» τον συνάντησαν τρεις εβδομάδες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσής του, τα οποία συμπίπτουν με εκείνα της Μπιενάλε της Βενετίας, καθώς έχει ενταχθεί στις παράλληλες δράσεις της μεγάλης εικαστικής διοργάνωσης.

Πού βρίσκει όμως τα ανθρώπινα οστά; «Τη δεκαετία του ’90 μπορούσα εύκολα να τα εξασφαλίσω μέσω νοσοκομείων και πανεπιστημίων. Τα περισσότερα προέρχονται από το Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο, όπου ορισμένοι άνθρωποι δωρίζουν τη σορό τους για τους ερευνητικούς σκοπούς και έτσι μπορούσα να χρησιμοποιήσω τα οστά. Τα τελευταία 20 χρόνια απαιτούνται ειδικές άδειες και η πρόσβαση στο υλικό έχει γίνει δυσκολότερη» λέει ο 59χρονος πρωτοπόρος για ορισμένους, βλάσφημος για κάποιους άλλους, αιρετικός, ριζοσπαστικός, πολυπράγμων δημιουργός.

Ανάμεσα στα εμβληματικά έργα της έκθεσης είναι ένα κανό από εκείνα που έφτιαχναν οι ιθαγενείς στο Κονγκό. Στις πλευρές του στέκονται όρθια τα κουπιά του, που καταλήγουν σε κομμένα ανθρώπινα χέρια. «Είναι ένα έργο που έφτιαξα το 1991, αλλά αποφάσισα να το ξαναδείξω τώρα διότι είναι ιδιαιτέρως πολιτικό λόγω της κατάστασης με τους πρόσφυγες. Την εποχή που το έκανα, μέσω αυτού ασκούσα κριτική στο αποικιακό παρελθόν του Βελγίου, καθώς κόπηκαν πολλά χέρια για το καουτσούκ και τα διαμάντια. Χύθηκε πολύ αίμα. Ταυτοχρόνως είναι και ένας ύμνος στη μαστοριά των ανθρώπων που έφτιαχναν αυτά τα πλεούμενα και για αυτό τον λόγο έχω δίπλα τοποθετήσει και τα εργαλεία τους. Σχεδόν τριάντα χρόνια μετά, όμως, αυτές οι βάρκες αποκτούν ένα διαφορετικό νόημα, σχετικό με τα όσα συμβαίνουν σήμερα στην Ευρώπη.

Βαθιά πολιτικοποιημένος ο χορογράφος, σκηνοθέτης, συγγραφέας, περφόρμερ και εικαστικός υποστηρίζει ότι «εξ ορισμού η μεγάλη τέχνη είναι πολιτική και αφηρημένη. Θέλω να κάνω τον κόσμο να σκεφτεί και να αισθανθεί διαφορετικά. Η δουλειά μου άλλωστε μιλάει για την Ιστορία και το πολιτισμικό υπόβαθρο. Η καινούργια μου παράσταση “Belgium Rules” που θα παρουσιαστεί σε παγκόσμια πρεμιέρα τον Ιούνιο στη Νάπολι και στη Βιέννη είναι επί παραδείγματι ένας ύμνος στη χώρα μου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πολλές φορές δεν γίνομαι ιδιαίτερα επικριτικός. Και ένα από τα ζητήματα στα οποία ασκώ έντονη κριτική είναι το ότι υπάρχει πολύ ισχυρό ακροδεξιό ρεύμα».

Κι αν έτσι σχολιάζει το «Κανό», τι κρύβεται πίσω από εκείνο το υποφωτισμένο πάρτι με τις γυάλινες σερπαντίνες (δημιουργίες του οίκου Μπερένγκο, ο οποίος έχει φιλοτεχνήσει και τα περιστέρια, που ανήκουν στη μόνιμη συλλογή του Λούβρου) και τους σκελετούς σκύλων, εκδοχή του οποίου (με βαλσαμωμένα ζώα) συμπεριέλαβε στην έκθεσή του στο Ερμιτάζ; «Είναι ένα εγκώμιο για αυτά τα ζώα. Κάνει τους ανθρώπους να αναλογιστούν τη στάση τους απέναντί τους, διότι οι σκελετοί προέρχονται από σκύλους που εγκαταλείπουν οι ιδιοκτήτες τους στους αυτοκινητοδρόμους του Βελγίου, με αποτέλεσμα να σκοτώνονται από τα διερχόμενα αυτοκίνητα. Είναι όμως και μια μεταφορά της στάσης της κοινωνίας απέναντι στους καλλιτέχνες, οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως αδέσποτα. Αν τους αρέσεις σε ραίνουν με λουλούδια μέχρι να τους ασκήσεις κριτική. Τότε σε πετάνε στον αυτοκινητόδρομο».

Εχει αισθανθεί, άραγε, ποτέ και ο ίδιος ως αδέσποτος σκύλος; «Βεβαίως, στην Αθήνα!» λέει παραπέμποντας στην αντίδραση μερίδας του κόσμου της τέχνης όταν ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ελληνικού Φεστιβάλ και σπεύδει να διευκρινίσει: «Δεν είμαι θυμωμένος. Αντιθέτως, χάρηκα που παραιτήθηκα. Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος ήρθε να με βρει με τη βοηθό του στην Αμβέρσα. Ηταν πολύ ευγενής και με προσκάλεσε να συμμετάσχω στη διοργάνωση. Αυτό το καλοκαίρι μού είναι αδύνατον διότι έχω πολλές υποχρεώσεις, αλλά θα το σκεφτώ για του χρόνου».

Μια ανάσα από την εντυπωσιακή σε μέγεθος έκθεση του Ντέμιαν Χερστ, η οποία περιλαμβάνει έργα από μάρμαρο Καράρας και γλυπτά σε σχήμα χελώνας, τα οποία κατά κόρον χρησιμοποιεί ο Γιαν Φαμπρ στη δουλειά του, πώς θα καταφέρει ο φλαμανδός δημιουργός στο τέλος να μετρήσει τις δυνάμεις του και να δει αν είχε επιτυχία η προσπάθειά του; «Για μένα η επιτυχία δεν μετριέται με την προσέλευση. Είναι μια αναμέτρηση μεταξύ εμού και του καθρέφτη μου κάθε πρωί. Να ξυπνάω και να του λέω ότι έκανα ένα ωραίο γλυπτό ή μια καλή έκθεση. Και καλό είναι το έργο που φτιάχνεις όταν δεν λες ψέματα στον εαυτό σου».

ΙΝFO

H έκθεση του Γιαν Φαμπρ «Γλυπτά από γυαλί και οστά 1977-2017» εγκαινιάζεται στη μονή του Αγίου Γρηγορίου στη Βενετία στις 13 Μαΐου. Εως 26 Νοεμβρίου